خبر
جرم انگاری - شرط بندی‌های اینترنتی
- خبر
- نمایش از شنبه, 25 آذر 1391 15:17
- بازدید: 4436
برگرفته از روزنامه اطلاعات
عبدالرضا طرزی
کارشناس ارشد حقوق و قاضی ویژه جرائم سایبری
مقدمه:
امروزه شاید کمتر کسی باشد که موضوع (شرط‌بندی‌های اینترنتی) را نشنیده باشد خصوصا جوانان و کاربرانی که اکثر اوقات خود را در محیط سایبر سپری می‌کنند و البته بسیاری هم در اینگونه شرط‌بندی‌ها شرکت می‌کنند. اما براستی جایگاه قانونی اینگونه شرط‌بندی‌ها چیست؟ به دیگر سخن عملکرد تارنماهای شرط‌بندی منطبق با کدامین عنوان مجرمانه است و آیا می‌توان شرط‌بندی‌های اینترنتی را جرم دانست؟!! در این گفتار به اختصار به این موضوع می‌پردازیم.
آیا شرط‌بندی‌های اینترنتی جرم است؟
گروهی بر این باورند، در شرط بندی‌های اینترنتی علی رغم مشکلات جدی حاصل از آن و اینکه وجوه کلانی را بدون هرگونه تلاش و زحمت عاید گردانندگان اینگونه تارنماها می‌کند و زمینه مراجعه مالباختگان زیادی را به عنوان شاکی به دستگاه قضایی فراهم می‌سازد، با فقدان عنصر قانونی مواجه هستیم. (در ادامه توضیح خواهیم داد که نظر این گروه چندان صحیح نیست.)
برخی بر این باورند که شرط بندی‌های اینترنتی نوعی قمار است و لذا عنصر قانونی آنرا ماده 705 قانون مجازات اسلامی می‌دانند که مقرر می‌دارد: (قماربازی با هر وسیله‌ای ممنوع و مرتکبین آن به یک تا شش ماه حبس یا تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شوند) نظر به اینکه قانونگذار تعریفی از (قمار) ارائه نکرده است، باید گفت (قمار) نوعی توافق است بین دو یا چند نفر که با انجام بازی مخصوص و بر مبنای اتفاق و شانس و تصادف و البته برخی مهارت‌ها، برنده بازی مال معینی را از دیگران دریافت می‌دارد. با توجه به این تعریف و تطبیق آن با آنچه که تارنماهای شرط‌بندی انجام می‌دهند نمی‌توان شباهتی را بین عنصر مادی (قماربازی) با عملکرد اینگونه تارنماها یافت چرا که کاربران مراجعه کننده به اینگونه تارنماها عملاً (بازی خاصی) انجام نمی‌دهند بلکه پس از پرداخت مبلغی (نتیجه یک بازی خاص) را حدس زده و در صورتی که بخت با آنان یار باشد و حدسشان درست از کار درآید مال معینی را دریافت می‌کنند لذا به نظر نگارنده شرط‌بندی‌های اینترنتی قماربازی محسوب نمی‌شود.
برخی دیگر بر این باورند که شرط‌بندی‌های اینترنتی نوعی کلاهبرداری اینترنتی است و لذا عنصر قانونی آنرا ماده 13 قانون جرائم رایانهای دانسته که مقرر می‌دارد: (هرکس به طور غیرمجاز از سیستم‌‌های رایانهای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سیستم وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از یک تا 5 سال یا جزای نقدی از 20 تا 100 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.)
همانطور که ملاحظه می‌شود عنصر مادی جرم (تحصیل مال به طور غیرمجاز از طریق سیستم رایانهای) یا همان به اصطلاح (کلاهبرداری اینترنتی) وارد کردن یا تغییر دادن یا محو کردن یا ایجاد کردن یا متوقف کردن یا مختل کردن سیستم رایانهای یا مخابراتی است آنهم بطور غیرمجاز که در نتیجه آن مال یا منفعت یا خدمات یا امتیاز مالی تحصیل شود لکن این رفتارهای مجرمانه نیز با آنچه که ما در تارنماهای شرط‌بندی شاهد هستیم چندان تطابقی ندارد زیرا اینگونه تارنماها عمدتاً بدون ارتکاب اعمال فوق صرفاً با ایجاد یک وب‌سایت مثلاً با موضوع (حدس زدن نتایج فلان مسابقه ورزشی) وجوهی را از کاربران دریافت کرده و سپس به برنده یا همان کسی که حدسش درست از کار درآمده مبلغی را می‌پردازند. بر این اساس به نظر نگارنده شرط‌بندی اینترنتی از مصادیق (تحصیل مال به طور غیرمجاز از طریق سیستم رایانهای) نیست زیرا همانطور که گفته شد عنصر مادی مندرج در این ماده با عملکرد اینگونه تارنماها تطابقی ندارد.
گروهی بر این باورند که شرط بندی اینترنتی در واقع همان کلاهبرداری سنتی است که فرد یا افرادی با ایجاد یک تارنما اینترنتی و دادن وعده‌های واهی از جمله پرداخت جایزه به برنده وجوه کلانی را از کاربران دریافت می‌کنند.شکی نیست اگر در جریان یک رفتار متقلبانه نظیر آنچه که در ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری آمده و مقرر می‌دارد: (هرکس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت‌ها یا تجارتخانه‌ها یا کارخانه‌ها یا مؤسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقع امیدوار کند یا از حوادث و پیشامدهای غیرواقع بترساند یا اسم یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصاحساب و امثال آنها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب و علاوه‌بر رد اصل مال به صاحبش، به حبس از یک تا 7 سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می‌شود). مالی برده شود جرم کلاهبرداری محقق شده است لکن بحث ما در جایی است که یک وب‌سایت در محیط سایبر ایجاد می‌شود و بی‌آنکه مرتکب رفتارهای متقلبانه فوق شود وجوهی را در قبال حدس زدن و پیش‌بینی نتیجه فلان بازی ورزشی دریافت کند و سپس جوایزی را طبق آنچه که وعده داده است به برندگان اعطا کند. به بیان ساده‌تر اگر یک سایت اینترنتی بدون ارتکاب افعال مذکور در ماده 13 قانون جرائم رایانهای و نیز بدون ارتکاب افعال مذکور در ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا،اختلاس و کلاهبرداری صرفاً در قبال پیش بینی نتیجه مسابقات ورزشی وجوهی را از کاربران دریافت کند و در آخر مبالغی را به برندگان اعطا کند آیا بازهم مرتکب عمل مجرمانه شده است یا نه؟!
* گروبندی باطل
در پاسخ به این سؤال تحلیل نحوه عملکرد اینگونه تارنماها ضروری است.به نظر می‌رسد عملکرد (تارنماهای شرط‌بندی) نوعی گروبندی باشد. در تعریف گروبندی آمده است: (نوعی توافق بین دو یا چند نفر که یک امر معینی را پیش بینی می‌کنند و در ضمن تعهد می‌کنند هرکس درست گفته باشد مال معینی را به او بدهند). این در حالی است که قانونگذار در ماده 654 قانون مدنی گروبندی را باطل اعلام و دعاوی راجع به آن را غیرمسموع دانسته است. اما اینکه چرا قانونگذار به تبعیت از مبانی فقهی (گروبندی) را جزو توافقات باطل اعلام کرده،بحثی است علی حده لکن با توجه به موضوع این نوشتار اشاره‌ای گذرا به آن خالی از لطف نیست.
براساس ماده 215 قانون مدنی مورد معامله باید دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد و الا به جهت فقدان شرایط صحت مندرج در ماده 190 همین قانون هیچگاه در عالم اعتبار محقق نخواهد شد یعنی عملاً معامله‌ای واقع نشده و لذا چنانچه مال و منفعتی هم بدست آید من غیرحق است. تارنماهای شرط‌بندی نیز بر همین منوال است یعنی هیچگونه منفعت عقلایی و مشروعی وجود ندارد. اینکه فردی با پرداخت مبلغی و صرفا برمبنای حدس و شانس و بدون هرگونه کار عقلایی و عرفی نتیجه یک یا چند مسابقه ورزشی را حدس بزند و سپس مال قابل توجهی را تحصیل کند چه مشروعیتی دارد؟! در مورد گردانندگان تارنماهای شرط‌بندی نیز به همین‌گونه می‌توان گفت که مگر این تارنماها چه رفتار عقلایی و تلاش منطقی می‌کنند که از محل واریز وجوهی کلان از سوی کاربران شرکت کننده در (پیش‌بینی و حدس زدن نتیجه مسابقات ورزشی) اموال قابل توجهی عایدشان شود؟ از سوی دیگر به موجب مقررات قانونی و فقهی (قراردادهای غرری) یا (عقود شانسی) که در آنها روابط طرفین و نتیجه معامله مبهم بوده و وابسته به شانس و تصادف است، باطل هست خصوصا آنکه در اینگونه قراردادها اراده اشخاص هیچگونه نقشی در سرنوشت عقد ندارد دقیقاً همانند آنچه که ما در تارنماهای شرط‌بندی شاهد هستیم.
نتیجه: بنابر آنچه که تاکنون بیان شد به نظر نگارنده (شرط‌بندی‌های اینترنتی) نوعی گروبندی باطل و طریقی نامشروع جهت تحصیل مال و از مصادیق ماده 2 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری بوده که مقرر می‌دارد: (هرکس... به‌طور کلی مالی یا وجهی تحصیل کند که طریق تحصیل آن بدون مشروعیت قانونی بوده است مجرم محسوب و علاوه بر رد اصل مال به مجازات 3 ماه تا 2 سال حبس یا جریمه نقدی معادل دو برابر مال به دست آمده محکوم خواهد شد) لذا گردانندگان اینگونه تارنماها که از محل وجوه واریزی توسط انبوهی از کاربران مبالغی را تحصیل می‌کنند و نیز افرادی که اقدام به واریز وجه کرده و پس از برنده شدن صرفا برمبنای اتفاق و شانس مبالغی به آنان پرداخت می‌شود را می‌توان در قالب تحصیل مال از طریق نامشروع تحت تعقیب قرار داد.
