ایران‌بوم

شورای بین‌المللی یادمانها و محوطه ها (ایکوموس) یک سازمان بین المللی غیر دولتی است که به عنوان نهاد همکار سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) با هدف کمک به حفاظت از یادمانها و محوطه های تاریخی جهان (بخش غیر منقول میراث مادی طبق تعریف مقرر در کنوانسیون راجع به حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان) بنیان نهاده شده است.

این سازمان در راستای اهداف کلی و وظایف خود در زمینه حمایت از میراث فرهنگی مذکور در طول سالیان پیاپی، منشورهایی را به تصویب رسانده است. که مهم ترین آنها "منشور بین المللی حفاظت و مرمت یادمانها و محوطه ها" ( معروف به منشور 1964 ونیز) می باشد.

هر یک از این منشورهای مصوب ایکوموس دارای موضوع جداگانه در حوزه های مختلف میراث فرهنگی شامل گردشگری فرهنگی ،باغهای تاریخی ،شهرها و بافتهای تاریخی شهری،باستان شناسی زیر خاک و زیر آب و غیره بوده و یکسری توصیه ها ، هنجارها و اصول اخلاقی مرتبط با موضوع مربوطه به دست اندر کاران حمایت از میراث فرهنگی ارئه می دهند.

هرچند این منشورها از حیث اصول و حقوق بین الملل مانند معاهدات بین المللی، برای کشورها تعهد آور نیستند لیکن عمل به رهنمودهای ارائه شده در هر یک از آنها کمک موثری در پیشبرد امور حمایت و حفاظت از میراث فرهنگی به شمار می رود.

از مجموعه منشورهای مصوب ایکوموس ابتدا به منشورهای گردشگری فرهنگی اشاره می کنیم.

گردشگری یک واقعیت اجتماعی بشری اقتصادی و فرهنگی است و یقینا این پدیده که آورنده منافع اقتصادی برای کشورهاست ، بر یادمانها و محوطه های فرهنگی تاریخی که محل بازدید گردشگران هستند تاثیر سوء می گذارد.در عین حال نمی توان این پدیده را از صحنه معادلات و تعاملات فرهنگی مردم کشورها با یکدیگر که حذف نمود زیرا بازدید گردشگران از این اماکن موجد تعامل فرهنگی دولتها و ملتها بوده و نهایتا کمک به حفظ صلح و امنیت جهانی پایدار می کند.

منشورهای گردشگری فرهنگی با این رویکرد و با نگرش کمک به حفظ و ارتقاء گردشگری فرهنگی(گردشگری با هدف بازدید از اماکن میراث و شناخت فرهنگ و تمدن کشور های محل بازدید توسط گردشگران ) با قصد حمایت و حفاظت از اماکن و محوطه های محل بازدید گردشگران تهیه شده است.

منشور گردشگری (توریسم)

مصوب نوامبر 1976 ـ ایکوموس

مقدمه :

1- هدف ایکوموس از این منشور، ترغیب حراست، تضمین حفاظت و ارتقاء بناها و محوطه‌های تاریخی که جزء ممتاز میراث بشری است، می‌باشد.
در این مقام، ایکوموس مستقیماً به اثرات مثبت و منفی و گسترش فوق‌العاده زیاد فعالیتهای توریستی بر میراث فوق‌الذکر در جهان توجه دارد.
2- ایکوموس بر این نکته واقف است که امروزه حتی کمتر از سابق، تلاش جداگانه هر گروه ـ هرچند در حوزه خود دارای نفوذ است نمی‌تواند به‌نحو قابل ملاحظه‌ای بر جریان وقایع تأثیر گذارد. به همین دلیل کوشیده است در اندیشه مشترک با جهان بزرگ و سازماندهی منطقه‌ای که در یک عرصه، همان علایق و دل‌مشغولی‌های ایکوموس را دارند و احتمالاً به اجرای یک تلاش جهانی، مرتبط و کارآمد کمک می‌کنند، مشارکت نماید.
3- نمایندگان این گروهها طی اجلاس «سمینار بین‌المللی گردشگری و انسان‌گرایی معاصر» که در تاریخ 8 و 9 نوامبر 1976 در شهر بروکسل (بلژیک) برگزار شد، توافق نمودند:

یک) موضوع اساسی
1- گردشگری، یک واقعیت تغییر ناپذیر اجتماعی، انسانی، اقتصادی و فرهنگی است. تأثیر گردشگری برفضای بناهای تاریخی و محوطه‌ها اهمیت ویژه‌ای داشته و حتی می‌تواند به واسطه شرایط شناخته شده گسترش این فرایند افزایش یابد.
2- چشم‌انداز بیست‌وپنج سال آینده در زمینه گسترش گردشگری نشان می‌دهد که این پدیده عواقب وخیمی در بر داشته و در تقابل با نسل بشر قرار خواهد گرفت. بدین‌ترتیب گردشگری یکی از پدیده‌هایی خواهد بود که بیشترین تأثیر را بر محیط‌زیست بشر در مفهوم عام آن و بناهای تاریخی در مفهوم خاص آن به‌جای خواهد گذاشت.
برای مقابله با این تأثیر، می‌باید آن را به‌دقت مورد مطالعه قرار داده و در کلیه سطوح، یک سیاست هماهنگ مؤثر در خصوص آن برنامه‌ریزی کرد. عقیده بر این است که رهیافت حاضر که محدود به گردشگری فرهنگی است ـ بدون اینکه ادعایی به‌رفع نیاز فوق در همه جنبه‌های آن داشته باشد‌ـ عنصری مثبت در راه‌حل جهانی مورد نیاز است.
3- گردشگری فرهنگی، شکلی از گردشگری است که مقصود از آن ـ درمیان سایر اهداف‌ـ کشف بناهای تاریخی و محوطه‌هاست. گردشگری فرهنگی تأثیر بسیار مثبتی بر این بناها و محوطه‌ها به‌جای می‌گذارد به‌حدی که ـ برای برآوردن مقاصد خود‌ـ به نگهداری و حمایت از آنها کمک می‌نماید. در حقیقت رعایت این شکل گردشگری، دلیلی موجه بر تلاشهایی است که برای نگهداری و حمایت مذکور، به‌واسطه منافع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که از قبل آنها عاید همه ملل مربوطه می‌شود از جامعه بشری درخواست می‌شود.
4- به هر حال نمی‌توان گردشگری فرهنگی را ـ علی‌رغم انگیزه‌ها و منافعی که در پی دارد‌ـ جدا از اثرات منفی، زیانبار یا مخربی دانست که استفاده کلان و بی‌رویه از بناهای تاریخی و محوطه‌ها به‌بار می‌آورد. نگهداشتن بناهای تاریخی و محوطه‌ها در وضعیتی که بتواند نقش خود را به‌عنوان عناصر جاذبه توریستی و آموزش فرهنگی ایفا نماید. مستلزم تعریف و اجرای استانداردهای قابل قبول است.
به هر حال نظر جهان این است که میراث فرهنگی و طبیعی باید بر سایر ملاحظات از نظر اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی اولویت داشته باشد. این نظر را نمی‌توان صرفاً با سیاستهای مربوط به استقرار تجهیزات و هدایت جنبشهای توریستی با تکیه بر محدودیتهای زیاد که خالی از مضاری نخواهد بود ـ تأمین کرد.
به‌علاوه می‌باید هر گونه استقرار تجهیزات توریستی یا خدماتی مغایر با دل‌مشغولی اولیه این نکته ـ که ما مدیون میراث فرهنگی موجود هستیم ـ را رد کرد.

دو ) مبنای عملی
با تکیه بر توضیحات فوق :
     گروههای نماینده گردشگری از یکسو و نماینده حمایت از میراث طبیعی و بناهای تاریخی
از سوی دیگر، عمیقاً باور دارند که حمایت و ارتقاء میراث طبیعی و فرهنگی (که به‌نفع همه است) را نمی‌توان تأمین کرد مگر به شیوه‌ای منظم یعنی از طریق هماهنگ نمودن دارایی‌های فرهنگی با اهداف اجتماعی و اقتصادی که بخشی از برنامه‌ریزی منابع کشورها، مناطق یا جوامع محلی را تشکیل می‌دهد.
     ـ ضمن تقدیر از هریک از اقداماتی که کشورها در حوزه نفوذ خود به‌کار می‌گیرند، با توسل به اراده کشورها به تضمین اجرای سریع و مؤثر کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان مصوب 16 نوامبر 1972 و توصیه‌نامه نایروبی همان‌گونه که در ضمیمه‌های بیانیه حاضر عنوان شده است.
     ـ با اطمینان به اینکه سازمان جهانی توریست که اهدافش را به انجام می‌رساند و یونسکو، در قالب کنوانسیون فوق‌الذکر باید همه سعی خود را برای همکاری با گروههای امضاءکننده این منشور و همه گروههایی به‌کار گیرند که در آینده با هدف تضمین اجرای سیاستی که گروههای امضاءکننده مورد نظر، به‌عنوان تنها سیاست قادر به دفاع از نوع بشر در برابر اثرات رشد بی‌رویه گردشگری ـ که برخلاف اهداف این پدیده رخ می‌دهد ـ تعریف کرده‌اند، گرد هم خواهند آمد.
     گروههای امضاءکننده این منشور امیدوارند که کشورها، با استفاده از ساختارهای اداری خود همه اقدامات مقتضی را برای تسهیل اطلاع‌رسانی و تعلیم افرادی که با مقاصد توریستی در داخل و یا خارج از کشورهای مبداء خود سفر می‌کنند، اتخاذ نمایند.
     این گروهها اذعان دارند که باید نگرش مردم به پدیده گردشگری را در سطح وسیع تغییر داد، لذا اظهار امیدواری می‌نمایند که کودکان و نوجوانان از سنین مدرسه به‌بعد، برای شناخت بناها، محوطه‌ها و میراث فرهنگی و احترام به آنها آموزش لازم را ببینند و از همه رسانه‌های اطلاع‌رسانی نوشتاری، گفتاری یا بصری برای توضیح عناصر این مسأله به‌عموم مردم استفاده شود، تا بدین‌وسیله به درک مؤثر جهانی در این زمینه کمک شود.
     همه گروههای امضاءکننده متفقاً، خواستار حمایت از میراث فرهنگی ـ که پایه مهمی برای گردشگری بین‌المللی است ـ بوده و متعهد شوند که به مبارزه همه جانبه با تخریب میراث مذکور توسط همه منابع شناخته شده آلاینده کمک کنند و خواستار آنند که مهندسین معماری و کارشناسان علمی سراسر جهان و نیز از پیشرفته‌ترین منابع فن‌آوری جدید برای حمایت از بناهای تاریخی استفاده شود.
     گروهها، توصیه می‌کنند متخصصینی که قرار است از آنها برای طراحی و اجرای شیوه‌های استفاده توریستی از میراث فرهنگی و طبیعی دعوت به‌عمل آید، باید آموزشهای منطبق با ماهیت چند بعدی مسأله را دریافت دارند. این آموزش باید از همان ابتدا در امر برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های توسعه و تجهیز توریستی به‌کار آید.
     گروههای امضاءکننده، قویاً اعلام می‌دارند که اقدام آنها برای احترام و حمایت از اصالت و تنوع ارزشهای فرهنگی در مناطق و کشورهای صنعتی انجام می‌شود، چرا که سرنوشت میراث فرهنگی نوع بشر ـ هر گاه که بحث توسعه احتمالی گردشگری در میان است ـ در همه جا یکسان است.