ایران‌بوم

کمیته بین‌المللی ایکوموس ـ ایفلا برای باغهای تاریخی در نشست 21 مه 1981 در شهر فلورانس، تصمیم به تنظیم منشوری با هدف محافظت از باغهای تاریخی تحت عنوان منشور فلورانس گرفت. پیش‌نویس منشور حاضر توسط این کمیته تهیه شد و در 15 دسامبر 1982 به‌عنوان ضمیمه منشور ونیز با موضوع مشخص مرتبط به باغهای تاریخی توسط ایکوموس به‌ثبت رسید.

تعاریف و اهداف :
     ماده 1) «باغ تاریخی به یک ترکیب معماری و باغداری اطلاق می‌شود که از نقطه‌نظر تاریخی یا هنری مورد توجه عموم است» به این دلیل می‌باید آن را یک «یادمان تاریخی» به‌حساب آورد.
     ماده 2) «باغ تاریخی یک ترکیب معماری است که اجزاء متشکله آن اصولاً مرتبط با باغداری بوده و لذا زنده‌اند، این بدان معناست که این اجزاء «فانی و قابل جایگزینی هستند».
     بدین ترتیب ظاهر باغ نمایانگر بازتاب یک توازن دائمی میان حرکت ادواری فصلها و تحول و زوال طبیعت از یکسو و اراده هنرمند و استادکار به ثابت نگهداشتن آن از سوی دیگر است.
     ماده 3) با توجه به اینکه باغ تاریخی، یک یادمان تاریخی است، می‌باید طبق روح منشور ونیز محافظت گردد و چون یک «یادمان تاریخی زنده» نیز هست، محافظت از آن باید تحت هدایت قواعد بخصوص که موضوع منشور حاضر است، انجام شود.
     ماده 4) ترکیب معماری باغ تاریخی شامل موارد زیر است :
ـ طرح و شکل هر یک از بخشهای آن به شکل برجسته
ـ طبقات گیاهان باغ شامل گونه‌ها، بخشها، رنگ‌بندی، فاصله و ارتفاع آنها
ـ ساختارهای دائمی یا جلوه تزیینی
ـ آبهای جاری یا ساکن باغ که تصویر آسمان در آن منعکس می‌شود
     ماده 5) باغ تاریخی، تجلی پیوند نزدیک میان تمدن و طبیعت و مکانی برای بهره‌گیری از اندیشه و احساس است، به همین دلیل تصویر آرمانی و یک «بهشت» به معنای لغوی کلمه به‌حساب آمده و گواهی بر یک سبک، یک دوره زمانی و شاید نیز اصولاً یک هنرمند خلاق است.
     ماده 6) عبارت «باغ تاریخی» در مورد باغهای کوچک ساده و باغهای بزرگ تفریحی، چه از نوع ظاهری آن و چه از نوع «منظره» نیز به‌کار می‌رود.
     ماده 7) باغ تاریخی، خواه‌ناخواه یک ساختمان در خود دارد که با آن یک کل تفکیک‌ ناپذیر را تشکیل می‌دهد. باغ تاریخی را نمی‌توان از محیط خاص آن، چه شهری یا روستای و چه ساخته دست بشر یا طبیعی، جدا کرد.
     ماده 8)منظره تاریخی، منظره بخصوصی است که مثلاً با یک رویداد به‌یادماندنی، یک واقعه مهم تاریخی، یک افسانه معروف و یا یک نبرد حماسی همراه بوده و یا موضوع یک تصویر معروف است.
     ماده 9) برای محافظت از باغهای تاریخی، ابتدا باید آنها را شناسایی و فهرست‌بندی نمود. باغهای تاریخی نیازمند همه انواع مراقبت یعنی نگهداری، حفاظت و مرمت هستند. در مواقع بخصوص، بازسازی جدی توصیه می‌شود. هر قدر که حفظ «اصالت» طرح و بخشهای اجزاء گوناگون باغ لازم است، به همان میزان در مورد جلوه‌های تزیینی یا انتخاب گیاه یا مواد معدنی غیر زنده مورد نظر برای هر قسمت از باغ نیز باید مراعات گردد.

نگهداری، حفاظت، مرمت، بازسازی :
ماده 10) در هر کار مربوط به نگهداری، حفاظت، مرمت یا بازسازی یک باغ تاریخی یا هر یک از قسمتهای آن، می‌باید با همه عناصر تشکیل دهنده آن بطور همزمان رفتار شود. جدا نمودن عملیات مختلف، به یکپارچگی کلیّت باغ آسیب خواهد رساند.

نگهداری و حفاظت :
     ماده 11) «نگهداری» باغ تاریخی، عملیاتی فوق‌العاده مهم است که لزوماً باید مستمر باشد. از آنجایی که مصالح اصلی باغ را گیاهان تشکیل می‌دهند، محافظت از باغ در شرایط ثابت، مستلزم هم جایگزینی موردی در صورت لزوم و هم یک برنامه بلندمدت نوسازی دوره‌ای است (یعنی قطع کامل گیاهان و کاشت مجدد نمونه‌های کاملاً رشد کرده).
     ماده 12) انتخاب گونه‌های درختان، بوته‌ها، گیاهان و گلهایی که قرار است بطور دوره‌ای و در آینده کاشته شوند، می‌باید در عرصه گیاه‌شناسی و باغداری مورد تصدیق و تأیید باشد. هدف از این کار، تشخیص گونه‌هایی که قبلاً روییده‌اند از کونه‌هایی که بعدها کاشته شده‌اند و محافظت از آنهاست.
     ماده 13) برداشتن یا جابجایی جلوه‌های منقول یا ثابت معماری، مجسمه‌سازی یا تزیینی که جزء تکمیلی باغ به حساب می‌آیند، می‌باید فقط در صورتی که این اقدام برای حفاظت یا مرمت آنها ضروری تشخیص داده شود، صورت گیرد. جایگزینی یا مرمت این قبیل کارها می‌باید طبق اصول منشور ونیز انجام گرفته و تاریخ هر جایگزینی کامل در جایی عنوان گردد.
     ماده 14) باغ تاریخی باید تحت شرایط مناسب محافظت شود. از هر گونه ایجاد تغییر در محیط فیزیکی باغ که توازن اکولوژیک آن را به خطر اندازد، می‌باید پرهیز نمود. این قواعد در مورد کلیه جنبه‌های زیرسازی اعم از داخلی یا بیرونی صدق می‌کند. (کارهایی نظیر زهکشی، سیستمهای آبیاری، راهسازی، احداث پارکینگ، حصارکشی، ایجاد امکانات رفاهی برای بازدیدکنندگان و غیره)
     ماده 15) هیچ کار مرمتی و بالاتر از همه، هیچ کار بازسازی در یک باغ تاریخی نباید بدون تحقیق کامل و اولیه صورت گیرد. با کمک این تحقیق می‌توان تضمین نمود که کار مرمت یا بازسازی براساس اصول علمی انجام می‌شود و همه چیز از حفاری گرفته تا جمع‌آوری اسناد مربوط به باغ مورد بحث و باغهای مشابه را در بر خواهدگرفت. قبل از آغاز هر کار عملی، باید پروژه‌ای براساس تحقیق مذکور تهیه و به گروهی از کارشناسان تحویل شود تا مشترکاً آن را مطالعه و بررسی و سپس تأیید نمایند.
     ماده 16) باید در کار مرمت، توجه کافی به مراحل متوالی تکامل باغ مبذول داشت. اصولاً نباید برای هیچ دوره‌ای نسبت به سایر دوره‌ها اولویت قائل شد مگر در موارد استثنایی که درجه زوال یا تخریب قسمتهای معین یک باغ به حدی باشد که تصمیم به بازسازی آن با استفاده از نشانه‌های باقیمانده یا یک مدرک مستند و موثق گرفته شود. این کار بازسازی را در موارد استثنایی‌تر می‌توان در آن قسمتهایی از باغ انجام داد که کمترین فاصله را باساختمان موجود در آن دارند. هدف از این کار نمایان ساختن اهمیتی است که این قسمتها در نقشه دارند.
     ماده 17) در جایی که باغ کاملاً نابود شده یا هیچ چیز به جز مدرک مبتنی بر حدس و گمان از جنبه‌های متوالی آن وجود ندارد، جای هیچ‌گونه تلاشی برای بازسازی هر چیزی در طبیعت یک باغ تاریخی باقی نمی‌ماند.
     کار ملهم از اشکال سنتی که تحت شرایط فوق در محوطه باغ سابق یا محوطه‌ای که هیچگاه وجود نداشته است انجام شود، مبنای حقیق نداشته و نمی‌توان آن را در زمره باغهای تاریخی قلمداد کرد.
     ماده 18) با این که هر باغ برای مشاهده و گردش در آن طراحی می‌شود، اما در عین حال دسترسی به آن باید به حدی که اندازه و میزان آسیب‌پذیری آن اجازه می‌دهد محدود شود، تا بدین طریق بتوان بافت فیزیکی و پیام فرهنگی باغ را حفظ کرد.
     ماده 19) باغ تاریخی به دلیل ماهیت و هدفی که دارد، مکانی آرام و مساعد برای تماس انسانها، سکوت و تعمیق درباره طبیعت است. این مفهوم استفاده روزانه باغ، می‌باید مغایر با نقش آن در مواقع نادر برگزاری مراسم جشن و سرور باشد. شرایط اینگونه استفاده‌های موقت از یک باغ تاریخی باید به روشنی تعیین شود تا مراسم جشن و سرور به‌جای تخریب یا آسیب وارد کردن به باغ، در خدمت افزایش فایده بصری از باغ در آید.
     ماده 20) اگر چه باغهای تاریخی به نحوه مناسب برای انجام بازیهای آرام و روزانه مناسبند اما شایسته است مناطق جداگانه‌ای نیز در مجاورت این باغها طراحی و تعبیه شود تا بتوان بازیها و ورزشهای پرنشاط و مفرح را نیز در آنها انجام داد. بدیت ترتیب نیازهای مردم در این رابطه بدون ایراد لطمه به حفاظت باغها و مناظر تاریخی برآورده می‌شود.
     ماده 21) کار نگهداری و حفاظت، زمان‌بندی تنظیم شده مطابق با فصلها و عملیات مختصری که به کمک آنها اصالت باغ اعاده می‌شود، همیشه باید بر نیازهای استفاده عملی اولویت داشته باشد. تدارکات لازم برای بازدید از باغ تاریخی باید طی قواعدی که به کمک آنها روح باغ حفظ می‌شود، معین گردد.
     ماده 22) در صورتی که باغ قبلاً دیوارکشی شده است، نباید اقدام به برداشتن دیوارها بدون بررسی اولیه همه عواقبی که ممکن است در اثر این کار منجر به تغییر فضا و حال و هوای باغ شده و بر محافظت آن اثر سوء گذارد، نمود.

حمایت قانونی و اداری :
ماده 23) مقامات مسئول موظفند، طبق نظر کارشناسان ذیربط، اقدامات حقوقی و اداری لازم برای شناسایی، فهرست‌برداری و حمایت از باغهای تاریخی به‌عمل آورند. محافظت از اینگونه باغها باید در چارچوب برنامه‌های استفاده از زمین پیش‌بینی شده و این پیش‌بینی چنانکه باید و شاید در اسناد مربوط به برنامه‌ریزی منطقه‌ای و محلی ذکر گردد.
ماده 24) باغ تاریخی یکی از جلوه‌های میراث است که بقای آن به دلیل ماهیتی که دارد، نیازمند توجه بسیاری از سوی افراد متخصص است، لذا شایسته است آموزش کافی این افراد اعم از تاریخ‌دانان، معماران، معماران مناظر، باغبانان یا گیاه‌شناسان پیش‌بینی گردد.