یادمان

از «شوادون‌»های روستای تاریخی «دشت بزرگ» چه می‌دانید؟

دوست‌دار میراث فرهنگی روستای «دشت بزرگ» گفت: بیشتر شوادون‌های روستای تاریخی «دشت بزرگ» از بین رفته‌اند.

Air Jordan 3 Blue Cement CT8532 400 Release Date 1 | Air Jordan 4 Retro "Metallic Red" - nike air lightning low shoes - CT8527 - 112

هرمز سهیلی در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در خوزستان، بیان کرد: «شوادون‌» در لغت‌نامه‌ی دهخدا به محلی در دل زمین (از اجزای خانه) گفته می‌شود که به‌منظور گریز از گزند گرما در عمق پایین‌تری از شش متر قرار دارد. شوادون‌ها را می‌توان در شهرهای دزفول و شوشتر به‌وفور یافت.

او اظهار کرد: شوادون‌ها اجزا و عناصری دارند که به خنک شدن و راحت‌تر زندگی کردن در این فضا کمک می‌کنند مانند سی‌سرا، کوره و بادگیر.

سهیلی توضیح داد: شوادون‌ها که شبادان نیز نامیده می‌شوند، از زمان قدیم مأمن مناسبی برای فرار از تنگنای شدید اقلیمی بودند و به‌عنوان یکی از فضاهای دست‌کند در معماری زیرزمینی روستای دشت بزرگ به‌شمار می‌روند. شوادون‌ها به‌طور مشخص در شهرهای دزفول و شوشتر دیده می‌شوند و زیرزمینی‌هایی با عمق بسیار زیاد هستند. با توجه به ویژگی خاک این دو شهر، در دل زمین حفر می‌شوند و معمولا مصالح ساختمانی ندارند و حداکثر در مواردی، بخش‌هایی از دیواره آن را با گچ می‌پوشانند.

این دوست‌دار میراث فرهنگی گفت: سقف شوادون‌ها گنبدی‌شکل و بدون سازه است و در بالاترین قسمت سقف، سوراخی وجود دارد که معمولا به کف حیاط می‌رسد. این فضا که گاهی شش تا هفت متر در زیرزمین پایین می‌رود، به زیر حریم مالکیت خانه‌ی مجاور نیز نفوذ می‌کند. شوادون علاوه‌بر مکش هوا به‌وسیله‌ی سوراخ بالا که موجب جریان هوا می‌شود، از پدیده‌ی نفوذ تأخیری فصول در زمین نیز استفاده می‌کند و به این ترتیب، در آن عمق معمولا دمای یک یا حتا دو فصل قبل را حس می‌کنیم.

سهیلی اظهار کرد: شوادون‌ها تزیین ندارند و اغلب فضا‌سازی مشخصی در آن‌ها دیده نمی‌شود؛ اما در نمونه‌های عالی الگوی «شکم‌دریده» یا «چلیپا» اجرا می‌شود.

این دوست‌دار میراث فرهنگی بیان کرد: در تابستان که دما به بیش از 50 درجه می‌رسید، به‌دلیل وجود اجزایی مانند هواکش و به کمک حرکت جریان هوای طبیعی، کوران هوا شکل می‌گرفت و سبب خنکی هوا زیرزمین می‌شد. گاهی اختلاف دمای شوادون با فضای خارجی از ‌آن به 25 درجه و بیشتر می‌رسید.

او ادامه داد: ساکنان قدیم روستای تاریخی دشت بزرگ از خنکای شوادون، کمال استفاده را برای استراحت و حتا نگهداری مواد غذایی به کار می‌بردند. همچنین در بسیاری از شوادون‌ها در بخش‌های درونی و بیرونی از تزیینات آجرکاری استفاده می‌کردند. محققان اوج کاربری شوادون‌ها را تا دوره‌ی قاجار و پهلوی دانسته‌اند، اما با گسترش روزافزون شهرنشینی و پیشرفت تکنولوژی، این فضاها به‌صورت متروکه درآمدند تا جاییکه در اواخر دهه‌ی 50 در معماری خانه‌ها، دیگر اثری از شوادون‌ها دیده نمی‌شد.

سهیلی گفت: شوادون‌ها به‌دلیل انسداد دریچه‌ها توسط ساکنان، قدرت دفع رطوبت را از دست داده‌اند و همین امر، یکی از دلایل ناپایداری آن‌ها به‌شمار می‌رود، چون رفته‌رفته تخریب خانه‌های بافت قدیم را به‌دنبال داشته است.

وی از جمله شوادون‌های دشت بزرگ، به شودان حاج غلامحسین رجبی، شوادون ملامحمد کوچک، شوادون مشهدی محمد کوچک، شوادون کربلایی حیدر حسام، شوادون کربلایی غلامرضا حسنی، شوادون حاج محمدعلی مطیع، شوادون سیدعبدالله موسوی، شوادون حاج ابراهیم قلندری (معروف به شوادون رشید)، شوادون مشهدی رجب کندزلو، شوادون حاج اصغر مرادحسینی (معروف به حاج اصغر آخوند)، شوادون استاد رحیم علی‌زاده، شوادون مشهدی حسن ناجی، شوادون مشهدی محمد اسکندری، شوادون مشهدی عبدالمحمد محمدی و شوادون سیدرسول مرعشی با 40 درصد تخریب اشاره کرد که بیشتر آن‌ها از بین رفته‌اند و فقط شوادون کربلایی غلامرضا حسنی، ملامحمد کوچک و مشهدی محمد کوچکی باقی مانده‌اند.

این دوست‌دار میراث فرهنگی اضافه کرد: در نظر داریم در صورتی که اداره‌ی میراث فرهنگی و مسئولان شوشتر و گتوند به ما کمک کنند، یکی از خانه‌هایی را که از هر نظر شاخص و شوادون هم داشته باشد، نگه داریم و آ‌ثاری را که در این چند دهه کشف شده‌اند، در آنجا قرار دهیم و به‌عنوان موزه‌ی مردم‌شناسی از ‌آن استفاده کنیم.

• < قبلی
• بعدی >