یادمان

گزارش همایش "مجموعه تاریخی-اسلامی ارجان «بهبهان» - سال1387

باستان‌شناسان: از نابودی میراث فرهنگی خوزستان جلوگیری کنید

شهرام زارع
 
برگزارکنندگان نخستین نشست از سلسله نشست‌های باستان‌شناسی خوزستان با عنوان "شهر تاریخی-اسلامی ارجان «بهبهان» با صدور بیانیه‌ای خواهان جلوگیری از تخریب و نابودی میراث فرهنگی و طبیعی دشت بهبهان، در یکی از مهمترین مناطق تمدن ایلامی، شدند.

  این همایش به کوشش "انجمن ایلام شناسی ایران"، "دیده بان یادگارهای فرهنگی و طبیعی ایران" و "موسسه فرهنگی-پژوهشی خُجند" با حضور باستان‌شناسان پیشکسوت و صاحب‌نظران میراث فرهنگی کشور یکشنبه، 20 امرداد 1387، در فرهنگسرای ورشو برگزار شد.
 
کاوش در آرامگاه "کیدین هوتران"
"احسان یغمایی"، کاوشگر ارجان و باستان‌شناس، نخستین سخنران برنامه بود.
یغمایی، با صحبت درباره "کاوش در آرامگاه کیدین هوتران: 1361" به شرح چگونگی ویران شدن این محوطه عظیم ایلامی پرداخت.
وی از نحوه کشف تصادفی آرامگاه مهم عیلامی در نتیجه فعالیتهای سد مارون در سال 1361 سخن گفت.
آرامگاه "کیدین هوتران" که در خلال سالهای دهه 1360 جنجال بسیاری در محافل ایلام¬ شناسی، ایران‌شناسی و باستان‌شناسی جهان برانگیخت، همچنان در پرده‌ای از ابهام قرار دارد.
 یغمایی، محوطه ایلامی ارجان را آخرین پرده حضور تمدن ایلامی خواند که پس از آن با روی کار آمدن هخامنشیان، سنت‌ها و فرهنگ ایلامی به دوره هخامنشی منتقل شد.
وی افزود: «آرامگاه کیدین هوتران از موارد بسیار استثنایی است، چرا که در آن بقایای پیکر یکی از حاکمان ایلامی به طور کامل کشف شده است.»
اردیبهشت 1386، آرامگاه مشابهی از یکی از حاکمان ایلامی و معاصر "کیدین هوتران" در نتیجه حفریات شرکت آب و فاضلاب رامهرمز یافت شده بود. 
یغمایی از تخریب میراث فرهنگی و شناسنامه کشور، به دلیل رعایت نکردن موازین میراث فرهنگی انتقاد کرد.
 
احتمال وجود شبه‌زیگورات در بخش ایلامی ارجان
سخنران بعدی، "میرعابدین کابلی"، باستان‌شناس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور بود که با عنوان "تکمله‌ای بر کاوش‌های مقبره ایلامی کیدین هوتران" سخن گفت.
 کابلی، دیگر کاوشگر ارجان، گفت: «در ضمن کاوش‌ها، بقایای پی‌هایی خشتی کشف شد که از هر نظر شبیه پی‌سازی‌های زیگورات چغازنبیل بود و احتمالاً در این نقطه بنایی مشابه زیگورات وجود داشته که از بین رفته است.»
 
پروژه باستان‌شناسی دشت بهبهان
سخنران بعدی "کامیار عبدی"، سردبیر مجله باستان‌شناسی و تاریخ و دانشیار کالج دارتموث، بود.
عبدی که از سال 1384 سرپرستی پروژه باستان‌شناسی دشت بهبهان را عهده دار است، درباره "پروژه باستان‌شناسی دشت بهبهان؛ پیشینه، پرسش‌ها و اهداف" سخن گفت و بر اهمیت فراوان دشت بهبهان و محوطه ارجان در شناخت فرهنگ و تمدن ایلامی، ایرانی و اسلامی تاکید کرد.
وی با نشان دادن اسناد باستان‌شناسی و تاریخی، اهمیت دشت بهبهان را خاطرنشان کرد و آن را پیوندگاه فرهنگ‌های جنوب و جنوب غربی ایران دانست.
 عبدی با بیان سابقه 150 سال فعالیت‌های باستان‌شناسی در خوزستان، رکود فعالیت‌های باستان‌شناسی این منطقه را به زیان جامعه‌ی باستان‌شناسی ایران در سطح جهان دانست.
وی اظهار داشت: «ضروری است با تأمین بودجه کافی فعالیت‌های راکد باستان‌شناسی دشت بهبهان احیا شود و ابهامات بسیاری که درباره آرامگاه ایلامی کیدین هوتران، دوره ایلامی و آغاز حکومت هخامنشی وجود دارد، پاسخ گفته شود.»
به گفته عبدی فرهنگ و تمدن ایلامی یکی از ناشناخته‌ترین تمدن‌های خاور نزدیک باستان است که شناخت آن برای شناخت دوره های پس از خود بسیار ضروری است. 
 
پس از هزار سال، قنات‌های ارجان کشف شد
"محمدتقی عطایی" ، باستان‌شناس، در مورد "تعیین حریم مجموعه تاریخی-اسلامی ارجان" سخنرانی کرد.
وی در مورد مطالعات انجام شده برای تعیین حریم ارجان گفت که صرفاً نمی‌توان بر محدوده اصلی شهر ارجان تاکید کرد.
عطایی با نشان دادن عکس‌های هوایی که در دهه های 1330، 1340 و 1370 شمسی برداشت شده بود، نشان داد شهر ارجان جزء مجموعه بزرگتری است که دربرگیرنده یک محوطه بزرگ از دوره تاریخی در دو کرانه رود مارون به نامهای "بدیل" و "بکان" است.
به گفته وی بخش‌هایی از محوطه بدیل امروزه با ایجاد یک پادگان نظامی تخریب‌ شده و قسمت زیادی از محوطه بکان نیز توسط کارخانه سیمان نابود شده و بقیه این محوطه نیز با احداث فاز دوم کارخانه سیمان نابود می‌شود.
عطائی افزود: «این سه محوطه بزرگ یعنی محوطه بدیل، محوطه بکان و شهر تاریخی _ اسلامی ارجان هر سه ارتباط نزدیکی با هم داشته و هر سه نیز در دوره ساسانی ساخته شده‌اند. بنابراین، تعیین عرصه هر یک از آنها بدون دیگری کاری عبث بوده و از دیدگاه علمی و کارشناسی محل اشکال است.»
این باستان‌شناس با نشان دادن تصاویر ماهواره‌ای نشان داد ده‌ها رشته قنات تاریخی در بالا دست این محوطه‌ها ایجاد شده است: «این قنات‌ها سه گروه هستند که هر گروه به یکی از این سه شهر منتهی شده است.»
وی گفت در جریان این برنامه مطالعاتی، مسیر قنات‌هایی که ناصر خسرو قبادیانی هنگام توصیف شهر ارجان از آنها یاد کرده، شناسایی و در حریم جای داده شده است.
عطایی افزود: «برای تعیین حریم محوطه‌های باستانی ضروری است شرایط امروز در نظر گرفته شود و با توجه به موازین بین‌المللی و رجوع مستقیم به مدارک ملموس تعیین حریم صورت گیرد. هم‌چنین توجه به متون کهن و جغرافیای تاریخی نیز بسیار حایز اهمیت است.»
وی از تأخیر در تصویب عرصه شهر ارجان در سازمان میراث فرهنگی خوزستان گلایه کرد و گفت: «گزارش و نقشه تعیین عرصه و حریم این شهر بیش از یک سال است که معطل مانده و به تصویب نرسیده است و در این مدت متاسفانه شرکت نفت با استقرار در منطقه خسارت‌هایی را به قنات‌ها و محوطه ارجان وارد آورده است.»
 
70 اثر و محوطه باستانی در دشت بهبهان شناسایی شد
پس از آن "شهرام زارع" باستان‌شناس و سرپرست بررسی دشت بهبهان گزارشی از فصل یکم "بررسی¬های باستان‌شناسی در دشت بهبهان" ارایه کرد.
وی آثار یافت شده از یک فصل بررسی در دشت بهبهان را بسیار چشم‌گیر خواند.
سرپرست بررسی دشت بهبهان با بیان این‌که در این بررسی 70 اثر و محوطه یافته شد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، تعداد آثار ثبت شده خوزستان را که 700 اثر است، بسیار کم دانست و خواستار توجه جدی تر مدیریت میراث فرهنگی این استان به آثار و محوطه های تاریخی شد. 
زارع، خاطر نشان کرد که بررسی‌های باستان‌شناسی و تهیه پرونده‌های ثبتی آثار، علاوه بر بالا بردن دانش ما از گذشته، موجب مراقبت و شناسنامه‌دار شدن آثار می‌شود.
وی در ادامه از توانمندی دشت بهبهان و وجود استقرارهای متعدد پیش از تاریخی، تاریخی و اسلامی در این دشت یاد کرد.
در این بررسی، در مجموع 15 محوطه پیش از تاریخی، 2 محوطه آغاز نگارش، 13 محوطه ایلامی، 5 محوطه هخامنشی، 10 محوطه ساسانی و 35 محوطه اسلامی شناسایی شد.
شهر ساسانی- اسلامی، ارجان یکی از شهرهای مهم تاریخی کشور است که در سد‌ه‌های آغازین دوره اسلامی رونق به‌سزایی داشته است.
ناصر خسرو قبادیانی، از جمله کسانی که در هنگام مسافرت تاریخی خود از ارجان گذشته و با دانشمندان آنجا به مباحثه پرداخته است.
مورخان و جغرافی‌نگاران دوره اسلامی نیز گزارش‌های زیادی از وجود ادیان گوناگون در ارجان و زندگی مسالمت‌آمیز پیروان آنها در کنار یکدیگر روایت کرده‌اند.
سرپرست بررسی دشت بهبهان همچنین افزود: «درصد تخریب محوطه‌های دشت بهبهان در سالهای اخیر بسیار بالا رفته است. حال آن‌که با توجه به غنای طبیعی و تاریخی، این منطقه از قابلیت توریستی- باستانی زیادی برخوردار است.»
زارع هم‌چنین بر لزوم سامان‌مند شده هر چه سریع تر فعالیت‌های شرکت نفت و کارخانه سیمان بهبهان تاکید کرد. 
 
میراث تاریخی- اسلامی دشت بهبهان در معرض نابودی است
"مختاران"، از انجمن دوستداران میراث فرهنگی خوزستان و از فرهنگیان بهبهان، سخنران آخر بود.
 وی، از وضعیت نابسامان میراث فرهنگی دشت بهبهان و ارجان انتقاد کرد.
 مختاران با بیان پیشینه تاریخی ارجان گفت: «بر اساس سکه¬های ساسانی یافت شده نام این شهر "ارگان" بوده است.»
وی با نشان دادن تصاویری از تخریب‌های شرکت نفت، انفجارها و لرزه نگاری‌های انجام شده را برای این محوطه زیانبار دانست و گفت قنات‌های زیادی در خلال آن تخریب شده و محوطه‌های باستانی آسیب جدی دیده‌اند.
مختاران با نشان دادن تصاویری از تپه های دشت بهبهان گفت که سازمان میراث فرهنگی استان خوزستان بسیار ضعیف عمل کرده است.
 به گفته مختاران تپه های موشکی، دوتلون سالارآباد، دوتلون ارجان، تل قماربازان، تل شلمبوزار، تل باغی، تل کردستان و ده ها تپه دیگر توسط کشاورزان تسطیح و نابود شده و مدارک آن موجود است و در صورت نیاز همه آنها را منتشر خواهد کرد.
مختاران خواستار از سرگیری فعالیت‌های باستان‌شناسی و توجه جدی به ثبت تمام تپه‌های دشت بهبهان شد.
 
بیانیه همایش "مجموعه تاریخی-اسلامی ارجان «بهبهان»
1. همایش، خواستار توجه و پیگیری سریع سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان خوزستان برای تصویب "عرصه و حریم مجموعه تاریخی-اسلامی ارجان" است تا از تخریب‌ها و آسیب‌های ناشی از فعالیت‌های "کارخانه سیمان بهبهان" و "شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب" جلوگیری به عمل آید.
2. همایش، خواستار توجه جدی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و همه مراکز و نهادهای دولتی به مقوله میراث فرهنگی و طبیعی دشت بهبهان است.
3. همایش خواهان توجه جدی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به باستان‌شناسی دوره ایلام است و قویاً تاکید می‌کند برنامه‌های نظام‌مند، منسجم و بلندمدت برای این منظور تعریف و اجرا شود.

• < قبلی
• بعدی >