صنایع دستی
سوزن‌دوزی‌های وارداتی، بلوچ‌دوزی را تهدید می‌کند
- صنايع دستي
- نمایش از سه شنبه, 24 خرداد 1390 18:36
- بازدید: 5277
خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه فرهنگ و هنر ـ گرچه هیچ سند تاریخی در ارتباط با تاریخچه سوزن‌دوزی وجود ندارد اما با توجه به حفاری‌های شهر سوخته می‌توان دریافت مردم سیستان و بلوچستان با نساجی آشنا بوده‌اند. حتا نقش سوزن‌دوزی مردم بلوچ را بر سفال‌هایی که از این منطقه و بمپور به‌دست آمده می‌توان یافت. سوزن‌دوزی‌هایی که ابتدا به دوام بیشتر پارچه و نه زیبایی آن، کمک می‌کرد. اندک اندک در خدمت زیبایی درآمد. باز هم معلوم نیست زنان بلوچ، از چه زمان به نقش کردن رویاهاشان بر تار و پود پارچه پرداختند.
سوزن دوزی، نور چشم، سند هویت و پشتوانه زنان بلوچ است و آن‌چنان با زندگی روزمره آنان درآمیخته که هر دختری به موازات آموزش اصول زندگی، سوزن دوزی را هم فرامی گیرد و با نقوشی هندسی (گل‌ها، بوته ها و ترکیب رنگ‌ها) جهانی خیال انگیز را به نمایش می گذارد. تمامی زنان بلوچ، چه آنها که در ایران و در استان سیستان و بلوچستان زندگی می کنند و چه آنها که درغرب پاکستان و جنوب غربی افغانستان زندگی می‌کنند ، فقیر و غنی سوزن دوزی می‌دانند و از ان برای تزئین لباس هاشان استفاده می کنند
ازجمله عمده ترین مراکز سوزن دوزی استان می توان به مناطق اسپکه، هریدک، قاسم آباد، بمپور، نکوچ درشهرستان ایرانشهر، کوپچ، پیپ، مته سنگ، چانف، مهنت درشهرستان نیک شهر، ایرندگان، مارندگان، اسماعیل آباد درشهرستان خاش، گشت، سوران، جالق، کله گان در شهرستان سراوان و همچنین شهرستان زاهدان اشاره کرد. هنری که مواد اولیه آن، نخ و پارچه است.
پارچه هایی که درسوزن دوزی بلوچ مورد استفاده قرار می گیرد، باید دارای دو ویژگی عمده جهت سهولت دوخت باشد اول این که دارای تار و پودی مشخص باشد و دوم این که این تاروپود مشخص حتماً باید راست باشند.
هنرمند بلوچ می کوشد تا واقعیات زندگی، محیط اطراف، مردم منطقه و باورهای قومی خویش را درآثارش منعکس و جاودانه کند؛هرچند این نقوش به تدریج دستخوش تغییر قرار گرفته و جای خود را به شکل‌های هندسی داده‌اند. نقش و نگارهای سوزن دوزی، نسل به نسل از مادران به دختران آموزش داده می شود و درلایه های زیرین ذهن زنان بلوچستان رخنه می کند.
مهتاب نوروزی، مشهورترین سوزن‌دوز بلوچ است؛ کسی که آوازه هنرش به فراتر از مرزهای سیستان و بلوچستان رسیده؛ اگر به کاخ سعدآباد رفته باشی، لباس آبی و سپید سوزن دوزی شده‌ای را دیده ای که یک روز از آن فرح پهلوی بوده؛ این لباس را زنی، سوزن‌دوزی کرده که اکنون در نهایت فقر و بدبختی و در روستای قاسم‌آباد و در هفت کیلومتری بمپور به سمت غرب زندگی می‌کند. هزینه‌های زندگی‌اش را کمیته امداد پرداخت می‌کند و اتاق کوچکی که در آن به‌سر می‌برد از هرگونه وسیله خنک‌کننده‌ای بی‌بهره است؛ آن‌هم گرمای طاقت‌فرسای سیستان و بلوچستان.
نماینده مردم بمپور و ایرانشهر، وعده و وعید داده بود تا تسهیلاتی برای مهتاب در نظر گرفته شود اما هیچ بهبودی در وضع زندگی او حاصل نشده نه بیمه است و نه حقوق ثاتی دارد.
به گفته رحیم صلاح‌زهی، رییس شورای شهر بمپور، صندوق مهر رضا، بین سه تا پنج میلیون تومان وام در اختیار زنان سوزن‌دوز قرار داده تا مواد اولیه مورد نیاز خود را تهیه کنند؛ وامی که بهتر بود نه در دست افراد که در اختیار تعاونی ها قرار بگیرد؛ به این ترتیب هم تعداد واسطه‌ها کمتر می‌شد و هم افراد در قالب تعاونی، دور هم جمع می‌شدند و در شهرها و استان‌های اطراف نمایشگاه می‌گذاشتند و هنر خود را به مردم دیگر معرفی می‌کردند.
او هدفمندی یارانه ها را یکی دیگر از عوامل موثر بر سوزن‌دوزی می‌داند و براین باور است: این مساله موجب شده زنانی که به خاطر کسب درآمد بسیار ناچیز، سوزن‌دوزی می‌کردند حالا تن به این کار ندهند و تنها با دریافت یارانه، روزگار بگذرانند. از سوی دیگر ورود سوزن‌دوزی‌های وارداتی از افغانستان و پاکستان هم به دلیل ارزان‌تر بودن به سوزن‌دوزی اصیل بلوچ، ضربه زده است.
صلاح‌زهی، کپی را آفت دیگر هنر سوزن‌دوزی می‌داند. به این معنی که با استفاده از دستگاه‌های کامپیوتری، طرح‌ها و نقش‌های مورد نظر را بر پارچه کپی می‌کنند و به قیمت بسیار ارزان می‌فروشند. به گفته رییس شورای شهر بمپور، تهیه پارچه‌ای که ضخیم و تاروپود آن، قابل شمارش باشد هم کار آسانی نیست و مشکلی است بر مشکلات زنان سوزن‌دوز بلوچ. چراکه پارچه‌ای که بر آم سوزن‌دوزی می‌کنند ضخیم‌تر و تا اندازه‌ای متفاوت با پارچه‌های معمولی است.
او سوزن‌دوزی را برای زنان بلوچ چون فوتبال برای مردم برزیل می‌داند و می‌گوید: همه زنان، چه ثروتمند چه فقیر، سوزن‌دوزی می‌دانند و از این کودکی با این هنر آشنا شده‌اند. تا زمانی که مردم بلوچ زنده‌اند و لباس خاص می‌پوشند و به پوشش و فرهنگ و آداب و رسوم خود پایبندند سوزن‌دوزی زنده می‌ماند چرا که با توجه به آب و هوای بلوچستان و شرایط اقلیمی آن، لباس مردم بلوچ از هر نوع پوشش دیگری مناسب‌تر است.
