هنر
ردیف کامل موسیقی ایرانی به روایت علی تجویدی
- هنر
- نمایش از چهارشنبه, 16 شهریور 1390 17:03
- بازدید: 7650
برگرفته از فر ایران
طی سالیان درازی که مشغول تحصیل موسیقی و از طرفی تدریس آن، چه در کنار استاد عزیزم شادروان ابوالحسن صبا و چه در هنرستان عالی موسیقی ملی و دانشگاه بودم کتاب‌هایی در دو بخش در زمینه‌ی دستگاه‌های موسیقی ایرانی به رشته تحریر درآورده‌ام. بخش اول شامل ده جلد است که تاکنون یک جلد آن یعنی «چهار گاه» به چاپ رسیده و اکنون پس از قریب سه سال با تحمل مشقت بسیار توفیق چاپ و انتشار جزوه دوم و سوم (شامل دستگاه همایون و بیات اصفهان به انضمام تعدادی دیگر از ساخته‌های اینجانب) حاصل گردیده است. اگر موجبات لازم فراهم شود، هرچه زودتر هفت جزوه باقیمانده از بخش اول منتشر شده و در دسترس موسیقیدان‌ها و هنردوستان قرار خواهد گرفت و به همراه آن‌ها، آهنگ‌های ساخته شده‌ام را نیز ویراستاری و به جزوات منضم خواهم کرد.
و اما بخش دوم نیز حاوی 10 جلد می‌باشد که آن را به نام «ردیف تطبیقی و تحلیلی» نام‌گذاری کرده‌ام. کاری که تنها برای تدوین و جمع‌آوری و ساختن و پرداختن آن نزدیک 30 سال مطالعه و رنج کشیده‌ام. مبنای نگارش ردیفسازی بخش دوم را فقط ردیف تار مرحوم میرزا عبدالله قرار داده‌ام به این دلیل که سایر استادان موسیقی مانند آقا میرزا حسینقلی، حاج منتظم الحکما، استاد ابوالحسن صبا، درویش خان، اسمعیل خان قهرمانی، علیقلی وزیری و بسیاری از اساتید دیگر، همه ردیف را از ایشان فراگرفته‌اند و هنگامی که اصل ردیف مرحوم میرزا عبدالله در دست قرار دارد، دیگر استناد به ردیف دیگران مانند ردیف آمیرزا حسینقلی یا درویش‌خان یا دیگران که خود از شاگردان مرحوم میرزا عبدالله بوده‌اند برای انجام یک کار تحقیقی کاملا بی‌مورد می‌نماید. امروز بوی مرحوم میرزا عبدالله از اولاد هنرمندش جناب آقای احمد عبادی نوازنده چیره دست سه تار را باید اجاق موسیقی سنتی ایران دانست و اما اصل ردیف مرحوم میرزا عبدالله را اینجانب مقدمتا نزد استاد ابوالحسن صبا و سپس نزد اسمعیل‌خان قهرمانی که خلیفه کلاس میرزا عبدالله بوده‌اند، و هم‌چنین نزد حضرت حاج آقا محمد ایرانی که ردیف‌دانی قابل و خود از شاگردان میرزا عبدالله بوده آموخته‌ام و چون در ردیف تطبیقی و تحلیلی، از ردیف آواز نیز استفاده‌های فراوان صورت گرفته، لذا باید توضیح بدهم که ردیف آواز را اولین بار در خانواده پدری فرا گرفتم زیرا پدرم مرحوم استاد هادی تجویدی نقاش و موسیقی دان بود و نیز عموی من مرحوم استاد مهدی تائب علاوه بر هنر نقاشی به موسیقی نیز کاملا وارد و از دوستان بسیار نزدیک و همشهری عزیزش مرحوم استاد نایب اسدالله نایی معروف و بی همتای اصفهان بود. پدر و عمویم موسیقی آوازی را نزد مرحوم نایب اسدالله و هم‌چنین میرزا حسین ساعت ساز و حسین عندلیب اصفهانی فرا گرفتند و تار و سه‌تار را نزد مرحوم درویش‌خان در تهران آموختند. من در حدود 10 سالگی دستگاه‌های موسیقی ایرانی را با اسم می‌شناختم و در سن 12 سالگی مرکب‌خوانی می‌کردم، به این ترتیب که از دستگاه ماهور فرضا با یک گدار به سه گاه یا چهار گاه مدگردی یا مدولاسیون می‌کردم و افسوس می‌خورم که امروز اغلب مردم مملکت ما موسیقی خودشان را نمی‌شناسند و اسم دستگاه‌ها و آوازها را هم نمی‌دانند. به این صورت ردیف آوازی را به روایت مرحوم نایب اسدالله در مکتب خانوادگی فرا گرفتم. پس از این که افتخار شاگردی مرحوم ابوالحسن صبا را یافتم و هشت سال نزد ایشان به فرا گرفتن ویلن و سه‌تار پرداختم، سپس بنا به راهنمایی استاد ارجمندم به کانون محبت و هنر حضرت حاجی‌آقا محمد ایرانی راه یافتم و از خرمن استادانی مانند اسمعیل خان قهرمانی، طاهرزاده، اقبال‌السلطان آذر، سلیمان امیر قاسمی، بوذری، نورعلی برومند (که در اشاعه ردیف مرحوم میرزا عبدالله سهم والایی دارد)، علی‌خان مبشر، فروتن، قوام‌السلطان دادور و عبدالله خان دوامی خوشه‌چینی بسیار کردم و هرگز محبت‌های آن استادان گرامی را فراموش نمی‌کنم و خود را رهین منت آن‌ها می‌دانم و اکنون خوشحالم که زحمت شام و سحر، شکر که ضایع نگشته و حاصل زحمات این ناچیز به صورت ردیفی تطبیقی و تحلیلی (که عبارت از ردیف ساز و آواز است) به صورت نت به رشته تحریر درآمده و اگر عمری باقی باشد و اجل مهلت بدهد و مقدورات لازم برای خوشنویسی نت و سرمایه لازم جهت تهیه کاغذ و چاپ در اختیارم قرار گیرد، این ودیعه پرارزش فرهنگی را چاپ کرده و در اختیار همگان قرار خواهم داد. برای این‌که معلوم شود برای تهیه ردیف تطبیقی و تحلیلی چه کارهایی صورت گرفته، به طور خلاصه می‌گویم که ردیف مزبور در دو بند (الف) و (ب) نگاشته شده است. در بند (الف) عینا ردیف مرحوم میرزا عبدالله مبنا و ماخذ قرار گرفته و در بند (ب) با توجه به بنیه هر گوشه و ارزش آن از جهت موسیقی علمی و پرده‌های سازنده‌ی آن و استخراج ریتم معین که از آن گوشه به دست آورده‌ام، سازندگی و بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی صورت گرفته تا مطالعه کننده بداند که روی هر گوشه به چه طریق می‌تواند بداهه‌نوازی کند و بداهه‌پردازی کند و با به دست آوردن ریتم هر گوشه و استخراج اجزای وزن آن و مقابله با افاعیل عروضی بحر شعری آن، گوشه و شعر متناسب حال و هوای آن ملودی را انتخاب کرده‌ام. برای توضیح بیشتر عرض می‌کنم که همان‌طور که کرشمه‌ها، مثنوی‌ها و ساقی‌نامه‌ها یا رجز و ارجوزه، دارای وزن خاص و اجزای وزن مخصوص به خود هستند، بسیاری از گوشه‌های موسیقی ایرانی نیز دارای ریتم خاصی است که با اشعار مربوط به بحر خودش خوانده می‌شود و من سعی کرده‌ام ضمن استخراج اجزای وزن موسیقی خصوصیات هرگوشه را به نظر خودم تحلیل کنم که بیانگر چه مفاهیمی می‌تواند باشد. فرضا آیا نغمه مورد نظر، نشاط‌آمیز است؟ عرفانی است، سماعی است و بسیاری از خصوصیات حالی و ذوقی که شرح آن در قلب آدمیزاد است و به بیان نمی‌گنجد، سعی کرده‌ام تا آن جا که استعداد من ناچیز اجازه می‌دهد، شعر متناسبی روی آن گوشه یا نغمه یا ملودی استوار کنم که حالت آن با زبان شعر بیان شده باشد.
