هنر

دستگاه‌های آواز ایرانی

یسنا خوش‌فکر

از آنجا که در نوشتارهای آینده و بخش‌های پسین موسیقی ایرانی دربارهٔ «دستگاه»، «آواز» و «گوشه» بسیار سخن خواهد آمد، بهتر است اندکی با این دستگاه‌ها و گوشه‌هایشان آشنا شویم.

در این نوشتار تلاش شده است دستگاه‌های موسیقی ایرانی در جدول‌هایی جداگانه همراه با گوشه‌هایشان نمایش داده شوند تا با درک بهتر و دید بازتری نسبت به چگونگی پیوند دستگاه‌ها و آوازها و گوشه‌ها فراهم آید.

موسیقی ایرانی از هفت دستگاه و پنج آواز تشکیل شده است.

1. دستگاه شور که دارای چهار آواز است :
 1-1. ابوعطا
 1-2. بیات زند (بیات ترک)
 1-3. افشاری
 1-4. دشتی

2. دستگاه همایون که آواز اصفهان از مشتقات آن است.

3. دستگاه ماهور

4. دستگاه سه گاه

5. دستگاه چهارگاه

6. دستگاه نوا

7. دستگاه راست پنج گاه

مشتقات دستگاه شور یعنی ابوعطا، بیات زند یا ترک، افشاری و دشتی به همراه اصفهان که از مشتقات دستگاه همایون است، آوازهای بلند هستند که این آوازهای بلند و دستگاه ها به نوبه ی خود از آوازهای کوچکی تشکیل شده اند که به آن آوازهای کوچک، «گوشه» می گویند.

برای شناخت دستگاه‌های موسیقی ایرانی باید تک تک این گوشه ها را فراگرفت تا کم کم به فضای یک دستگاه و یا یک آواز بلند پی برد.

گوشه هایی که در ردیف سازی از آن ها استفاده می شوند، اندکی با گوشه های آوازی تفاوت دارند. گوشه های سازی برای نوازندگی طراحی شده‌اند و گوشه‌های آوازی برای خوانندگی، ولی درون مایه و پیکربندی هر دو یکی است.

در این جدول ها، دستگاه ها و گوشه ها بر اساس ردیف‌های آوازی نوشته شده‌اند:

• < قبلی
• بعدی >