گردشگری
«موته»، زیستگاه آهوی ایرانی
- گردشگری
- نمایش از دوشنبه, 12 تیر 1391 13:49
- بازدید: 7003
برگرفته از روزنامه اطلاعات
پناهگاه حیات وحش موته با وسعتی 200 هزار هکتار در 110 کیلومتری شمال غرب شهر اصفهان واقع است. این منطقه که سال 1346 به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شد، سال 1369 به پناهگاه حیات‌وحش ارتقا یافت. پناهگاه حیات وحش موته به عنوان بهترین و اصلی‌ترین زیستگاه آهوی ایرانی.
موته از دو بخش دشتی و کوهستانی تشکیل شده است که بلندترین نقطه آن از سطح دریا 3000 متر ارتفاع دارد و حداقل ارتفاع این منطقه نیز 1900 متر است. ارتفاعات موته شامل دو رشته کوه است و فاصله بین این دو رشته کوه را دشت‌های جلگه‌ای و شوره‌زار فرا گرفته است.
این منطقه در تقسیمات آب و هوایی از آب و هوای نیمه بارانی و سرد تبعیت دارد و حداکثر بارندگی آن در سال 350 میلیمتر است و بیشترین بارندگی را در فصل زمستان و بهار دارد. درجه حرارت متوسط در دشت‌های این منطقه در تابستان 4/39 درجه سانتیگراد است و در سردترین ماه‌های سال نیز به 5/11 تا 5 درجه زیر صفر می‌رسد.
250 منبع آب اعم از چاه قدیمی، قنات و چشمه دائمی در موته وجود دارد که 150 واحد آن را چشمه‌ها تشکیل می‌دهد و چشمه سنجده، دستار، بید، دربند، شور، آب باریک، چشمه‌نیا، قلعه‌سیاه، ریز آب، جاجرمی، قیقوجه، گزرتو، گل‌بیدک، رزبیده، دمه، سیکلفتی و مروارید از آن جمله است. برای تأمین آب مورد نیاز وحوش موته در مناطق امن اقدام به ساخت آبشخورهای دست‌ساز شده است که منابع آب آن چشمه‌ها و چاه‌های قدیمی است و آب به وسیله لوله یا نصب تلمبه بادی به آنها هدایت می‌شود.
* حیات وحش موته
موته بهترین زیستگاه آهو در ایران به شمار می‌آید که با توجه به این ویژگی برای رشد، تکثیر و جلوگیری از انقراض آهوها اختصاص یافته است. شرایط مساعد زیستی برای این‌گونه جانوری در دشت‌ها و شوره‌زارهای منطقه موته توأم با حفاظت، ادامه زندگی را برای این جانور زیبا هموار ساخته است و از آهو به عنوان گونه جانوری شاخص منطقه یاد می‌شود. وجود تپه ماهورها، تل‌ها و دشت‌های کوهستانی در موته امکان زندگی را برای گونه قوچ و میش و صخره‌ها و ارتفاعات صعب العبور، زیستگاه خوبی را برای ادامه حیات کل و بز پدید آورده است.
* آهوان منطقه
آهوان منطقه حفاظت شده موته دو دسته‌اند آهوان بومی همیشگی که در شوره‌زار و جلگه‌های منطقه زاد و ولدمی‌کنند. آهوان مهاجر که از اوایل مهر و حدود پایان فصل برداشت محصولات کشاورزی به این منطقه می‌آیند. در بعضی سالها، به دلیل بارش برف سنگین و سرمای شدید آهوان به سمت شهرها و روستا مهاجرت می‌کنند که متأسفانه صید می‌شوند.
* قوچ و میش
در منطقه موته قوچ و میش نیز دیده می‌شود. میش‌های ارمنی از منطقه حفاظت شده اشترانکوه در استان لرستان واردموته می‌شوند و قوچ اصفهانی از طریق ارتفاعات دهق و علویجه از پناهگاه‌های قامشلو، هر سال از اوایل پاییز به موته مهاجرت می‌کنند. علت جدایی این دو قوچ دشت وسیعی است که در وسط منطقه قرار دارد بدین ترتیب در ارتفاعات شمالی موته بیشتر قوچ‌ها و میش‌ها از گونه ارمنی بوده و در ارتفاعات جنوبی بیشتر از زیرگونه اصفهانی‌اند و به‌طور کلی قوچ و میش و کل و بز بهتر از آهو جمعیت خود را در منطقه‌ء موته حفظ کرده‌اند.
انواع بسیاری از گونه‌های پرندگان بومی و غیر بومی نیز در این منطقه زیست می‌کنند که شامل کبک، تیهو، بلدرچین، هوبره، سار، کلاغ، سسک، دم جنبانک، عقاب، جغد، زنبورخوار، سهره و سارگپه هستند. در فصل مهاجرت نیز پرندگان مهاجر بسیاری در این منطقه به‌ویژه اطراف رودخانه شور و گزستان‌ها فرود آمده و استراحت کوتاهی می‌کنند.
از خزندگان و خانواده مارمولک‌ها که در منطقه موته دیده می‌شوند می‌توان جکو، آگاما و لاسرتا را نام برد. از مارهای سمی به مار جعفری، افعی و شاخدار، از مارهای نیمه سمی به تیرمار، افعی پلنگی و یله مار و از مارهای غیر سمی به تــوله مـار، قیطانی، گرگی و کورمار اشاره کرد.
* پوشش گیاهی
در منطقه موته تاکنون 300 گونه گیاهی مرتعی که ارزش علوفه‌ای، دارویی و صنعتی دارند، شناسایی شده است. از نظر تیپ گیاهی بخش بزرگی از پناهگاه حیات وحش موته به‌ویژه صافی‌ها، تپه ماهورها و مناطق جلگه‌ای را درمنه و گون تشکیل می‌دهد که در فضای بین آنها گیاهان شور پسند و گیاهان خوش خوراک نیز رویش دارند.
از درختان و درختچه‌های این منطقه می‌توان بادامک، بنه، تنگرس، قیچ، گز و انجیر را نام‌برد و از بوته‌های شاخص به درمنه، جاز، انواع گون‌ها، فرفیون، کلاه میرحسن و ریش بز اشاره کرد.
* تخریب منطقه
با توجه به این‌که منطقه حفاظت شده موته جزو مناطق استپی و نیمه کویری ایران است و داخل و اطراف آن تعداد زیادی روستا وجود دارد، چرای بی‌رویه، تعداد بسیار زیاد دام نسبت به ظرفیت منطقه، تخریب زیستگاه‌ها و تبدیل آنها به زمین‌های کشاورزی، استخراج و بهره‌برداری از معادن سنگ و جاده سازی روند نابودی آن را تشدید می‌کند و اگر این روند تخریب پوشش گیاهی منطقه ادامه یابد یقیناً بیشتر گونه‌های گیاهی و جانوری آن نابود و منقرض خواهد شد.
مرتضی جمشیدیان رئیس اداره حفاظت محیط زیست گلپایگان درباره این پناهگاه می‌گوید: پس از تشکیل کانون شکار ایران درسال 1343محدوده‌ای با وسعت 343 هزار و 940 هکتار درحوزه استحفاظی استان‌های اصفهان و مرکزی به عنوان منطقه حفاظت شده موته از توابع میمه انتخاب شد و در سال 1346به تصویب شورای عالی شکار بانی و نظارت بر صید رسید. تعارضات به وجود آمده درمنطقه سبب شد که درآخرین مصوبه عالی حفاظت محیط زیست مساحت آن تا سطح 220 هزار هکتار کاهش یابد ولی در سال 1369 باوسعت کنونی به پناهگاه حیات وحش ارتقای سطح یافت.
به گفته وی مدیریت این پناهگاه حیات وحش که در شمال غرب بزرگراه اصفهان - تهران حد فاصل بین میمه - دلیجان و دراراضی دو استان مرکزی و اصفهان حوزه شهرستان‌های شاهین شهر،میمه، گلپایگان، دلیجان و محلات قرار دارد، با اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان است.
جمشیدیان علت نامگذاری این پناهگاه به نام موته را قرار گرفتن روستای موته در مرکز این منطقه اعلام می‌کند و می‌گوید: روستاهای زرکان،حسن رباط، لوشاب، یکه چاه، گلچشمه، آتشکوه، هستیجان و رباط‌ترک و شهرهای لایبید، گلشهر و نیمه ور داخل محدوده این پناه قرار دارند.
وی یادآور می‌شود؛ منطقه امن این پناهگاه 40 هزار هکتار وسعت دارد که مناطق شور رباط ترک و قرقچی و آب باریک وسیلکفتی را شامل می‌شود.
مهمترین ارتفاعات این منطقه شامل رشته کوه قلعه سیاه، سیاه تیر خشکدر و رشته کوه هستیجان در شمال غرب منطقه، رشته کوه‌های کنه نو و تخت‌احمد، ساریان پلنگی و شیخ احمد در شرق، رشته کوه هستکوه و لاچناردر جنوب و رشته کوه گزرتوو دمه در مرکز آن است و دشت‌های معروف را دشت شور رباط ترک، شورآب باریک، یوزمشک، عربو و دشت گلچشمه شامل می‌شود.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست گلپایگان درباره شناسایی 478گونه گیاهی در این منطقه می‌گوید این گونه‌ها در قالب 240 جنس و 53 خانواده گیاهی قرار دارد و از مجموع گونه‌های گیاهی شناسایی شده 96 گونه دارای خواص دارویی و صنعتی است و گونه غالب منطقه گیاه درمنه است.
به گفته وی 25 گونه جانور نیز در این پناهگاه شناسایی شده است که از بین آنها آهوی ایرانی گونه شاخص است که براساس آخرین سرشماری که اوایل دی پارسال انجام شد 4755 راس آهو، 4712 راس قوچ و میش و 1385 راس کل و بزوحشی در منطقه وجود دارد. از گوشتخواران منطقه می‌توان به گرگ، کفتار، گربه وحشی، روباه و شغال اشاره کرد واز پرندگان این منطقه تاکنون 88گونه متعلق به 58 جنس و 35خانواده شناسایی شده است که از جمله آنها می‌توان به انواع پرندگان نادرشکاری، کبک، تیهو، چکاوک، سنگ چشم، هوبره و سهره را نام برد. خزندگان این منطقه 25 گونه متعلق به 22 جنس و 10 خانواده هستند که از آن میان می‌توان به لاک‌پشت مهمیزدار غربی، بزمجه بیابانی، خرزی مزالینای دم دراز بیابانی، ارمیاس ایرانی، آگامای قفقازی، مار قیطانی، تیرمار بیابانی، مارجعفری، گزره مار اشاره کرد.
جمشیدیان با اشاره به این‌که در منطقه محیط بانان به صورت مستمر در حال فعالیت و گشت‌زنی هستند، می‌افزاید: در قسمت‌های مختلف ساختمان‌های محیط‌بانی ساخته شده است که محیط‌بانی شهید حیدرجوادیان‌نژاد (قرقچی)، سرمحیط‌بانی شهید خدامراد نادرورکان، محیط‌بانی موته، محیط‌بانی شهید نیاز علی جمالی (آب باریک) و محیط‌بانی گلچشمه دارای خودرو، بی‌سیم و تجهیزات دیگری هستند.
پناهگاه حیات وحش موته با وجود این‌که یک منطقه حفاظت شده به شمار می‌آید اما مشکلاتی دارد که از جمله وجود معادن در منطقه و تخریب‌های ناشی از فعالیت آنها، وجود جاده‌های اصلی بین شهری (جاده گلپایگان و جاده اصفهان ـ تهران) و جاده‌های روستایی و تردد وسایل نقلیه در آنها تعلیف غیرمجاز دام‌ها و واگذاری قسمتی از عرصه‌های طبیعی منطقه و تبدیل آن به زمین‌های کشاورزی از سوی هیأت واگذاری زمین است.
گزارش: عباسعلی عسکری‌زاده
