در حالی که پناهگاه میاندشت جاجرم به عنوان تنها زیستگاه دشتی یوز آسیایی در کشور مطرح است و علاوه بر یوزپلنگ، وجود حیوانات دیگری چون آهو، قوچ و میش، گرگ، کفتار، کاراکال، تیهو، بلدرچین، سفتر خاکستری، عقاب طلایی و ... در این پناهگاه قطعی شده است؛ این زیستگاه برای تداوم حیات و افزایش برخی گونه‌های نادر خود نیازمند حمایت بیشتر است.
ورود قشلاقی 15 هزار راس دام به این محوطه 85 هزار هکتاری، هر چند که به صورت محدود و کنترل شده انجام می‌شود؛ اما در عمل امنیت و حوش موجود در این پناهگاه و نیز زادآوری آنها را با مشکل روبرو کرده است.
میاندشت جاجرم؛ پناهگاه مناسب گونه‌های نادر حیات وحش
پناهگاه حیات وحش میاندشت با مساحت 84 هزار و 435 هکتار در 10 کیلومتری شرق شهرستان جاجرم واقع شده و در 4 طرف آن پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده قرخود مانه و سملقان، منطقه حفاظت شده خار توران شاهرود و منطقه حفاظت شده سالوک اسفراین قرار دارند.
این منطقه‌ی پوشیده از دشت‌ها و کفه‌های وسیع با داشتن اقلیمی خشک و نیمه خشک، تراکم گیاهی نسبتا مناسب و نیز وجود رودخانه کال شور، جزء یکی از غنی‌ترین و متراکم‌ترین زیستگاه‌های استپی کشور است.
در این منطقه حیات وحش، حیوانات شاخصی چون یوزپلنگ، آهو، قوچ و میش، گرگ، کفتار، کاراکال، گربه شنی، روباه و شغال هوبره، باقرقره، کبک، تیهو، بلدرچین، سفتر خاکستری، عقاب طلایی و انواع پسی فرم‌ها و عقاب‌ها، بزمجه خزری، لاک‌پشت افغانی، افعی شاخدار، تیر مار، گرزه مار و ... زیست می‌کنند.
به علاوه بنا به گفته کارشناسان این پناهگاه به علت داشتن برخی ویژگی‌های خاص، برای زندگی گونه‌های جانوری نادری چون یوزپلنگ آسیایی بسیار مناسب است.
میاندشت؛ پناهگاه یوزپلنگ آسیایی
بر اساس مطالعات صورت گرفته توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی جمعیت یوزپلنگ در منطقه میاندشت جاجرم 6 تا 10 قلاده برآورد شده است و خوشبختانه گرفته شدن عکس یک یوز ماده به همراه 3 توله در هفته جاری نشان می‌دهد که جمعیت مذکور در این منطقه در حال زادآوری است.
همچنین این منطقه با دارا بودن گونه‌های دیگر چون آهو، قوچ و میش، خرگوش و ... که منبع تغذیه یوزپلنگ محسوب می‌شوند یکی از بهترین زیستگاه‌های ای کشور به شمار می‌آید.
ورود دام‌های اهلی مردم مناطق اطراف به این زیستگاه حیات وحش و مشکلاتی که ورود و چرای دام برای وحوش این منطقه ایجاد می‌کرد، از دیرباز مورد توجه دوست داران حیات وحش بوده است.
پیش از این سالانه حدود 50 هزار راس دام بدون کنترل و محدودیت وارد منطقه می‌شد که با همت محیط زیست زمان حضور دامداران در منطقه به فصل زمستان محدود شده و تعداد دام‌هایی که پروانه چرا در این منطقه دارند نیز به حدود 15 هزار راس کاهش یافته است.
همچنین به منظور حفظ گونه‌های جانوری به ویژه یوزپلنگ و آهو محدوده‌ای با وسعت ۱۶ هزار و ۲۴ هکتار از تپه ماهورهای مرکز منطقه با خرید پروانه چرای دام‌ها و خرید آغل دامداران، به عنوان محدوده امن مورد تصویب قرار گرفت که با تصویب این محدوده ورود و چرای دام در این محدوده ممنوع شد؛ موضوعی که گام مهمی در جهت حفظ امنیت منطقه و بقای یوزپلنگ و آهو در میاندشت محسوب می‌شود.
به رغم اقدامات فوق، به گفته کارشناسان ورود سالانه 15 هزار راس دام به این منطقه و مشکلات و تبعات ورود و رفت و آمد دامداران در پناهگاه حیات وحش سبب می‌شود امنیت حیات وحش در این منطقه به مخاطره بیفتد و در نتیجه از میزان حضور، زادآوری و ماندگاری گونه‌های جانوری کاسته شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر، عنوان کرد: در حال حاضر بزرگ‌ترین مشکل و نقیضه پناهگاه حیات وحش میاندشت، ورود دام به منطقه است.
حسین آبسالان افزود: همه ساله در فصل زمستان 15 هزار راس دام که پروانه چرای آنها به این منطقه اختصاص دارد، برای چرا وارد پناهگاه حیات وحش میاندشت می‌شوند و تنها راهکار جلوگیری از آن نیز خرید پروانه چرای دامداران و یا تعویض مراتع آنها است.
وی اظهار داشت: در صورتی که ورود دامداران به این پناهگاه ممنوع شود، این منطقه قابلیت بسیار مناسبی برای تبدیل شدن به سافاری پارک را دارد و از این طریق علاوه بر حفظ گونه‌های زیستی این پناهگاه، امکان درآمد زایی از طریق اکوتوریسم نیز فراهم می‌شود.
آبسالان اضافه کرد: در صورت تبدیل شدن این پناهگاه به سافاری پارک، علاوه بر اینکه گونه‌های زیستی آن حفظ می‌شود، میزان درآمدزایی مردم منطقه از طریق اکوتوریسم نیز از میزان فعلی درآمد آنها از طریق دامداری بیشتر می‌شود.
کارشناس مسوول واحد حیات وحش و آبزیان اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز گفت: در حال حاضر ورود دام‌های اهلی و کمبود نیروهای حفاظتی در پناهگاه حیات وحش میاندشت بزرگ‌ترین تهدید برای تداوم و توسعه زیستی در این منطقه محسوب می‌شود.
بهروز جعفری در گفتگو با خبرنگار مهر، عنوان کرد: ورود دام به مراتع پناهگاه حیات وحش میاندشت باعث کاهش پوشش گیاهی منطقه و کمبود علوفه برای آهوان می‌شود و زنجیره غذایی یوز را به مخاطره می‌اندازد.
وی خرید پروانه چرای دام و ممنوعیت ورود دامداران به این منطقه را مهم‌ترین گام برای حفاظت و افزایش جمعیت یوزپلنگ آسیایی در این پناهگاه ذکر کرد و افزود: با ممنوع شدن ورود دام به این منطقه تعداد آهوان این پناهگاه که در حال حاضر به شدت کاهش پیدا کرده، افزایش می‌یابد و در نتیجه زنجیره غذایی وحوش به جریان می‌افتد.
جعفری اظهار داشت: با خرید پروانه چرای دامداران و در پی آن کاهش تعارضات، منطقه به مکان مناسب برای زیست گونه‌های یوز و آهو تبدیل شده و نقش موثری در حفظ و افزایش جمعیت این وحوش خواهد داشت.
وی همچنین خواستار افزایش تعداد نیروهای اجرایی برای جلوگیری از تخلفات شکار و صید در این پناهگاه شد و افزود: به منظور حفاظت بهتر، لازم است نیروهای حفاظتی این پناهگاه حداقل دوبرابر تعداد فعلی شوند.
منابع طبیعی آماده همکاری برای ایجاد پارک ملی در میاندشت است
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد ورود دام به پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم اظهار داشت: ورود دام به این منطقه بر اساس پروانه چرا صورت می‌گیرد و در صورتی که مسئولین محیط زیست بخواهند این پناهگاه را به منطقه امن و پارک ملی تبدیل کنند، این نهاد آماده همکاری است.
موسی صابری تصریح کرد: پیش از هر فعالیتی لازم است محیط زیست نسبت به خرید پروانه چرای دام در این منطقه اقدام کند و پس از آن با اعلام محدوده پارک ملی و منطقه امن در میاندشت جاجرم از ورود و چرای دام جلوگیری کند.
وی افزود: در صورتی که محیط زیست درخواست خود را برای ایجاد منطقه امن در میاندشت جاجرم و خروج کامل دام از این منطقه ارائه دهد، منابع طبیعی آماده همکاری برای اجرای این طرح است.
پناهگاه حیات وحش میاندشت نیازمند حمایت بیشتر است
با توجه به کاهش جمعیت چند هزار راسی آهو در این منطقه که بنا به گفته کارشناسان در حال حاضر تنها به 500 راس رسیده است و همچنین با در نظر گرفتن این موضوع که این منطقه در بین بیش از 20 روستا و بخش و 2 شهرستان محدود شده است به نظر می‌رسد تبدیل این پناهگاه به منطقه امن و پارک ملی تنها راهکار نجات واقعی و توسعه حیات زیستی در این منطقه است
