زیست بوم

يكي از ارزش‌هاي طبيعت كشف‌شد

حافظ جنگل، جایگزین سوخت فسیلی

برگرفته از همشهری آنلاین - ترجمه - فرناز حیدری:
یکی از فعالان پرجنب‌وجوش حفاظت از جنگل‌های بارانی اندونزی ظاهرا در یک موقعیت منحصر به‌فرد قرار گرفته است.

وی توانسته یک پروژه جالب جهت تولید سوخت‌های بیولوژیک از درختان بومی محل سکونتش ارائه دهد. ویلی اسمیتز پس از 30 سال مطالعه اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر جزایر جنوب شرقی آسیا، درصدد است که توجه جهانی را به سمت یک منبع خارق‌العاده انرژی یعنی یک نوع درخت خرمای شیرین بومی جلب کند.

آقای اسمیتز می‌گوید: این درخت می‌تواند دری تازه برای ما در زمینه انرژی و حفاظت از محیط‌زیست بگشاید، در عین حال وضعیت امنیت غذایی در سطح محلی نیز بهبود خواهد یافت.

این درخت خرما با نام علمی( Arenga pinnata) که ریشه‌هایی عمیق دارد را می‌توان به‌عنوان هسته مرکزی یک سیستم کاملاً طبیعی بدون پسماند تلقی کرد. از درخت مذکور نوعی شکر ارگانیک (طبیعی ) ممتاز و اتانولی که مصرف سوختی دارد، به‌دست می‌آید.

از سایر مزایای آن می‌توان به تولید سایر محصولات غذایی، اشتغالزایی برای روستائیان و در عین حال حفاظت از جنگل‌های بارانی اشاره کرد.

دانشمندانی که طرح آقای اسمیتز و شرکتش را مورد مطالعه قرار داده‌اند، معتقدند که این طرح بیشتر از آنکه بر میزان دی اکسیدکربن منتشره از فعالیت‌های انسانی که بدون شک بر جو زمین تأثیرگذار است، بیفزاید به حفاظت از جو زمین کمک خواهد کرد. اسمیتز می‌گوید: شیره درخت خرما از آب و شکر تشکیل شده است. باران، نورآفتاب و دی‌اکسیدکربن در ساختن شیره درخت خرما نقش عمده‌ای دارند. تاکنون صرفاً این محصول را بومیان برداشت می‌کرده‌اند. بخش محیط‌زیست مجله نشنال‌جئوگرافی زیرمجموعه‌ای تحت عنوان چالش‌های بزرگ انرژی دارد، این بخش مبلغ 73هزار و 160یورو (معادل 105000دلار‌آمریکا) را روی پروژه فوق‌الذکر سرمایه‌گذاری کرده است.

بی‌تردید این پروژه پتانسیل آن را دارد که با تولید سوخت جایگزین، چرخه فقر و نابودی محیط‌زیست را در یکی از دورافتاده‌ترین و آسیب‌پذیرترین نقاط کره زمین مختل کند. سال گذشته تسهیلات لازم در اختیار پروژه آقای اسمیتز قرار گرفت و این پروژه در محلی به نام توموهون واقع در شمال ایالت سولاوسی اندونزی رسماً آغاز به‌کار کرد. تسهیلات دیگری نیز در مقیاس کوچک‌تر در جزایر نزدیک ارائه شد. این پروژه عملکرد متفاوتی با پروژه تولید سوخت بیولوژیک از روغن درخت خرما دارد که چند سال پیش منجر به نابودی و تخریب جنگل‌های بارانی شد. در دهه گذشته زمانی که کشورهای اروپایی درصدد جایگزینی سوخت‌های فسیلی برآمدند، تقاضا برای تهیه روغن از میوه و دانه درختان خرما در آسیای جنوب شرقی به اوج خود رسید.

به پشتوانه این حرکت بود که دولت‌ها امیدوار بودند از طریق آن انتشار کربن را کاهش دهند اما اثر آن کاملاً برعکس بود. زمین‌های بسیاری بدین واسطه زهکشی شدند و در یک مقیاس وسیع درختان را سوزاندند تا راهی برای کشاورزی تک‌محصولی درختان خرما بازکنند. در نتیجه پهنه‌های وسیعی از جنگل‌های بارانی پاکسازی شد. تخریب جنگل‌های بارانی منجر به افزایش انتشار کربن شد و این امر اندونزی را در رأس هرم تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای قرار داد.

در حال حاضر تنها مصرف‌کنندگان عمده انرژی یعنی چین و ایالات متحده آمریکا در جایگاهی بالاتر از اندونزی قرار گرفته‌اند. اسمیتز که از او در کشور زادگاهش (هلند) به‌عنوان یک شوالیه یاد می‌شود، جزو نخستین طرفداران حفاظت از جنگل‌ها بود که اعتراض خود در زمینه گرمایش جهانی ناشی از تولید سوخت‌های بیولوژیک در مقیاس کلان را مطرح ساخت. وی به‌شدت از تأثیرات منفی ناشی از تولید سوخت‌های بیولوژیک در اندونزی (کشوری که بدان مهاجرت کرده است) انتقاد کرد. به علاوه اسمیتز به‌عنوان مؤسس تشکیلات حفاظت از نسل اوران‌گوتان‌های برونئو یکی از برجسته‌ترین حامیان حفاظت از میمون‌های بزرگ جثه و زیستگاه‌شان بوده است. وی مشکل سوخت‌های بیولوژیک را به‌طور جدی دنبال کرد و تلاش‌های گسترده‌ای نیز برای احیای جنگل‌های بارانی انجام داد. از تلاش‌های وی در این زمینه می‌توان به برگزاری جلسات مباحثه در سرتاسر جهان و حتی ارائه یک مجموعه آنلاین مردمی که با حمایت سازمان غیرانتفاعی تد انجام شد، اشاره کرد.

درختی برای حفاظت جنگل

سرانجام اسمیتز احساس کرد که می‌تواند تلاش‌هایش را در زمینه احیا و بازسازی جنگل‌های بارانی توسعه دهد. راز موفقیت او در یک درخت با ارزش نهفته بود؛ درختی که 31 سال پیش‌تر برای نخستین بار با آن برخورد کرد و او را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داد. این اتفاق برمی‌گردد به زمانی که او تصمیم گرفت با یک زن بومی از قبایل کوه‌نشین اندونزی ازدواج کند. طبق سنت او می‌بایست پیش از ازدواج تعداد 6 درخت خرمای شیرین را به‌عنوان مهریه به همسرش تقدیم می‌کرد. در وهله نخست او تصور کرد که این درختان به‌عنوان هدیه بی‌ارزش هستند اما این تا زمانی بود که او پی به توان بالای باردهی این درختان نبرده بود. این درخت میوه‌های شیرینی دارد که می‌توان آنها را در بازار به خوبی به فروش رساند. از شیره ساقه آن می‌توان دانه‌های سفید و نسبتاً سختی را استحصال کرد که در بازار طرفداران بسیاری دارد.

چوب این درخت از بلوط محکم‌تر است و از همه مهم‌تر خود شیره درخت است که یک محصول استثنایی است که می‌توان آن را درست به همان شیوه‌ای که شیره درخت افرا را می‌گیرند، استحصال کرد و به‌عنوان شربت مورد استفاده قرار داد. هرساله این شربت با کیفیت‌های مختلف از درخت گرفته می‌شود و به قیمت مناسب در بازار به فروش می‌رسد. این شربت که دوز بالایی کربوهیدرات دارد می‌تواند جایگزین سالم‌تری برای شکر سفیدی باشد که از نیشکر استخراج می‌شود. با برداشت حداقل 60 محصول متنوع از این درخت منحصربه‌فرد است که اسمیتز اعتقاد دارد بی‌شک این درخت هدیه ازدواج مناسبی است. اسمیتز می‌گوید: این درخت برای اداره یک خانواده کفایت می‌کند. ویژگی منحصربه‌فردش آن بود که من را به‌شدت علاقه‌مند مطالعه بیشتر در این زمینه کرد.

اسمیتز پی برد که درخت خرمای شیرین ویژگی‌های متعددی دارد که سبب می‌شود بتوان آن را به‌عنوان حافظ حقیقی جنگل معرفی کرد. درخت ریشه‌های عمیقی دارد و این بدان معناست که می‌تواند در سراشیبی‌ها و شیب‌های نسبتاً زیاد به خوبی رشد کند. بدیهی است که این امر سبب حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش می‌شود. این درخت به آب کمی احتیاج دارد و در برابر خشکسالی مقاوم است. حتی در برابر آتش‌سوزی نیز از خود مقاومت نشان می‌دهد و این مسئله به‌ویژه در جزایر آتشفشانی از اهمیت خاصی برخوردار است. از دیگر مزایای درخت می‌توان به مقاومت در برابر آفات و عدم‌نیاز به کود اشاره کرد. بی‌شک حضور این درخت در جنگل بر کیفیت خاک اثر مثبت خواهد گذاشت.

به خاطر همین ویژگی‌های مثبت بود که اسمیتز تشخیص داد که درخت خرما شیرین به‌طور قطع می‌تواند یک‌گونه کلیدی در تحقق اهدافش جهت احیای جنگل‌های بارانی اندونزی باشد؛ جنگل‌هایی که چندین دهه آتش سوزی و برداشت بی‌رحمانه آنها را در موقعیتی به‌شدت بحرانی قرار داده است. آموری لووینز، مدیر مؤسسه حفاظت از کوهستان راکی در ایالت کلرادو و عضو شورای مبارزه با چالش‌های بزرگ انرژی در مجموعه نشنال‌جئوگرافی می‌گوید: درخت خرمای شیرین بدون هیچ شکی شگفت‌انگیزترین درختی است که من تاکنون با آن برخورد داشته‌ام. این درخت با درخت خرمای روغنی در تضاد کامل است. لووینز، پروژه اسمیتز را به‌عنوان یک طرح پیشگامانه پذیرفته است. او معتقد است که ایده اسمیتز نه تنها منجر به بهبود روند احیای جنگل‌های بارانی خواهد شد بلکه حتی از نظر تولید سوخت هم حائزاهمیت است. طبق طرح اسمیتز از شیره درخت خرمای شیرین می‌توان برای تولید سوخت هم استفاده کرد. اسمیتز می‌گوید که با مطالعه ساختار منحصربه‌فرد برگ‌های این درخت متوجه کارایی فوق‌العاده فتوسنتز در این برگ‌ها شده است.

اتانولی که به‌عنوان سوخت الکلی از درخت خرمای شیرین به‌دست می‌آید خیلی بیشتر از سایر سوخت‌های بیولوژیک است که از سایر منابع متعارف درسرتاسر جهان به‌دست می‌آیند. اسمیتز می‌گوید که پروسه پیشنهادی او می‌تواند سالانه 19 تن (معادل 24هزارلیتر) اتانول سوختی به ازای هر هکتار تولید کند. مقایسه نسبت میزان تولید به مساحت زمین در مورد یک محصول نسبتاً مشابه گویای اهمیت این طرح است. آخرین آمارها از بخش کشاورزی ایالات متحده آمریکا نشان می‌دهدکه میزان اتانول سوختی تولیدی از ذرت تنها 3/3تن (معادل 4200لیتر) به ازای هر هکتار است. این رقم در مقایسه با رقمی که اسمیتز عنوان کرده، رقم ناچیزی است. حتی آژانس حفاظت از محیط‌زیست آمریکا که اخیراً اقدام به تجزیه و تحلیل سوخت‌های تجدیدپذیر کرده، اعلام کرده که میزان اتانول سوختی به‌دست آمده از نیشکر برزیلی نیز به ازای هر هکتار رقمی معادل 5/4تن (5700 لیتر) است. با وجود همه این مزایا یک مشکل هم وجود دارد؛ کشاورزان نمی‌توانند بذر این درختان را به‌صورت ردیفی بکارند.

• < قبلی
• بعدی >