ایران‌بوم

مهدی قریب که به تازگی تصحیح جدیدی از «شاهنامه» فردوسی را توسط انتشارات «دوستان» به علاقه‌مندان شاهنامه تقدیم کرده است، این متن را صحیح‌ترین متن شاهنامه بین تصحیح‌های آن تا به امروز می‌داند.

دکتر مهدی قریب، مصحح وپژوهنده ادبیات کهن پارسی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، گفت: شاهنامه چون هر متن دیگر کلاسیک ادب فارسی که مورد اقبال عموم مردم بوده است، محل دخل و تصرف‌های زیادی بوده که این موارد، معمولا از نسخه‌های مخدوش و مغلوط و کم‌اطلاعی کاتبان نشات گرفته‌اند.

وی با بیان این که شاهنامه در طول تاریخ همواره از جانب دو گروه مورد بی‌مهری و حتی دخل و تصرفات مختلف قرار گرفته است، افزود: این دو گروه یکی ترکان بوده‌اند و دیگری اعراب، که اصولا از اساس و بنیاد با شاهنامه و اندیشه مطرح شده در آن اختلاف دارند؛ و به همین دلیل از دخل و تصرف در آن فروگذار نکرده‌اند.

قریب با اشاره به این که از زمان تقریبی مرگ فردوسی در ۴۱۵ قمری تا نخستین نسخه به دست آمده شاهنامه در ۶۷۵ قمری نزدیک به ۲۶۰ سال اختلاف زمانی وجود دارد، یادآور شد: این نسخه که همان نسخه «بریتیش میوزیوم» است و اساس کار من در تصحیح این کتاب بوده، اگر چه نزدیک‌ترین نسخه به لحاظ زمانی به زمان مرگ فردوسی است، ولی باز هم از دخل و تصرف بر کنار نمانده است.

وی ادامه داد: از آنجا که کار من نسخه بدل ندارد، نمی‌توان آن را تصحیح علمی و انتقادی به معنای دقیق کلمه خواند. ولی باز هم بر این باورم که اگر کسی این تصحیح را با شاهنامه چاپ مسکو و شاهنامه خالقی مطلق مقابله کند، متوجه تصحیح و اصلاح نزدیک به ۲۰۰۰ مورد از موارد مخدوش شاهامه خواهد شد. این کار، صحیح‌ترین تصحیح شاهنامه تا به امروز است.

قریب نکته اساسی اختلاف بین خود و خالقی مطلق را در تصحیح شاهنامه مربوط به نسخه‌های اساس کار دانست و تاکید کرد: نسخه اساس شاهنامه خالقی مطلق، نسخه «فلورانس» است و نسخه اساس کار من نسخه«بریتیش میوزیوم»، که اقدم و اصح نسخ شاهنامه محسوب می‌شود.

وی با تاکید بر این که نسخه فلورانس، تنها نیمی از متن شاهنامه را دربر دارد، اضافه کرد: چگونه ممکن است که تنها بر اساس نیمی از متن شاهنامه بتوان تصحیح صوابی از این متن به دست داد؟وی افزود: گذشته از این، من بر اساس سبک‌شناسی شاهامه معتقدم که نسخه فلورانس نمی‌تواند متعلق به سال ۶۱۴ قمری باشد، بلکه به دلیل نوع رسم‌الخط آن - که محال است آن رسم‌الخط در آغاز قرن هفتم رواج داشته باشد - باید به لحاظ زمانی متعلق به مقاطع تاریخی پس از زمان شاهنامه بایسنقری باشد.

قریب با اشاره به این که در تصحیح درست، لازم است ذوق و استحسان شخصی مصحح به حداقل برسد، گفت: نظر شخصی مصحح نباید "واریانت"(ضبط) اصلی تلقی شود.

وی بنیان کار خود را در این تصحیح، مربوط به تجربه کار در «بنیاد شاهنامه فردوسی» در کنار استاد مجتبی مینوی خواند و خاطرنشان کرد: تمام تلاش من بر این بوده که سنت‌های علمی استاد مینوی را در تحقیقات شاهنامه‌پژوهی و تحلیل‌های ادبی دنبال کنم.

قریب تصریح کرد: افتخار می‌کنم اگر توانسته باشم گوشه‌ای از سنت‌های به جا مانده از استاد مینوی را، با تبلیغ شیوه تصحیح علمی و انتقادی و تحلیل‌های ادبی ایشان، زنده نگاه دارم.

وی در پایان گفت: تا به حال چندین شاهنامه از من به چاپ رسیده است؛ و در مورد هیچ یک از آنها نیز ادعایی نداشته‌ام. ولی در این کار آخر که توسط انتشارات «دوستان» منتشر شد، مدعی‌ام که بهترین تصحیح موجود از شاهنامه را با عطف توجه به اقدم و اصح نسخ موجود شاهنامه که بی‌شک نسخه «بریتیش میوزیوم» است و نه نسخه «فلورانس»، و نیز با پیروی از سنت‌های علمی و انتقادی استاد مینوی ارایه داده‌ام.