ایران‌بوم

بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که بیش از 95 درصد ایرانیان به بهداشت دهان و دندان اهمیت نمی‌دهند و این در حالی است که یکی از دلایل عمده افزایش بیماری‌های قلبی،کلسترول بد خون و بیماری‌های گوارشی در کشور، پوسیدگی دندان‌ها و بیماری‌های لثه است.‏

کارشناسان معتقدند بیشتر ایرانیان بعد از 30 سالگی سعی می‌کنند با مشکل پوسیدگی دندان خود کنار بیایند و از این رو به جای مراجعه به دندان پزشک، با مصرف قرص‌های مسکن درمان آن را به تاخیر می‌اندازند.‏

آنها می‌گویند در کشور‌های پیشرفته زمان مراجعه به دندان پزشک هر 6 ماه یکبار است، در حالی که در کشور ما به طور متوسط مردم هر 3 سال یکباربه دندان پزشک مراجعه می‌کنند.‏

ضمن آن‌كه آمار نشان می‌دهد متوسط تعداد دندان‌های پر شده یا پوسیده در هموطنان ما بیش از 2 برابر میانگین جهانی است.‏

افزایش قیمت مواد دندان‌پزشكی‏

حسین چاقری ـ رئیس هیأت مدیره جامعه دندان سازان ایران در مصاحبه با خبرگزاری مهراظهار داشته است: افزایش قیمت مواد و تجهیزات از یک سو و کمبود این مواد در بازار از سوی دیگر، لابراتورهای دندان‌سازی را طی ماه‌های اخیر با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده است و در صورت ادامه وضعیت کنونی، به دلیل کمبود مواد، انتظار می‌رود در مواردی شاهد ساخت پروتزهای دندانی با کیفیت نامطلوب باشیم.

وی با اشاره به این مطلب که در این شرایط برخی شرکت‌های بازرگانی با توجیهاتی از قبیل انبارگردانی و نبود مواد اولیه از ارائه این مواد و تجهیزات به لابراتورها خودداری می‌کنند که این امر بر مشکلات لابراتورها که متکی بر اجناس وارداتی هستند، می‌افزاید، اظهار می‌دارد: با هدف مقابله با شرایط کنونی، ضروری است کار گروهی به منظور برنامه‌ریزی‌های متناسب با شرایط متشکل از گروه‌های ذی‌نفع از قبیل مسئولان اداره مواد و تجهیزات وزارت بهداشت و درمان و نمایندگان ‏NGO‏ دندانپزشکی و دندانسازی و نیز نمایندگان واردکنندگان تشکیل شود تا بر کیفیت، قیمت و نحوه توزیع مواد و تجهیزات ساخت پروتزهای دندانی، نظارت كنند.‏

وی همچنین از تقویت تعاونی جامعه دندانسازان به منظور تأمین مواد و تجهیزات ساخت پروتز دندان به عنوان راهکار دیگری نام می‌برد و می‌گوید: تقویت این تعاونی از کمبود مواد و تجهیزات و نوسانات قیمت‌ها جلوگیری می‌کند.‏

‏ رئیس هیأت مدیره جامعه دندانسازان ایران در بخش دیگری از سخنان خود خواستار تسریع در طرح ساماندهی لابراتورهای دندانسازی می‌شود و می‌گوید: هم اینک نظارت وزارت بهداشت و درمان بر لابراتورهای دارای مجوز است و این در حالی است که لابراتوارهای فاقد مجوز همچنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند.‏

چاقری در مورد کیفیت آموزش فارغ‌التحصیلان رشته پروتز می‌افزاید: اولین دوره فارغ‌التحصیلان رشته پروتز که در سال 1388 به دانشگاه‌های تیپ یک که دارای دانشکده‌های دندانپزشکی هستند، وارد شدند، مطابق برنامه آموزشی شورای عالی انقلاب فرهنگی تحصیل کردند، اما هــم اینک برخی دانشگاه‌های تیپ 2 هم که از شرایط آموزشی مناسبی برخوردار نیستند، نسبت به پذیرش دانشجوی پروتز اقدام می‌کنند.‏

وی با ابراز نگرانی از ادامه این روند، خاطر نشان می‌کند: ادامه این وضع سبب می‌شود فارغ‌التحصیلان این دانشگاه‌ها به دلیل آموزش‌های نامناسب و کاهش کیفیت تحصیلی در آینده و در زمان فعالیت در لابراتوارها، از بهره‌وری لازم برخوردار نباشند.‏

بیماری‌های دهان و دندان و سلامت

دکتر علی ربانی ـ استاد یار دانشکده دندان پزشکی دانشگاه تهران به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: بیماری‌های زیادی با بهداشت دهان ودندان در ارتباط هستند که عبارتند از بیماری‌های قلبی ـ عروقی: بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بسیاری از بیماری‌های قلبی از جمله انسداد شریان‌ها و عفونت‌ها ی قلبی با بهداشت دهان و دندان در ارتباط هستند. در این بررسی‌ها آمده است، باکتری‌هایی که از دهان وارد جریان خون می‌شوند، ایجاد لخته در شریان‌های کرونر را به همراه می‌آورند که در نهایت باعث حمله قلبی می‌شود.‏

سکته مغزی: عفونت‌های دندانی از عواملی انسداد شریان‌ها است و باعث کاهش خون رسانی به مغز می‌شود.‏

بیماری‌های تنفسی: عفونت‌های باکتریایی تنفسی از طریق استنشاق قطرات ریز مایع از دهان و گلو به درون ریه‌ها به وجود می‌آید. این قطره‌ها حاوی باکتری‌هایی است که می‌توانند درون ریه‌ها تکثیر شوند و به آن صدمه بزنند.‏

باکتری‌ها که درون حفره دهان رشد می‌کنند همچنین می‌توانند باعث عفونت‌های تنفسی مانند ذات الریه شوند.‏

بارداری و زایمان: تحقیقات انجام شده نشان داده است که بیماری‌های لثه با زایمان زودرس ارتباط دارد. در این بررسی‌ها آمده است، باکتری‌های بیماری زای درون دهان زن باردار می‌تواند به جفت یا مایع آمینیون وارد و با افزایش عوامل زیست شناختی باعث زایمان زود رس شود.‏

دیابت: دیابت خطر بیماری‌های لثه،پوسیدگی دندان،از دست دادن دندان،خشکی دهان و انواع عفونت‌های دهانی را افزایش می‌دهد و باعث تشدید بیماری دیابت می‌شود و این در حالی است که بهداشت نامناسب دهان و عفونت‌های شدید لثه می‌تواند کنترل دیابت را سخت‌تر کند، زیرا عفونت باعث می‌شود قند خون بالا رود و به انسولین بیشتری برای کنترل قند خون نیاز باشد. ‏

ایدز: یکی از اولین نشانه‌های ایدز در دهان، عفونت شدید لثه است که می‌تواند به صورت لکه‌های سفید مداوم یا ضایعات غیر معمول بر روی زبان یا دهان به وجود آید.‏

پوکی استخوان: اولین مرحله کاهش تراکم استخوان ممکن است در دندان‌ها خود را نشان دهد كه دندان پزشکان نیز از طریق رادیو گرافی متوجه این بیماری می‌شوند. ‏

پوسیدگی‌ دندان

دکتر میترا حسینی ـ دندان پزشک در مورد پوسیدگی دندان به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید:یکی از شایع‌ترین علل دردهای دندان، پوسیدگی است. پوسیدگی دندان یعنی ایجاد حفره‌هایی در لایه‌های خارجی دندان (مینا و عاج). این دو لایه از لایه داخلی دندان، یعنی عصب محافظت می‌کنند. عروق و اعصاب منتشر به هر دندان در عمق آن جای گرفته‌اند. اسید تولید شده به‌وسیله باکتری‌های دهانی، عاج و مینا را در خود حل می‌کند و باعث ایجاد پوسیدگی‌های دندانی می‌شود.

وی با بیان این مطلب که پوسیدگی‌های سطحی و کوچک معمولاً دردی ندارند، می‌افزاید: هرچه پوسیدگی دندان بزرگ‌تر و عمیق‌تر شود، درد بیشتر می‌شود. با پوسیدن لایه‌های خارجی، ریشه دندان بی‌محافظ می‌شود و سم باکتریایی و خوراکی‌های سرد، گرم، ترش یا شیرین آن را تحریک می‌کند و به این ترتیب دندان‌، درد می‌گیرد. ‏

عصب دندان بافتی زنده دارد و اگر آسیب دیدگی آن شدید باشد، آبسه پدید می‌آید و گاهی لثه در آن ناحیه تاول کوچکی می‌زند.‏

وی یاد آوری می‌کند: پوسیدگی‌های کوچک و کم‌عمق دندانی باید پر شوند، اما برای پوسیدگی‌های بزرگ‌تر که به عصب دندان رسیده‌اند، یا دندان‌های عفونی شده، دندان‌پزشک روش عصب‌کشی (روت کانال یا درمان ریشه) یا کشیدن دندان را انتخاب می‌کند. در روش عصب‌کشی، عمق مرده دندان با مواد پرکننده دندان جایگزین می‌شود.‏

امراض لثه‌

دکتر حسینی در مورد امراض لثه هم اظهار می‌دارد: دومین علت شایع دردهای دندانی، بیماری‌های لثه‌ هستند که طی آن بافت نرم لثه ملتهب و استخوان اطراف دندان از بین می‌رود. بیماری‌های لثه به مرور بر اثر سمی که باکتری‌های دهان تولید می‌کنند، ایجاد می‌شود. اولین نشانه این بیماری‌ها، خونریزی بدون درد لثه است. ولی اگر علاوه بر خونریزی، درد هم وجود داشته باشد، یعنی بیماری‌ پیشرفته شده و احتمالا استخوان‌های اطراف دندان از بین رفته و باکتری‌ها باعث ایجاد کیسه‌های چرکی عمقی در لثه شده‌اند. به این ترتیب عفونت، تورم، درد و تحلیل بیشتر استخوان رخ می‌دهد. بیماری‌های پیشرفته لثه می‌توانند باعث شوند فرد دندان خود را از دست بدهد، حتی اگر سالم باشد. بهداشت ضعیف دهان و دندان، سابقه خانوادگی بیماری‌های لثه، مصرف سیگار و ابتلا به دیابت می‌توانند باعث مبتلا شدن به بیماری‌های لثه شوند.‏ این دندان پزشک می‌افزاید: راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های لثه عبارتنداز رعایت بهداشت دهان ‌و دندان، جرم‌گیری و تراشیدن سطوح ریشه و کورتاژ زیر لثه. تمامی این اقدام‌های درمانی با بی‌حسی موضعی انجام و پس از آن داروهای آنتی‌بیوتیک برای بیمار تجویز می‌شود تا عفونت یا آبسه کاملا از بین برود.

گاهی لازم است، چند بار جراحی لثه برای بیمار انجام ‌شود. در موارد پیشرفته كه استخوان به‌طور مشخص تحلیل رفته و یا دندان لق شده باشد، ممکن است پزشک با روش «اسپلینت» دندان را محکم کند، یعنی آنها را با سیم به هم ببندد تا محکم شوند. اگر دندان‌ها به این درمان هم جواب ندهند، باید از دهان خارج شوند.‏

حساسیت سطح ریشه دندان

دكتر حسینی در مورد حساسیت سطح ریشه دندان نیز یاد آوری می‌کند: دو سوم انتهایی دندان، ریشه است که در حالت طبیعی داخل استخوان قرار دارد. سموم باکتریایی، باعث تحلیل استخوان‌ و لثه اطراف دندان می‌شوند و سطح ریشه را عریان می‌کنند. ریشه چنین دندان‌هایی نسبت به مواد غذایی گرم، سرد و ترش بسیار حساس می‌شود، زیرا دیگر لثه سالمی‌ از آن محافظت نمی‌کند.‏

اگر عریان‌شدن ریشه در مراحل ابتدایی تشخیص داده‌ شود، می‌توان آن را با ژل‌های موضعی فلوراید یا برخی خمیردندان‌های طبی که حاوی فلوراید و دیگر مواد معدنی هستند، درمان کرد. سطح ریشه دندان این مواد معدنی را جذب می‌کند، تقویت می‌شود و حساسیتش کاهش می‌یابد. حتی ممکن است دندان‌پزشک ریشه عریان شده را با چسب‌های دندانی بپوشاند. اگر بر اثر عریان‌شدن سطح ریشه، عصب دندان آسیب ببیند یا بمیرد، شاید لازم باشد دندان عصب‌کشی یا کشیده شود.‏

ترک‌خوردگی دندان

این دندان پزشک در مورد ترک خوردن دندان هم می‌گوید: گاز‌زدن با دندانی که ترک‌خورده، ممکن است باعث درد شدید در آن ناحیه شود. این ترک‌ها بر اثر جویدن، گاز‌زدن یا شکستن جسمی سخت مثل بیسکویت سفت، آبنبات، یا جویدن سر مداد با دندان ایجاد ‌شوند.

دندان‌پزشک با‌ زدن نوعی رنگ یا تاباندن نوری خاص به دندان، ترک‌خوردگی را تشخیص می‌دهدکه برای درمان ترک دندان باید مراقبت بیشتری از دندان به عمل آورد. به این منظور می‌توان از روکش دائمی طلا یا چینی استفاده کرد. اگر این روش جواب نداد، دندان‌پزشک مجبور می‌شود دندان را عصب‌کشی کند.‏

مراقبت از دندان های کودک

دکتر حسینی در مورد مراقبت از دندان کودکان هم می‌گوید: اولین ماده غذایی برای کودکان، شیر است که در صورت مصرف نادرست، باعث پوسیدگی دندان‌های کودک می‌شود.

اگر کودک در حالی که سینه مادر یا شیشه شیر در دهان دارد به خواب برود دندان‌هایش به شدت پوسیده می‌شوند. از این رو باید پس از هر بار شیر خوردن،کمی آب به کودک داد و یا دندا نهایش را با گاز مرطوب تمیز کرد.‏

وی می‌افزاید: مواد غذایی چسبنده و موادی که مدت طولانی در دهان باقی می‌مانند،خطر بیشتری برای ایجاد پوسیدگی در دندان‌ها دارند. از این رو توصیه می‌شود برای پیشگیری از پوسیدگی دندان برای دادن شیر یا آبمیوه به کودک، از فنجان به جای شیشه شیر استفاده شود.‏

این دندانپزشک یاد آوری می‌کند: شرط سلامت دهان کودک، سلامت دهان والدین و به ویژه مادر است.

والدین باید بدانند که نباید از قاشق و لیوان مشترک با کودک استفاده کنند، زیرا با کتری‌ها از دهان آنان به دهان کودک منتقل می‌شود. دندان‌های کودک باید هر روز تمیز شوند و بهتر است که این کار شبها قبل از خواب انجام شود.‏

عومل مؤثر بر پوسیدگی دندان ‏

دکتر مجید نوحی ـ دندان پزشک در مصاحبه با رسانه‌ای گروهی در مورد عوامل مؤثر بر پوسیدگی دندان اظهار داشته است: در تمامی موادغذایی یكی از انواع موادقندی وجود دارند. كه به عنوان مثال از نان و برنج (نشاسته)، شیر (لاكتوز) و میوه (فروكتوز) می‌توان نام برد.

میكروب‌ها به جز از قندی كه در میوه‌ها وجود دارند (فروكتوز) از تمامی موادقندی‌ای كه در موادغذایی وجود دارند، می‌توانند استفاده و از آنها اسید تولید كنند، بنابراین برای پیشگیری از پوسیدگی دندان باید توجه كنیم كه هر بار كه انسان هر نوع موادغذایی را در دهان خود می‌گذارد، حدود 5 دقیقه بعد در دهان اسید تولید می‌شود.‏

بزاق دهان نیز قادر است اسید تولید‌شده را خنثی و بی‌اثر كند که حدود نیم ساعت زمان می‌برد. با یك مثال ساده این مكانیسم روشن می‌شود.‏

اغلب افراد بدون توجه به این مكانیسم ساعت 7 صبح، صبحانه خود را میل می‌كنند. به فرض این‌كه چای را نیز تلخ بنوشند، میكروب‌ها به هر حال از قندی كه در نان (نشاسته) و قندی كه در پنیر (لاكتوز) وجود دارد، اسید تولید می‌كنند. یعنی تا ساعت 7:30 به مدت نیم ساعت دهان آنها اسیدی است و مینای دندان‌ها در حال حل‌شدن در اسید است. از ساعت7:30 تا 8 صبح، بزاق اسید تولید‌شده را خنثی می‌كند، ولی انسان دوباره در ساعت 9 صبح بی‌توجه به مكانیسم پیدایش پوسیدگی یك ماده‌غذایی، فرضا شیر را كه بسیار مفید است، می‌نوشد، بنابراین دوباره از ساعت 9 صبح تا 9:30 صبح میكروب‌ها اسید تولید‌ می‌کنند و دهان به مدت نیم ساعت اسیدی است و مینای دندان‌ها در حال حل‌شدن در اسید است.‏

بزاق دوباره وارد عمل می‌‌شود و از ساعت 9:30 تا 10 صبح فرصت لازم را دارد كه اسید تولید شده را خنثی كند و باز در ساعت‌های بعدی شبانه‌روز انسان موادغذایی مختلف مصرف می‌كند و مرتبا محیط دهان وی اسیدی است و «خرده‌خوری» می‌كند. ‏

در واقع مینای دندان‌ها در حال حل‌شدن در اسید است، بنابراین جمع ساعت‌هایی كه محیط دهان اسیدی است از جمع ساعت‌هایی كه محیط دهان به علت فعالیت بزاق خنثی است، خیلی بیشتر است.

یعنی در واقع در تمامی شبانه‌روز محیط دهان وی اسیدی است. در ساعت‌هایی كه محیط دهان از اسید پاكسازی شده است، املاح‌معدنی كه در بزاق وجود دارند، ضایعه‌های ریز میكروسكوپی را بدون آنكه احساس كنیم، ترمیم می‌كنند. پس در واقع برای پیشگیری از پوسیدگی باید به كمك آمد و به آن اجازه داد تا وظیفه خود را انجام دهد.‏

با یك مثال دیگر موضوع را روشن‌تر می‌كنیم . این‌بار برخلاف مثال قبلی ساعت 7 صبح، صبحانه را بخورید و تا زمان صرف ناهار هیچ ماده‌غذایی به غیر از میوه مصرف نکنید و بعد از ناهار تا شب موقع صرف شام نیز هیچ ماده‌غذایی به جز میوه مصرف نكنید.

نتیجه آنكه 3 بار در روز هر بار به مدت نیم ساعت دهان شما به دلیل فعالیت میكروب‌ها اسیدی است و مینای دندان شما در اسید حل می‌شود. در حالی كه در سایر ساعت‌های روز یعنی 22ساعت و30 دقیقه باقی‌مانده از روز محیط دهان شما به وسیله بزاق از اسید پاكسازی‌شده و خنثی است و در این حالت املاح معدنی موجود در بزاق ضایعات ریز میكروسكوپی را ترمیم می‌كنند.

در واقع در این حالت جمع ساعت‌‌هایی كه محیط دهان شما خنثی یا قلیایی هستند به دلیل پرهیز از خرده‌خوری و فرصت دادن به بزاق خیلی بیشتر از جمع ساعت‌هایی است كه محیط دهان شما بعد از صبحانه، ناهار و شام اسیدی است و بزاق فرصت كافی دارد تا به وظیفه خود عمل كند.‏با پرهیز از خرده‌خوری از بروز پوسیدگی پیشگیری می‌كنیم و كودكان، زنان باردار و سالمندان نیز می‌توانند یك وعده غذا پیش از ناهار و یك وعده عصرانه میل كنند.‏

بیتا مهدوی