ایران‌بوم

به گزارش خبرنگار مهر، شهرستان پاکدشت یکی از شهرستانهای استان تهران است، در جنوب شرقی شهرستان تهران در حاشیه جاده ترانزیتی تهران - مشهد قرار دارد و مرکز آن شهر پاکدشت است.

این شهرستان که از دو بخش مرکزی و شریف آباد تشکیل شده، از شمال به کوههای البرز و دماوند، از غرب به تهران و ری، از جنوب به بخش مرکزی شهرستان ورامین و شهر قرچک و از شرق به استان سمنان و شهرستان گرمسار محدود می شود.

نام پیشین پاکدشت، پلشت بوده و در حال حاضر به آن مامازند نیز گفته می شود ، ابتدای این شهرستان شهرک فرون‌آباد و انتهای آن شهرک صنعتی علی‌آباد است.

این شهرستان در سال ۱۳۷۶طبق مصوبه هیئت وزیران از بخش به شهرستان ارتقا و بنا بر آخرین تقسیمات پاکدشت مشتمل بر دو شهر و دو بخش به نامهای بخش مرکزی و شریف‌آباد و ۶۴روستا است که بطور پراکنده در این دو بخش واقع شده‌اند.

آب و هوای پاکدشت

پاکدشت از نظر آب و هوا گرم و نیمه خشک بوده ولی قسمتهای شمالی آن به دلیل وجود ارتفاعات معتدل است. متوسط بارندگی در پاکدشت 180 میلیمتر در سال است و بادهای موسمی معمولی ترین بادهای منطقه هستند که در اوایل بهار و اواسط پاییز در آن می وزند.

منابع و معادن پاکدشت

پاکدشت دارای معدن شن و ماسه و شهرکها و ناحیه‌های صنعتی متعدد است و ۲۳۳۰۶هکتار اراضی قابل کشت که بطور کلی ۱۲٫۴درصد از کل اراضی کشاورزی استان تهران را به خود اختصاص داده باعث شده تا ۷۵درصد از تولیدات گل استان تهران دراین شهرستان کشت شود.

محله ها

از محله‌های اصلی پاکدشت می‌ توان به دو راهی یبر، شهرک قوهه، مامازند و خاتون‌آباد اشاره کرد.

شهرکها

از شهرکهای پاکدشت می توان به یبر، حصار امیر، انقلاب، توچال، دانشگاه، زینبیه(دهکده)، فرون آباد، پارچین، دوهزارواحدی، اندیشه، مقداد نقشینه، گلها، پاسگاه، جیتو، فیلستان، قشلاق و ... اشاره کرد.

شهرکهای صنعتی

از شهرکهای صنعتی که نقش مهمی در پیشرفت و رشد اقتصادی شهرستان پاکدشت دارند می توان، خاتون آباد، علی آباد، خاوران، عباس آباد و خوارزمی را نام برد.

عشایر پاکدشت در برابر دیدگان گردشگران نان سنتی می پزند

عشایر مستقر در پاکدشت

عشایراین شهرستان به گروههای قجر یا قاجار، عرب، کرد، پازوکیها، سیاه منصوریها، چگنیها، قراچولها، کردبچه ها، بوربورها و عشایر لر که به هداوند معروفند.

طوایف و اقوام مختلف این منطقه هر چند که دارای فرهنگ، زبان و اعتقادات خاص خود هستند اما با ترکیبی واحد زندگی می کنند.

در واقع نیاز، آنان را وادار به این کرده است که زبان واحدی داشته باشند و گاه چنان در هم آمیخته اند که تفکیکشان دشوار است.

زبان رسمی مردم پاکدشت

زبان رسمی شان فارسی است هر چند به زبان و لهجه های متفاوتی سخن می گویند ولی وجود این گویشهای غیر رسمی بازتاب کوچ عشایر در ادوار مختلف تاریخی به این منطقه است.

آثار و اماکن گردشگری پاکدشت

پژوهشگران می گویند بسیاری از روستاهای پاکدشت، نامهایی باستانی دارند و از این رو اهمیت باستان شناسی ویژه ای دارد، این منطقه همچنین یکی از مراکز مهم تمدن ایران بوده است.

امامزاده سیدجلیل(ع)

بنای امامزاده سیدجلیل(ع) در جنوب روستای فیلستان شهرستان پاکدشت واقع شده و متعلق به دوران صفویه است؛ برای گردشگرانی که علاقه مند به معماری بناها هستند، ساختار گنبد بنای این اثر ملی نیز جالب و خاطره انگیز است.

امامزاده محمد(ع)

این امامزاده که قدمت بنای اولیه آن مربوط به دوره قاجاریه است، در فاصله سه کیلومتری حصار امیر و غرب روستای ده امام پاکدشت واقع شده و دارای دو مناره رفیع و گنبد طلایی رنگ است.

آب انبار حیدرآباد

این آب انبار یکی از دیدنیهای پاکدشت است که در مرکز روستای حیدرآباد قرار دارد و در گذشته ای نه چندان دور رونق و آبادانی ویژه ای داشته است.

قلعه ترپاق

این قلعه در یک کیلومتری جنوب غربی دهستان فیلستان و با مساحت 20 هزار متر مربع در شمار تپه های بزرگ استان تهران محسوب می شود؛ همچنین سفالینه ها و دیگر مواردی که در آن یافت شده، قدمت آن را به هزاره اول قبل از میلاد می رساند که در دوران اسلامی قلعه ای روی آن احداث شده است.

یخچال یبر داغلان

دیگر اثر ملی جالب این منطقه یخچال یبر داغلان است که در روستای یبر و داغلان و در فاصله دو کیلومتری شمال جاده اصلی تهران – خراسان و در کنار باغ اربابی روستا واقع شده است.

این یخچال قدیمی دارای گنبدی مخروطی شکل به ارتفاع تقریبی هفت متر بوده و نمای بیرونی آن تماماً با کاهگل اندود شده و سطح داخلی آن با آجر بصورت مطبق پوشش داده شده است.

ورودی یخچال با قوس جناغی در جبهه غربی گنبد از سطح زمین با پلکان آجری بصورت مارپیچ به کف یخچال راه پیدا می کند، این یخچال قدیمی از آثار مربوط به دوره قاجاریه بوده و با هزینه شخصی بانویی به نام گلین برای استفاده اهالی روستا ساخته شد.

در گذشته حوضچه یخگیری از یخچال در زمستان پر می شد، یخهای آن را قطعه قطعه کرده و داخل مخروطه افکن زمین می ریختند که انتهای آن چاهی بود و روی آن را با علفهای تر پر می کردند؛ بدین صورت آب ذوب شده تا تیرماه باقی می ماند و یخ از طریق ساختمان جلوی آن به مردم عرضه می شد.

تپه و قلعه محمودآباد

محوطه باستانی تپه و قلعه محمودآباد نیز در فاصله دو کیلومتری جنوب غربی دهستان فیلستان واقع شده که قطعات سفال و احجام فرهنگی یافته از آن، قدمتش را به اواخر هزاره اول قبل از میلاد و بعد از آن مربوط می کند؛ این تپه با آنکه آسیب فراوان از انسان و طبیعت دیده، همچنان عظمت خود را حفظ کرده است.

عمارت ناصریه

در شمال روستای جمال آباد و در حاشیه غربی جاده جمال آباد به روستای خسرو و در میان محوطه ای باز واقع شده است؛ عمارت ناصریه یا کاخ ناصرالدین میرزا متعلق به یکی از فرزندان مظفرالدین شاه قاجاراست.

این بنا در میان حیاطی است که در چهار گوشه حصار خشت و گلی آن چهار برج مدور فراگرفته و ورودی اصلی دارای یک در چوبی و دو لنگه منبت کاری شده است.

بر روی یکی از لنگه های این در و بر روی یک ورق فلزی بیضی شکل کتیبه "ناصریه" بصورت برجسته دیده می شود و این عمارت به صورت دو طبقه و با پوشش سقف شیروانی است.

مصالح معماری کاخ از آجر و ملات گل بوده و نمای بیرونی آن را بعدها با گچ و سیمان اندود کرده اند، این بنا به وسیله خر پاهای محکم و منظم چوبی نگهداری می شود و توسط مالکان و با کمک میراث فرهنگی در حال مرمت است.

کاروانسرای خاتون آباد

این کاروانسرا در غرب بخش "خاتون آباد" در فاصله 100 متری جنوب جاده اصلی تهران – خراسان وا قع شده است.

کاروانسرای خاتون آباد در دوره قاجاریه و به سال 1238هـ .ش توسط روحانی معروف آن دوره "مرحوم حاج ملا علی کنی" ساخته شده است.

پل قدیمی رو ستای جیتو

این پل در جنوب رو ستای جیتو و در کنار کارخانه چای بر روی مسیل آبی که از جنوب روستا می گذرد واقع شده و این پل تک چشمه ای با طلاق جناغی در دوره قا جاریه و با مصالح آجر و ساروج ساخته شده است .

کاروانسرای کبود گنبد

کاروانسرای کبود گنبد معروف به کاروانسرای شاه عباسی، در مرکز رو ستای کبود گنبد از توابع دهستان جمال آباد بخش شریف آباد واقع شده و این بنای تاریخی از جمله آثار باقی مانده از دوران رونق کبود گنبد است که با طرح چهار ایوانی و مصالح آجر و ساروج و لاشه سنگ ساخته شده است.

در حال حاضر تمام بنای کاروانسرا توسط اهالی روستا تصرف و تصاحب شده و تخریب و تغییرات آن به حدی بوده که تشخیص ورودیها و سایر عناصرمعماری به سختی امکان پذیر است.

باتوجه به نوع پلان و سایر مشخصه های معماری آن، قدمت کاروانسرای کبود گنبد را می توان دوره صفویه تعیین کرد.

محوطه تاریخی یورد بولاغ توچال

محوطه تاریخی یورد بولاغ در شمال روستای توچال قراردارد و این محوطه تاریخی شامل چند تپه کم ارتفاع در نزدیکی هم به وسعت حدوداً دو هکتار بوده که سطوح مختلف آن توسط سود جویان و حفاران غیرمجاز حفاری شده است .

تکه سفالهای جمع آوری شده از روی سطوح تپه ها شامل سفالهای ساده نخودی و قرمز و سفالهای لعابدار با رنگ قهوه ای، سفید، آبی و سبز کم رنگ با تزئینات زیر لعاب است.

با توجه به موقعیت جغرافیایی و نوع مصالح و سفالهای این محوطه تاریخی می توان حدس زد که این محوطه یک مکان ییلاقی بوده و در فصول بهار و تابستان مورد استفاده قرار می گرفته و قدمت تاریخی آن به دوران صفوی باز می گردد.

امامزاده عون(ع)

این بنا در فاصله 1000 متری شمال شرق روستای آفرین واقع شده و شامل ایوان اصلی، دو ایوان کوچک در کنار ایوان اصلی و فضای گنبددار مقبره است. بنا از داخل مدور و از بیرون بصورت مربع است. بنا از داخل مدور و از بیرون بصورت مربع است. با توجه به سبک معماری و ساختار بنا می توان آن را مربوط به دوره قاجار دانست ولی در نمای خارجی و داخلی آن طی سالهای اخیر تغییراتی داده شده است.

روستای توچال

از جاده امام رضا(ع) که به سمت شمال می رویم بعد از یبر داغلان و حصار امیر و امامزاده محمد(ع) به روستای هدف گردشگری توچال می رسیم. این روستای زیبا دارای آب و هوا خنک و مناسبی برای گردشهای یک روزه و یا حتی ساعتی است. اقلیم این روستا کوهپایه ای بوده و دارای عشایر است. میوه های دانه ریز از جمله انار و انجیر از محصولات روستای توچال اند. همچنین این منطقه گردشگری دارای شرایط مناسبی برای صخره نوردی است.

پاکدشت؛ شهر گل و گیاه

مردمان این شهرستان با بهره گیری از نعمتهای خدادادی نظیر آب رودخانه جاجرود، اقلیم مناسب و خاک حاصلخیز پرورش گل و گیاه را به عنوان یک شغل اصلی انتخاب کرده اند و امروزه نقش عمده ای در بازارهای گل و گیاه داخل و حتی خارج از کشور دارند.

امروزه می توان چنین تعبیر کرد که طراوت گلهای زیبا با اکوسیستم پر رمز و راز کویر درهم آمیخته و پاکدشت را به شهری تبدیل کرده است که گلهای زیبایش زینت بخش این شهرستان شده است.

منبت، نازک کاری چوب، خراطی، سفالگری، سبدبافی، معرق، تولید کاشی هفت رنگ و کاشی معرق نیز در صنایع دستی این شهرستان از رواج خوبی برخوردار است.

گرچه به تعداد اندکی از جاذبه های گردشگری متنوع پاکدشت اشاره شد ولی وجود بیش از 50 اثر تاریخی و مکان گردشگری از قوتهای پاکدشت در عرصه گردشگری است.

..........................

گزارش: زینب علیدوستی