زیست بوم

آلودگی رودخانه‌ها و ضرورت حفظ بهداشت آب آشامیدنی - چه کسی از رودخانه‌ها محافظت می‌کند - بخش دوم و پایانی

در گذشته وقتی مریضی در خانه داشتیم، شب یا نیمه‌شب با یک لیوان آب بر بالینش می‌رفتیم و می‌گفتیم، برایت آب آورده ام، تشنه نیستی؟ اما آیا امروز می‌توانیم با همین آسودگی خیال، بالای سر مریض خود برویم و با دست خود به وی آب بخورانیم و وقتی تشکر کرد بگوییم گوارای وجود، و مطمئن باشیم که او را مریض‌‍‌تر نمی‌کنیم و او که فقط سردرد دارد، با خوردن آب از دست ما، به بیماری عفونی هم دچار نخواهد شد؟‏

Upcoming 2021 Nike Dunk Release Dates - nike tiempo ii jersey green black friday specials - CopperbridgemediaShops | nike air force 1 6 inch boot forged iron - 150 - Cheap Air Jordan 1 Mid GS “Holiday” White/Black - Roma Green - University Red 2021 For Sale DM1208

چندروز پیش مادرم را که گلو درد داشت، نزد پزشک بردم. بعد وقتی به داروخانه رفتم و داروها را تحویل گرفتم، نسخه‌پیچ گفت، برای مریض دو بطری آب معدنی هم بگیرید، ما نداریم! ‏

در قدیم، رهگذران تشنه، با شنیدن زمزمه چشمه‌ها به سویش می‌رفتند تا جرعه‌ای آب بنوشند. آنان با این اطمینان که آب تمیز و پاک است، با خاطرجمعی از آن می‌نوشیدند و مریض هم نمی‌شدند. ولی امروز این اتفاق در شهر نمی‌افتد. کارشناسان بهداشت می‌گویند بهتر این است تابستان‌ها موقع بیرون رفتن، بک بطری آب جوشیده سرد با خود ببرید یا از آب معدنی استفاده کنید. یا مواظب باشید در منبع‌های موجود در پیاده روهای سطح شهر، با دست آب و یخ نریخته باشند و اگر می‌خواهید از این آب‌ها بخورید به جای لیوان زنجیر شده کنار منبع‌ها، از دست خود استفاده کنید.‏

دو ماه پیش پیرمردی که جلوی یکی از همین آبخوری‌های شهری و دم یک مغازه، مردد ایستاده بود با دیدن من پرسید:«آب سالم است جوان؟» نخست نگاهی به داخل مغازه کردم که بسیار آشفته بود. بعد به خود چیلر نگاه کردم که دورش را باگونی پیچیده بودند که شاید سرد بماند و در مقابل گرمای شدید تابستان، موتورش از کار نیفتد. بعد یه نگاهی به لیوان زنجیره شده کردم که گرچه چرک از سر و رویش نمی‌بارید، ولی چندان هم تمیز نبود. گفتم:«نمی دانم پدر!»

جنگ آب در هزاره سوم میلادی

آب در ذات خود سرد است، ولی پیش‌بینی می‌شود که جنگ‌های آتشین آینده در جهان و در هزاره سوم میلادی بر سر به دست آوردن سهم بیشتری از آب شیرین خواهد بود. شاید هم در هزاره چهارم همین جنگ‌ها بر سر تنها یک لیوان آب خوردن باشد که ما امروز در عرض یک دقیقه و با پیجاندن شیر لوله‌کشی شهر، به‌آسانی به آن دسترسی داریم.‏

وابستگی‌های انسان به مامن آب شیرین بسیار زیاد است؛ که مهم‌ترین آن آب شرب، یا آب آشامیدنی است. هر جا که آب بوده آبادانی شده است و زندگی در آنجاها جریان دارد از این رو آب آشامیدنی پاکیزه و سالم از اساسی‌ترین و اصلی‌ترین نیازهای انسان برای زندگی تلقی می‌شود و در واقع مایه حیات او است و از طرفی ناپاکی و عدم سلامت و آلوده بودن آب نیز به همان اندازه می‌تواند منشا ویرانی و تباهی باشد.‏

آب گوارا؟

سهم کشورهای پیشرفته از آب‌های آلوده و مرگ و میرهای ناشی از آن، کمتر از یک درصد است. ولی این میزان در کشورهای جهان سوم به 23 درصد می‌رسد.‏

این روزها، سر به هر طرف می‌چرخانیم و به هر سو می‌نگریم، با آلودگی آب‌ها مواجه‌ایم و این آلودگی از اجزای لاینفک زندگی شهری شده است که در میان همه آن‌ها، آلودگی رودخانه‌های ایران که آب شرب شهرهای گوناگون در سراسر کشور را تامین می‌کنند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. از جمله آلودگی رودخانه‌های کرج و جاجرود که آب آشامیدنی تهران را تامین می‌کنند، چالش‌های فراوانی را برای مردم پایتخت به وجود آورده است.‏

در سال‌های نه چندان دور، پزشکان ایرانی و حتی پزشکان خارجی، برای آب‌درمانی و درمان بیماران خود، نوشیدن آب تهران را توصیه می‌کردند. آب تهران، پاک، سالم و یک آشامیدنی گوارا بود که ارزش دارویی داشت.‏

امروز آب آشامیدنی و لوله‌کشی پایتخت از رودخانه‌های کرج، جاجرود و لتیان تامین می‌شود، اما کیفیت قبلی خود را ندارد و به سبب آلودگی و وجود فلزات سنگین و نیترات، حتی استانداردهای لازم به عنوان یک آب آشامیدنی سالم را نیز از دست داده است. عدم کیفیت آب تهران به حدی رسیده است که برخی از کارشناسان معتقدند استفاده از آن برای کودکان، مادران، بیمارن و حتی افراد مسن می‌تواند مضر باشد. اما در این بین مسئولان آبفا(آب و فاضلاب) نظر دیگری دارند. آنان می‌گویند حدود 50 آزمایشگاه به طور شبانه‌‌روز به فعالیت مشغولند و تمامی تلاش خود را به کار گرفته‌اند تا با رعایت روش‌ها و فرمول‌های نوین عملی و علمی، آبی سالم و مطمئن را که از استانداردهای لازم نیز برخوردار است، در اختیار شهروندان تهرانی قرار بگیرد، بنابراین نگرانی‌ها در این باره کاملاً بی مورد است.‏

بیماری های ناشی از آلودگی آب

هر زمان سخن از آب آلوده به میان می‌آید، ناخودآگاه، آدم به یاد بیماری می‌افتد، این یاد‌آوری بی دلیل نیست.‏

ایرج حبیبی ـ دانش‌آموختة کمک‌های اولیه و اورژانس در این باره می‌گوید: آلودگی آب، چه از طریق آشامیدن و یا تماس با آن، سبب ایجاد بیماری و اختلالات جسمی در انسان می‌شود و بیمـاری‌ها را به طور مستقیم و غیر مستقیم در دو نقش کاملاً مجزا به انسان منتقل می‌کند.‏

وی می‌افزاید: در بیماری‌های مستقیم آبی، عامل بیماری از طریق فاضلاب(مدفوع و ادرار) وارد آب می‌شود و آب را آلوده می‌کند و انسان با آشامیدن چنین آب آلوده‌ای، عامل یا میکروب بیماری را به طور مستقیم وارد بدن خویش می‌کند که مهم‌ترین این بیماری‌ها عبارتند از حصبه، وبا، انواع اسهال‌های میکروبی و آمیبی، یرقان عفونی و فلج اطفال.‏

وی ادامه می‌دهد: در بیماری‌های غیرمستقیم، آب آلوده فقط محیطی برای رشد و تکثیر ناقل بیماری است و به طور مستقیم در انتشار بیماری نقش ندارد. بسیاری از انگل‌های روده‌ای در بدن انسان از جمله این ناقل‌ها به شمار می‌روند و به وجودآورنده مالاریا و تب زرد هستند.‏

البته عوامل دیگری نیز می‌توانند در آلودگی آب لوله‌کشی شهری نقش داشته باشند که از جمله می‌توان به کیفیت لوله‌ها و سیستم‌ آب‌رسانی منازل اشاره کرد.

در گذشته استفاده از لوله‌های فلزی، متداول بود و هنوز در بسیاری از مناطق مورد استفاده قرار می‌گیرد. گرفتگی جرم و رسوبات و زنگ‌زدگی در این لوله‌ها زیاد است. ترکیدگی از ناحیه اتصالات این لوله‌ها و حتی در لوله‌های پولیمر(سبز) باعث می‌شود ماسه و سنگ ریزه‌ها وارد آن شده و همراه با آب از شیر در ظرف ما شوند. این اتفاق ممکن است در لوله‌کشی‌های خارج از منزل (کوچه و خیابان) نیز اتفاق بیافتد.‏

روشنی‌بخش آینده

آیا می‌توان به راه‌ حل‌های علمی و عملی در راه سلامت و بهداشت آب‌ آشامیدنی دست یافت؟ آیا راه حلی وجود دارد که بتوان به آینده امیدوار بود؟

اسماعیل یاقوتی ـ کارشناس بهداشت، در گفت و شنود با روزنامه اطلاعات در این باره می‌گوید: واضح است که آب، نیاز اصلی انسان در زندگی و آینده است. انسان باید برای رفع تشنگی و پیشگیری از کم‌آبی بدن خود، آب بنوشد. تمامی مایعات و نوشیدنی‌های جهان متشکل از آب است، با این‌حال هیچ یک نمی‌تواند جای آب را بگیرند یا بهتر بگوییم، آب عنصری است که جایگزینی ندارد.‏

وی می‌افزاید: باید آبی بنوشیم که بی خطر و البته پاک، سالم و مطمئن باشد. اما چگونه؟ آیا آب شیر خانه ما سالم و قابل اطمینان است؟ امروز بسیاری از مردم در سراسر کشور، از آب آشامیدنی سالم و بهداشتی برخوردارند.‏

یاقوتی سپس به مناطقی استناد می‌کند که خود از نزدیک مشاهداتی بر وضع آنان داشته است. وی می‌گوید: آلودگی آب آشامیدنی در برخی مناطق فاجعه‌بار است و مردم به دلیل محرومیت از شبکه فاضلاب (برای دفع فاضلاب‌های خانگی) از چاه‌هایی استفاده می‌کنند که هم عمق یا کم عمق‌تر از چاه‌های آب مصرفی‌شان است و همجوار بودن اگو با چاه‌ها، باعث می‌شود تا میکرب‌ها به سوی منابع آبی آنان سرازیر شود و استفاده ناگزیر از آب‌های زیرزمینی با هدف تامین آب آشامیدنی باعث می‌شود تا بیماری‌های پنهان و آشکار بسیار زیادی در کمین این دسته از مردم بنشیند.‏

این کارشناس بهداشت با بیان این مطلب که البته امروز در بسیاری از شهرهای کشور آب لوله‌کشی و شهری وجود دارد، می‌‌افزاید: زمانی که می‌گوییم آب تصفیه شده شهری، بدان معنا نیست که این آب بری از هر نوع آلودگی است. گاهی اتفاق افتاده است که آلاینده‌ها به اشکال گوناگون وارد سیستم ذخیره آب شهری می‌شود و مشکلاتی را برای مصرف‌کنندگان به وجود می‌آورد.‏

یاقوتی ادامه می‌دهد: با این حال میزان این آلودگی‌ها به حدی نیست که خطرات جدی برای سلامت مردم به وجود آورد. البته در برخی از نقاط کشور مانند خوزستان، استان مرکزی، قم، همدان، خراسان و مناطقی از شمال کشور، این آلودگی‌ها نگرانی‌های زیادی را برای مردم به وجود آورده است. متاسفانه آلودگی‌ها در برخی موارد آنقدر زیاد می‌شود که به راحتی می‌توان میزان آن را حتی با چشم غیرمسلح نیز رویت کرد.‏

وی ادامه می‌دهد: کافی است یک سطل کاملاً سفید را زیر شیر آب بگیرید تا پر شود. آن را یکی دو ساعتی در گوشه‌ای قرار دهید و سرش را بپوشانید تا غبار احتمالی وارد آن نشود. در صورت آلودگی، رسوب سیاه رنگی کاملاً کف سطل نمایان است. در مناطق کویری مانند قم، شوری بیش از حد آب، آن را غیر قابل استفاده کرده است و در برخی از مناطق شمال کشور نیز، بوی گندیدگی به راحتی از آب لوله‌کشی به مشام می‌رسد. وجود سنگ‌‍‌ریزه و یا دانه‌های ماسه نیز گهگاه در آب دیده می‌شود.‏

آب معدنی یا چشمه؟

امروزه کارشناسان بسیاری از سوی مراکز نظارت بر کیفیت، آب‌های لوله کشی شهری را کنترل می‌کنند و آزمایش‌های گوناگونی را برای سلامت و بهداشت این آب‌ها انجام می‌دهند، اما همچنان در بسیاری از شهرها، افت کیفیت آب شهری وجود دارد.

مردم به دلیل ترس از آلودگی به سوی آب‌های معدنی که در بطری‌های یکبار مصرف عرضه می‌شوند، کشیده می‌شوند و برخی نیز دستگاه‌های پالایش آب خانگی را ترجیح می‌دهند و عده‌ای نیز از چشمه‌ها و مکان‌هایی که آب طبیعی که به طور خودجوش از زمین سر بر آورده، بهره می‌برند.‏

اسماعیل یاقوتی در این باره می‌گوید: استفاده از آب معدنی، به عنوان یک آب آشامیدنی کامل است که تحت نظارت متخصصان و مسئولان بهداشتی کشور در اختیار مردم قرار می‌گیرد و نه تنها هیچ ضرری ندارد، بلکه بهترین نوع در میان انواع آب‌هایی است که امروزه در دسترس همگان قرار دارد.

البته شرکت‌های بزرگ و گسترده‌ای که در این راستا فعالیت می‌کنند، ‌باید تحت حمایت دولت قرار بگیرند تا عرضه آن قیمتی در کمترین حد ممکن داشته باشد تا همه اقشار جامعه و بخصوص اقشار کم درآمد نیز بتوانند از آن بهره ببرند.‏

وی می‌افزاید: در استفاده از چشمه‌های عمومی نیز مردم باید بدانند که این‌ها در واقع آب‌های زیرزمینی است و بهتر آن است که قبل از استفاده، از سلامت و بهداشت آن اطمینان حاصل کنند و به هنگام بارش باران‌های شدید، چند روزی آب این چشمه‌ها را برای آشامیدن استفاده نکنند، چرا که رسوب آب‌های سطحی می‌تواند تا چند روز از کیفیت آن‌ها بکاهد و یا حتی موجب آلودگی گردد.‏

این کارشناس با بررسی وضعیت آب‌های لوله‌کشی شهری در برخی از شهرها، با تاکیدی دوباره بر کیفیت آب‌های آشامیدنی از منابع این آب‌ها می‌گوید: آنچه که در درجه اول حائز اهمیت است، میزان افت کیفیت آب رودخانه‌هایی است که آب آشامیدنی شهری از آن‌ها تامین می‌شود. هر قدر بار آلودگی آب‌های این رودخانه‌ها کمتر باشد، پاکسازی و تصفیه آن با مراحل ساده‌تری روبرو می‌شود و آب آشامیدنی آن نیز، به مراتب سالم‌تر و گواراتر است..‏

وی می‌افزاید: زمانی که آب‌ها از سرچشمه‌های خود، از کوه‌ها و صخره‌ها جاری می‌شود و در سراشیبی تند رودخانه‌ها قرار می‌گیرد، در طی مسیر دائماً در حال خودپالایی است و اگر توسط انسان به آلودگی کشیده نشود، آبی که در اختیار همگان قرار می‌گیرد، به معنای واقعی پاکیزه و سلامت است.‏

وی ادامه می‌دهد: زمانی که این آب‌های پاکیزه از مزارع و زمین‌های کشاورزی عبور می‌کند و در حاشیه جاده‌ها، از کارخانه‌ها و تاسیسات صنعتی می‌گذرد، و در آخر به شهرها می‌رسد، با پشت سر نهادن شهرها به اشکال مختلف و در بدترین نوع ممکن آلوده می‌شود.‏

اسماعیل یاقوتی، با ابراز تاسف از فراوانی آلاینده‌های شهری می‌گوید: جالب اینجا است که پس از همه این آلودگی‌ها، تلاش گسترده‌ای آغاز می‌شود تا با صرف نیرو و انرژی انسانی و هزینه‌های ریالی که آلودگی‌ها (سموم و کودهای شیمیایی کشاورزی، پساب، مواد و فلزات سنگین و شیمیایی کارخانه‌های، فاضلاب و مواد دارویی و زباله‌های شهری) از این آب‌ها، که دیگر رمقی برای سرزندگی و جاری شدن در مسیر خود ندارند، زدوده شود و به حالت اولیه خود برگردد؛ که هیچگاه این اتفاق رخ نخواهد داد.‏

وی توصیه می‌کند: تبیین راهکارهایی در زمینه مصرف بهینه آب برای بالابردن فرهنگ عمومی و پیشگیری از بحران‌های مربوط به کمبود آب و بروز خشکسالی، از اولویت‌های اصلی و اساسی کشور است که باید دائما در جامعه ترویج می‌شود و به درستی به اجرا در ‌آید.‏

این کارشناس می‌پرسد: چرا مردم در منازل مسکونی خود باید همان آبی را که می‌نوشند برای استحمام، آب دادن گل، شستن حیاط و لباس استفاده کنند؟ آیا مردم از زحمت‌های شبانه‌روزی کسانی که تلاش می‌کنند چندین بار پالایش آب‌های آشامیدنی را کلرسنجی و میکرب‌سنجی کنند، تا آب شربی تهی از آلودگی به شهروندان عرضه کنند، با خبرند؟‏

‏***‏

با رشد و توسعة شهری که چنین شتابی به خود گرفته است، پالایش آب به دشواری میسر است و یا در مواقعی میسر نیست تا شهروندان، آبی پاک و سالم و بهداشتی برای خوردن در اختیار داشته باشند.

آیا بهتر نیست به جای هدر دادن هزینه‌ها، که نمونه اش پاشیدن آب آشامیدنی به باغچه و چمن است، با دو لوله‌کشی کردن آب‌های شهری، روش مصرف درستی بیابیم؟ اگر بتوان در هر خانه‌ای 2 لوله وجود داشته باشد که یکی آب آشامیدنی و دومی برای نیازهای متفرقه دیگر مورد استفاده قرار گیرد، گام بزرگی در راه رشد و توسعه کشور می‌توان برداشت.‏

داود ایتامی چابکسری

منبع: روزنامه اطلاعات
 

• < قبلی
• بعدی >