صنایع دستی
زنجیرسازی ریشه در تاریخ اردکان دارد
- صنايع دستي
- نمایش از چهارشنبه, 19 شهریور 1393 18:14
- بازدید: 4509
قدمت صنعت زنجیرسازی اردکان به اولین روزهای پیدایش این شهر باز می‌گردد اما این روزها به علت نبود تقاضا، رونق خود را از دست داده است و توسعه این صنعت دیگر امکان ندارد و فقط به عنوان نگهداری از یک صنعت دستی آن هم با حمایت مسئولین، می‌توان یک یا 2 کارگاه کوچک تولید زنجیر را فعال نگه داشت.
boohoo , Womens & Mens Clothes , Shop Online Fashion | Grailify - white nike air force mid mens 9.5 sandals size - nike sky hi dunk on people youtube Light Smoke Grey
قدمت برخی صنایع اردکان با تاریخ این شهر گره خورده است به نحوی که قدمت برخی از آنها از جمله صنعت زنجیرسازی این شهرستان به اولین روزهای پیدایش این شهر باز می‌گردد.
کسی به درستی نمی‌داند که اردکان در چه سالی و نخست به وسیله چه کسانی ساخته شده است ولی اکثر مورخین بنای اردکان را به قرون اولیه اسلامی‌مرتبط میدانند و معتقدند که قبل از میلاد رسول اکرم(ص) این منطقه جزئی از دریای ساوه بوده که بعدها خشک شده و اردکان در این محل ایجاد شده است.
به گفته موسس و مدیر موزه مردمشناسی اردکان، زنجیرسازی یکی از مهمترین صنایع دستی اردکان در گذشته بوده است به نحوی که زنجیرهای دانه‌ریز و جوشخورده ساخت اردکان شهرت خاصی داشته و در هیچ کجای ایران نظیر آن وجود نداشته است.
"علی سپهری اردکانی" در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه یزد، اظهار کرد: تعداد زنجیرسازان در این شهر به حدی بوده که بازار مخصوصی در نزدیکی میدان قلعه به خود اختصاص داده بودند و به بازار زنجیرسازان مشهور بوده است.
وی با اشاره به رونق اقتصادی این صنعت دست مردم اردکان در گذشته، درباره وضع کنونی این صنعت، بیان کرد: این صنعت به علت نبود تقاضا، رونق خود را از دست داده است و توسعه این صنعت دیگر امکان ندارد و فقط به عنوان نگهداری از یک صنعت دستی آن هم با حمایت مسئولین، می‌توان یک یا 2 کارگاه کوچک تولید زنجیر را فعال نگه داشت.
این مورخ و نویسنده اردکانی با اشاره به تاریخچه‌ای از این صنعت در اردکان، ادامه داد: "مسلم زارع" آخرین زنجیرساز اردکانی بوده که زنجیرهای دانه‌ریز اما بدون جوش می‌ساخته و به فروش می‌رسانده است و هماکنون نوه وی در موارد خاص اقدام به ساخت زنجیرهای بدون جوش می‌کند که در نوع خود ارزشمند و ادامه دهنده راه پیشینیان است.
وی درباره نحوه ساخت این نوع زنجیر خاص توضیح داد: ابتدا مفتول 2 میلی‌متری را در کوره گذاشته، تاب می‌دادند و سپس با چکش کوچک آن را به صورت مستطیل دو در یک میلی متر درآورده و سپس با تیزبر و چکش به اندازه مورد دلخواه به صورتی که دو سر آنها کنیک باشد، تقسیم می‌کردند و دو سر آن را خم و دوباره در کوره قرار داده آن را تاب می‌دادند تا انعطاف‌پذیری آن زیاد شود، سپس با زنجیر و سندان کوچک مخصوص، دانه‌ها را خم کرده و به صورت دانه‌های زنجیر با یک سر باز در می‌آورند و دوباره در کوره آتش آن را تاب می‌دادند و پس از سرد شدن کار اصلی شروع می‌شد.
وی ادامه داد: این قسمت سخت‌ترین و حساس‌ترین قسمت کار بوده است و فقط اشخاص ماهر از عهده انجام آن بر می‌آمدند، به علت همین حساسیت است که در 50 سال گذشته هیچ زنجیرسازی نتوانسته است چنین کاری را انجام دهد.
سپهری تصریح کرد: نحوه کار به این صورت بود که دانه‌های کوچک زنجیر را یکی یکی در داخل یکدیگر قرار داده و در داخل کوره می‌گذاشتند تا نوک‌ها کنیک شده، دانه به نقطه ذوب برسد، سپس آن را با سرعت بیرون آورده در داخل گچ نظر(نوعی گچ سفیدکاری در اردکان) می‌گذاشتند و بلافاصله دانه کوچک در داخل نوک تیز سندان مخصوص جای می‌دادند و با چک‌های بسیار ظریف دو نوک سرخ شده را به هم می‌کوبیدند تا آنها به هم جوش بخورد.
سپهری ادامه داد: همان‌طور که قبلاً گفته شد جوش دادن دو سر دانه‌های کوچک زنجیر از ظرافت و حساسیت خاصی برخوردار بوده و تمام زنجیرسازان از عهده آن بر نمی‌آمدند و به همین علت تفاوت قیمت زنجیرهای جوش خورده با جوش نخورده بیش از هزار برابر است، یعنی ارزش یک متر زنجیر جوش خورده بیش از 10 میلیون ریال ارزش دارد ولی قیمت زنجیر جوش نخورده هر متر کمتر از 100 هزار ریال است.
وی، فرایند تکمیل زنجیر اردکانی را اینگونه شرح داد: پس از آنکه تعداد دانه‌ها به اندازه دلخواه می‌رسید، مدبّر و حلقه نهایی را به آن اضافه می‌کردند و زنجیر آماده در کوره قرار داده می‌شد و آن را حرارت می‌دادند تا کاملاً سرخ شود و سپس برخلاف بارهای قبل که دانه‌ها را پس از سرخ شدن روی زمین می‌ریختند تا سرد شود، این بار زنجیر پس از بیرون آوردن از کوره در داخل روغن یا آب می‌انداختند تا آب دیده شود و به اصطلاح، استحکام اولیه خود را به دست آورد.
سپهری بیان کرد: آنگاه زنجیرآماده را روی یک سنگ تقریباً ناصاف انداخته و با آب و گاهی هم ماسه چند ساعت روی این سنگ ماساژ می‌دادند تا دانه‌های زنجیر صاف و ظریف بشود و برای آزمایش صافی دانه‌ها، زنجیر را به پشت گردن می‌کشیدند، اگر دانه‌های زنجیر موهای کوچک پشت گردن را نمی‌کند، کار ماساژ تمام بود و گرنه باید آنقدر آن را ساب میداند تا از آزمایش مذکور موفق بیرون آید.
وی اضافه کرد: زنجیر آماده را به سراج می‌دادند تا برای زنجیر دسته و سرین بگذارد؛ دسته زنجیر عبارت بود از یک قطعه چرم حدود 45 سانتیمتر که به مدبر متصل می‌شده به طوری که دست انسان به راحتی در داخل آن حلقه می‌شده است و برای حلقه انتهایی یا سرین زنجیر هم چند رشته چرم قرمز رنگ به صورت خوشه نصب می‌کردند که زیبایی خاصی به زنجیر می‌داده است.
به گفته مدیر موزه مردمشناسی اردکان، زنجیرهای آماده را در حلب‌های مخصوص گذاشته و درب آن را پلمپ و به سایر نقاط ایران صادر می‌کردند و به همین دلیل نیز زنجیر یکی از اقلام صادراتی اردکان از دوران صفویه تا اواخر دوره قاجار محسوب می‌شده و افراد زیادی به کار خرید و فروش زنجیر اشتغال داشته‌اند.
به گفته وی، طول زنجیر معمولاً از یک متر تا 120 سانتیمتر و ابعاد دانه‌های آن بستگی به نوع زنجیر داشته که مرغوب‌ترین آنها دانه‌هایی به ابعاد 3×2 میلی‌متر بوده است و مشهور بوده که یک متر زنجیر خوب در نصف گردو یا نصف پوست تخم مرغ جای می‌گیرد.
موسس موسسه پژوهشی اردکانشناسی درباره کاربرد زنجیر گفت: از زنجیر بیشتر برای دفاع شخصی استفاده می‌شده و برای کاربرد آن نیز مهارت خاصی لازم بوده است زیرا اگر استفاده کننده طرز کاربرد آن را نمی‌دانسته، زنجیر پس از پرتاب شدن به مانع می‌پیچید و پرتاب کننده خود دچار مشکل می‌شده است، اما کسانی که از زنجیر استفاده می‌کردند طوری آن را پرتاب می‌کردند که زنجیر پس از اصابت به طرف مقابل دوباره به سوی خودشان باز می‌گشته و در دست آنها قرار می‌گرفته تا دوباره بتوانند از آن استفاده کنند.
به گفته وی، در جنگها از زنجیر برای سرنگونی اسب‌ها استفاده می‌شده و زنجیر را چنان می‌انداختند که دور دست اسب بپیچید و به راحتی اسب به زمین بخورد و با دست دیگر سوارکار را نابود می‌کردند.
