یادمان

قلعه دوره سلجوقی را سند زدند!

قلعه‌ی سلجوقی را تصرف کرده‌اند و بخش کوچک‌ترش را «تخریب» که نه، بلکه با بهره‌برداری از سنگ‌هایش آن را به طور کامل حذف کرده‌اند و حالا با کشیدن جاده تا مسیر اصلی، عرصه‌ «قلعه سموران» را جایگاه جولان لودرها و پتک‌ها کرده‌اند تا سنگ ساختمانی استخراج کنند!

اما جالب‌تر از هر چیز سند مالکیت قلعه است که بهره‌بردار اصفهانیِ کوه موسوم به «قلعه سموران» در منطقه عنبرآباد جیرفت در استان کرمان، در مقابل اعتراض‌ها به تخریب این قلعه تاریخی، آن را رو می‌کند، انگار این‌بار می‌خواهد خودِ قلعه را برای مالکیت‌اش سورپرایز کند.

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، برج‌های دیده‌بانی‌، فضاهای تراشیده شده در سنگ‌، تعدادی گور‌، یک کوره‌ی پخت آجر و قطعات پرشمار سفال بدون لعاب و لعابدار ساده و منقوش‌ و ساختارهای معماری باقیمانده از دوره‌ی سلجوقی در این قلعه تاریخی حالا وضعیتی نامشخص دارند، آن‌هم از زمانی که بهره‌بردار معدن سنگ که حالا لودر و پتک‌هایش را در عرصه و در وسط قلعه جاسازی کرده، اجازه‌ی ورود هیچ‌کس را به این قلعه تاریخی نمی‌دهد.

و پیامک‌هایی که خبر از تخریب بیش از یک ساله‌ قلعه‌ی سلجوقی می‌دهند، اتفاقی که به نظر می‌رسد دیگر چیزی از این بنای تاریخی باقی نگذاشته است. پیامک‌هایی با این محتوا که «اگر میراث فرهنگی نتواند جلوی این تخریب واضح و آشکار و غیرقانونی را بگیرد، باید به عزای میراث فرهنگی نشست.»

«سالار سالاری‌فر»، از دوستداران میراث فرهنگی شهرستان عنبرآباد کرمان در این زمینه به خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا می‌گوید: وزارت صنایع و معادن مجوز فعالیت معدن سنگ آقای ... را حدود سه سال پیش صادر کرد، مجوزی که اگر مانند دیگر مجوزهای سازمان صنایع و معادن باشد، اعتبار آن 5 ساله است و این یعنی تا حدود 2 سال آینده با وضعیت کنونی بهره‌برداری از سنگ‌های کوه «قلعه سموران» دیگر چیزی از این بنای تاریخی که روزگاری امن‌ترین مکان برای سربازان در زمان جنگ بود، باقی نمی‌ماند.

او با بیان این‌که وزارت صنایع و معادن با صدور مجوز به یک شخص حقیقی و بدون استعلام از میراث فرهنگی استان کرمان، امکان بهره‌برداری از کوه نزدیک قلعه سموران که در واقع در عرصه این قلعه تاریخی است را صادر کرده تا سنگ‌هایی که به اصطلاح "تراورتن" نامیده می‌شوند، برای ساختمان‌سازی بهره‌برداری شوند، ادامه می‌دهد: مالک کنونی معدن در سال 1392 و قبل از ثبت ملی «قلعه سموران» کوه‌ها و زمین‌های اطراف قلعه را به نام خود ثبت کرد!

وی با تشریح وضعیت قلعه که آن در دو بخش کوچک و بزرگ شکل گرفته و بخش کوچک آن به نظر یک برج دیده‌بانی بوده است، می‌افزاید: تا امروز می‌دانیم که این بخش از قلعه، آخور و اصطبل اسب‌ها به طور کامل تخریب شده‌اند تا سنگ از دلِ کوه به دست آورند و حالا در عرصه‌ی قلعه در حال استخراج سنگ هستند. از سوی دیگر، با تخریب قلعه‌ی کوچک یک جاده ایجاد کرده‌اند تا مسیر دسترسی به نقاط بالاتر و حتی قلعه اصلی «سموران» به راحتی فراهم شود. همچنین در بالای قلعه سنگ‌های باارزش و بزرگ را نابود کردند و برجک و دیوارِ دور تا دور قلعه را از بین بردند.

او با تاکید بر این‌که قلعه «سموران» در معرض تخریب جدی است، ادامه می‌دهد: با توجه به این‌که قلعه درست بالای مکان اصلی معدن و در فاصله 10 متری دیوار قلعه است، در حالت کلی شاکله قلعه از بین رفته است، اما هنوز مسئولان نتوانسته‌اند جلوی کار را بگیرند.

البته به جز تلاش‌های دوستداران میراث فرهنگی منطقه عنبرآباد و هشدارها و نگرانی‌هایی که برای تخریب این بنا دارند، اقدامات دیگری نیز برای جلوگیری از تخریب بیشتر قلعه انجام داده‌اند، اقداماتی قابل ستایش چون تجمع مردم بومی منطقه، پیگیری برای تشکیل نهادی مردمی تا به هر نحو از تخریب بیشتر آن جلوگیری کنند، شکایت به مقامات قضایی و حتی برگزاری دادگاه و نوشتن نامه‌ای اعتراضی به رئیس جمهور و طومار 13 متری که در نماز جمعه توسط معترضان به امضا رسیده است.

در واقع پس از آگاهی مردم از تخریب تدریجی قلعه «سموران» و آگاه کردن میراث فرهنگی استان، نخست و در قدم اول این قلعه به صورت اضطراری در 21 آبان ماه سال 1393 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

پس از آن سلیمانی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی جیرفت در نامه‌ای خطاب به بلوچی‌نسب، سرپرست وقت صنایع و معادن استان کرمان با اشاره به نامه‌ای که 27 آذرماه 1391 به اداره صنایع و معادن استان نوشته، با یادآوری ارزش و اهمیت آثار باستانی و تاریخی و لزوم حفظ و حراست از آنها قبل از صدور مجوز هرگونه فعالیت عمرانی،‌ به بخش‌نامه مورخ 82/7/9 هیات وزیران اشاره شده است که براساس آن، «ضرورت دارد سازمان ها، موسسات دولتی و نهادهای انقلاب اسلامی قبل از آغاز عملیات اجرایی از سازمان میراث فرهنگی استعلام کنند».

سلیمانی در نامه‌ی خود به سرپرست وقت صنایع و معادن جنوب کرمان به این نکته نیز تاکید کرده که «با توجه به اینکه بخش‌های قابل توجهی از منطقه تحت نظارت جنابعالی (پهنه 7 شهرستان جنوبی)، از نظر باستان‌شناختی شناسایی نشده است، و از محوطه‌های باستانی احتمالی موجود در این بخش‌ها موقعیت، چگونگی و ابعاد آنها اطلاعاتی در دست نیست، این سازمان از انجام هرگونه فعالیتی خارج از ضوابط ناظر بر حفظ آثار تاریخی فرهنگی در هر مرحله‌ای جلوگیری می‌کند و متخلفان را به محاکم قضایی معرفی کرده و تحت پیگرد قرار می‌دهد. »

پس از آن در دی ماه 1391، بلوچی نسب در نامه‌ای دیگر به سلیمانی، مدیر پایگاه میراث فرهنگی جیرفت اظهار کرده است: «درباره استعلام از آن مدیریت محترم برای صدور مجوزهای معدنی به استحضار می‌رساند براساس ماده 16 قانون اصلاح قانون معادن ‌، استعلام مربوط به ابنیه تاریخی در مورد مشهود صورت گرفته است. اما از آنجا که استعلام در همه محورهای جنوب استان با توجه به وسعت محدوده و حجم بالای درخواست‌های ورودی امکان پذیر نیست و از سوی دیگر تبصره ماده تصریح کرده است کلیه دستگاه‌های اجرایی مکلف هستند حریم‌های قانونی محدوده‌های خود را اعلام کنند بنابراین خواهشمند است در این زمینه اقدامات لازم را انجام دهید.»

در آبان ماه سال گذشته نیز علی مهاجری، مدیر کل سابق میراث فرهنگی استان کرمان در نامه‌ای به باژیان، مدیر دفتر بازرسی مدیریت عملکرد و امور حقوقی استانداری کرمان اعلام کرد: «متاسفانه علی‌رغم اقدام به استعلام دستگاه‌ها قبل از اجرای هرگونه طرح و فعالیت عمرانی‌، با این حال ادارات کل صنایع و معادن استان کرمان وجنوب استان خود را ملزم به استعلام نمی‌دانند و در این فرایند آثاری مورد تخریب قرار می‌گیرند که قابل جبران و بازگشت نخواهد بود. قلعه تاریخی سموران در عنبرآباد در بالای تخت‌گاه که در تاریخ منطقه بسیار از آن نام برده شده است متاسفانه به واسطه صدور مجوز استخراج سنگ معدن به سرمایه گذار اصفهانی بخشی از آن کوه با ایجاد جاده در بدنه صخره‌ها تخریب شده و منظر طبیعی کوه آسیب دیده است. این در حالی است که استخراج سنگ آن همچنان ادامه دارد.»

او در بخش دیگری از نامه‌اش به باژیان تاکید کرده ؛ «پیرو جلسه 24 مکرر قانون معادن این اداره کل خط محدوده عرصه و حریم را ارائه تا برپایه حد مجاز اعلام شده بهره‌بردار مربوطه فعالیت کند، در حالی که در همان جلسه به صراحت اعلام شد محل استخراج در دست انجام در عرصه و منظر اثر قرار گرفته که ادامه آن به طبیعت و چشم‌انداز قلعه لطمه وارد می‌کند. خواهشمند است موکدا دستور دهید بهره بردار مربوطه از ادادمه استخراج سنگ پرهیز کرده تا راجع به حفظ این اثر تاریخی چاره اندایشی شود.»

با رفتن مهاجری از اداره کل میراث کرمان، محمود وفایی مدیر کل ج دید این اداره مهرماه امسال در بخشی از نامه‌اش به مدیرکل جدید سازمان صنایع و معادن جنوب استان کرمان تاکید کرد: «مطابق ضوابط عرصه‌های تاریخی هرگونه دخل و تصرف و تغییر و دگرگونی در توپوگرافی عرصه اثر ممنوع است. با توجه به اینکه بهره بردار همچنان مشغول استخرج سنگ از اثر است خواهشمند است دستور دهید عملیات استخراج سنگ متوقف و نسبت به اصلاح حریم بنای تاریخی چاره اندیشی شود.»

هشت روز بعد، وقتی وفایی دید که بهره‌بردار هم‌چنان مصر انه عملیات بهره‌برداری سنگ از این کوه را ادامه می‌دهد، در نامه‌ای دیگر به این مد یر کل با تاکید نسبت به ثبت این قلعه‌ی تاریخی می‌گوید:‌ «با توجه به این‌که بهره‌بردار مزبور همچنان مشغول استخراج سنگ در عرصه اثر است، خواهشمند است موکدا دستور فر مائید به فوریت استخراج سنگ متوقف تا متعاقبا در خصوص اصلاح حریم پیگیری و نسبت به ادامه فعالیت شرکت چاره‌اندیشی شود.»

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، البته نامه‌ی برخی از بومی‌های منطقه عنبرآباد به مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی را نباید فراموش کرد، نامه‌ای که مردم این شهرستان با اشاره به وضعیت کنونی «قلعه سموران» درخواست توجه بیشتر به این بنای تاریخی و توقف کار معدن‌کار را داشته‌اند.»

و از سوی دیگر نباید پیگیری‌ها و شکایت‌های قضایی میراث فرهنگی برای جلوگیری از ادامه فعالیت این بهره‌بردار معدن را از یاد برد، هر چند با وجود صدور رای علیه بهره‌بردار، به گفته‌ی سالاری‌فر، او هنوز به فعالیت خود در این محوطه ادامه می‌دهد.

حتی با وجود ابلاغیه‌ای که بازپرس شعبه 2 دادسرای عنبرآباد 27 مهر امسال به پاسگاه روستای «رودفرق» در محدوده‌ی این قلعه اعلام شد تا از ادامه فعالیت این بهره‌بردار جلوگیری شود، اما هنوز هیچ.

• < قبلی
• بعدی >