ایران‌بوم

امروزه‌ با پیشرفت علم و تکنولوژی، رایانه‌ها مهمترین نقش را در ماشینی شدن جامعه بر عهده دارند و تاثیرشان آنقدر زیاد است که در همه شئون زندگی فردی و اجتماعی افراد رخنه کرده‌اند و این در حالی است که بسیاری از افراد ساعت‌های متمادی را با رایانه‌ها کار می‌کنند و متاسفانه از عوارض آن، بی‌اطلاع هستند.‏

‏ کارشناسان معتقدند، وجود شرایط نامناسب در محیط کاری، بی‌توجهی به موارد ایمنی به هنگام کار با رایانه و استفاده بیش از حد از این ابزار، ممکن است در بلندمدت سبب بروز بیماری‌ها و ناهنجاری‌های زیادی شود.‏

‏ آنان می‌گویند، ضایعات چشمی، سردرد، کمر درد و فشار در نواحی مچ دست، شانه و گردن و دردهای گردن و شانه که با خستگی شدید عضلات این نواحی همراه است، و همچنین دردهای مفصل‌های آرنج، مچ، انگشتان و نهایتاً دردهای پشت و کمر، از عوارض استفاده طولانی مدت از رایانه محسوب می‌شوند.‏

عوارض چشمی رایانه‌ها ‏

دکتر هوشنگ فقیهی ـ چشم پزشک در مصاحبه با خبر گزاری ایرنا در مورد عوارض چشمی رایانه‌ها اظهار داشته است: افرادی که به مدت طولانی پشت دستگاه رایانه می‌نشینند و بدون پلک زدن به آن خیره می‌مانند، پس از مدتی به خشکی چشم مبتلا می‌شوند.

وی می‌گوید: این افراد از آنجایی که یا پلک نمی‌زنند و یا پلک‌های خیلی کم و ناقص می‌زنند، دچار این مشکل می‌شوند.

این چشم پزشک با اشاره به این که سندرم (عارضه) چشمی کامپیوتر باعث می‌شود که فرد احساس کند که یک جسم خارجی مانند خاک وارد چشم او شده است، می‌افزاید: از عوارض دیگر می‌توان به کوبیدن و قرمزی چشم،احساس خستگی و خواب آلودگی اشاره کرد.

وی در مورد درمان این بیماری یاد آوری می‌کند: این دسته از افراد اگر عادت یک جا نشینی را ترک کنند و در بین کار با رایانه به تناوب از جای خود بلند شوند و پلک بزنند، دچار این مشکل نخواهند شد.

دکتر فقیهی می‌گوید: پلک زدن‌ها باید محکم و کامل باشد، به این صورت که پلک‌ها را کامل به هم بچسبانند تا اشک به تمامی سطح چشم برسد؛ بر اثر پلک زدن‌های ناقص، برخی قسمت‌های سطح چشم خشک می‌ماند و مشکل سندرم چشمی کامپیوتر ایجاد می‌شود.

وی با بیان این مطلب افرادی که دچار این سندرم شده‌اند، می‌توانند از اشک مصنوعی استفاده کنند، می‌افزاید: با این حال بهترین درمان، وقفه انداختن در بین کار با رایانه و پلک زدن‌های کامل است که در صورت رعایت این کار، مشکل خشکی چشم بدون نیاز به اشک مصنوعی برطرف می‌شود.

‏

‏ رایانه و ضعف بینایی‏

دکتر فقیهی در پاسخ به این پرسش که آیا کاربا رایانه موجب ضعف بینایی می‌شود، یادآوری می‌کند: ‏استفاده زیاد از رایانه به تنهایی ضعف بینایی ایجاد نمی‌کند.

این‏ پرسش همیشه مطرح بوده است افرادی که کارهایی مانند قالیبافی و جواهرسازی انجام می‌دهند، ممکن است دچار ضعف بینایی شوند. اما نمی‌توان گفت که انجام این کارها به تنهایی این ضعف را ایجاد می‌کند.

انجام کارهای نزدیک و ظریف به صورت طولانی مدت و ممتد در کنار برخی عوامل دیگر، ممکن است موجب نزدیک‌بینی شود.‏

خشکی چشم ‏

‏ دکتر علی شمس ـ چشم پزشک در مورد خشکی چشم به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: «خشکی چشم» به بیماری گفته می‌شود که میزان اشک موجود در چشم کمتر از مقدار طبیعی باشد. البته بیماری‌های آلرژیک و استفاده از دارو برای درمان بعضی از بیماری‌های چشمی هم از مهم‌ترین علل دیگر بروز خشکی چشم است. گاهی این بیماری با تاری دید نوسان‌دار، احساس جسم خارجی در چشم، سوزش و خارش، حساسیت به نور و احساس سنگینی در اطراف پلک همراه است که البته نباید فراموش کنیم این دلایل می‌تواند به علت سایر بیماری‌ها هم باشد.

وی با اشاره به این مطلب که امروزه خشکی چشم یکی از شایع‌ترین علت‌های مراجعه افراد به درمانگاه‌ها و مطب‌های چشم‌پزشکی است، می‌افزاید: اغلب این مراجعه‌کنندگان را افراد بالای 55 سال، افرادی که از لنزهای تماسی استفاده می‌کنند، کسانی که به طور مداوم با کامپیوتر سروکار دارند و افرادی که در آب و هوای خشک زندگی می‌کنند، تشکیل می‌دهند.‏

‏ وی در پاسخ به این پرسش که خشکی چشم در چه سنی ممکن است به وجود بیاید، می‌گوید: خشکی چشم در هر سنی، هم در زنان و هم در مردان ممکن است به وجود آید، اما زنان بعد از یائسگی بیشتر به این بیماری دچار می‌شوند‎ ‎که اگر با ورم مفاصل و خشکی دهان همراه باشد، در این حالت «سندرم شوگرن» نامیده می‌شود‏‎.

‎‏ البته بعضی داروها هم تولید اشک را کم می‌کنند و در نتیجه چشم به اصطلاح خشک می‌شود. کسانی هم که به دلایلی این داروها را مصرف می‌کنند، مجبورند خشکی چشم خود را تحمل کنند و یا این‌که از اشک مصنوعی استفاده نمایند.

این چشم پزشک همچنین یادآوری می‌کند: چشم بعضی افراد به میزانی که بتواند مرطوب و نرم و راحت باشد، اشک تولید نمی‌کند. اغلب این افراد دچار احساس گزش، سوزش، خارش و خشکی در چشم می‌شوند که یکی از دلایل آن، تحریک زیاد چشم به وسیله رایانه است.‏

استفاده از اشک مصنوعی

دکتر شمس در مورد درمان بیماری خشکی چشم می‌افزاید: اساس درمان خشکی چشم، جایگزینی «اشک مصنوعی» به جای اشک طبیعی است. اشک مصنوعی به صورت قطره‌های چشمی در داروخانه‌ها در دسترس است که بدون نسخه هم داده می‌شود. با استفاده از آنها نرمی، لغزندگی و رطوبت چشم دوباره به دست می‌آید.

وی یادآوری می‌کند: اشخاصی که به این بیماری مبتلا هستند، ممکن است فقط به اشک مصنوعی احتیاج داشته باشند، ولی گاه خشکی چشم آنقدر زیاد است که صدمات جدی به آن می‌زند. در این صورت حتماً باید به چشم پزشک مراجعه شود تا معالجه لازم انجام گیرد.‏

‏ این چشم پزشک همچنین می‌گوید: عواملی که خشکی هوا را بیشتر می‌کنند، باعث می‌شوند افرادی که خشکی چشم دارند، احساس ناراحتی بیشتری کنند. این عوامل عبارتند از گرمای بیش از اندازه اتاق، سشوار، روزهای بادی یا هر چیز که ماده تحریک‌کننده‌ای به هوا اضافه کند، و بخصوص سیگار کشیدن برای این افراد بسیار ناراحت‌کننده است‎.‎‏ بعضی از افرادی که خشکی چشم دارند، از خارش شدید آن موقع بیدار شدن از خواب شکایت دارند. این عارضه با تجویز یک پماد به هنگام خوابیدن، قابل درمان است. لازم است از پماد کمترین مقدار ممکن مصرف شود، زیرا مصرف زیاد پماد باعث تاری موقت دید می‌شود‏‎.

‎

خشکی چشم و رایانه ‏

‏ دکتر غلامرضا سالاری ـ چشم پزشک و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم در مورد رابطه خشکی چشم و کار با رایانه به گزارشگر روز نامه اطلاعات می‌گوید: سردرد، خستگی، سوزش، احساس جسم خارجی در چشم، قرمزی، خارش و خشکی چشم، تاری دید و دوبینی و همچنین درد در اطراف کره چشم، از جمله مهم‌ترین عوارضی است که کاربران رایانه با آن مواجه‌اند. این شرایط با عدم نورپردازی مناسب شامل نور بالای سر و یا در اطراف و شرایط خاص سردکننده‌ها و گرم‌کننده‌ها بر اثر وزش هوا متغیر است، ضمن آن که تمامی این شرایط موقتی است و نمی‌تواند دائمی باشد. ‏

وی می‌افزاید: علت بروز مشکلات ناشی از استفاده از کامپیوتر، کاهش پلک زدن است که در افراد به طور طبیعی 16 تا 20 بار در دقیقه است که به 6 تا 8 مورد کاهش پیدا می‌کند و عامل خشکی چشم می‌شود. ‏

‏ دکتر سالاری با بیان این مطلب که شرایط یادشده در کسانی که دامنه سنی نزدیک به 60 سال داشته باشند، به دلیل شروع پیرچشمی شدیدتر است، یادآوری می‌کند: گزارش‌ها نشان می‌دهد تا حدود 70‌درصد مشکلات چشمی مربوط به استفاده‌کنندگان از رایانه است. ‏

‏ وی همچنین می‌گوید: این شرایط به خصوص در کودکان، چه در خانه و یا مدرسه چنانچه طولانی مدت از کامپیوتر استفاده کنند، ممکن است باعث اختلال در تکامل بینایی طبیعی شود و از این رو کودکان نباید بیش از 2 ساعت با رایانه کار کنند.‏

راه‌های کاهش خستگی چشم ‏

‏ دکتر سالاری می‌افزاید: مشکلات چشمی می‌تواند با به‌کارگیری ارگونومی صحیح شامل استفاده از مانیتورهای استاندارد، اندازه مناسب صفحات کامپیوتر، نشستن و فاصله مناسب و شرایط خاص نگاه (زاویه نگاه) به صفحه کامپیوتر، به طوری که 10تا20 درجه پایین‌تر از چشم باشد و فاصله 25 تا 30 سانتیمتری رعایت شود، کاهش یابد. ‏

وی نکاتی مانند تنظیم نور صفحه کامپیوتر و رنگ آن، قرار گرفتن کامپیوتر در روبه‌روی پنجره اتاق، شرایط گرمایش و سرمایش اتاق کار، نوع میز و صندلی مورد استفاده، صفحه‌های کم‌رنگ در نور شدید و توقف استفاده از رایانه و پلک زدن را برای کاهش خستگی چشم و همچنین در بعضی از موارد خاص، استفاده از اشک مصنوعی را نیز مؤثر عنوان می‌کند و می‌گوید: چنانچه شرایط مناسب جهت استفاده از کامپیوتر به کار گرفته شود، اما مشکلات چشمی همچنان ادامه داشته باشد، باید احتمال اختلالات انکساری اصلاح نشده، نزدیک‌بینی، آستیگمات، دوربینی، پیرچشمی و بیماری‌های زمینه‌ای چشم را مورد توجه قرار داد. همچنین باید به عفونت‌های پلک، وضعیت سیستم اشکی چشم، آب مروارید، آب سیاه، انحراف‌های نهفته چشم و مشکلات فراوان دیگر، توجه کرد. ‏

‏ این چشم پزشک می‌افزاید: یکی از مواردی که عمدتاً از طرف کاربران مطرح می‌شود، درد در ناحیه گردن و شانه‌ها، بی‌حوصلگی و خستگی است که علت آن قرار نگرفتن دید فرد و صفحه مانیتور در یک سطح و انحرافات زاویه دید کاربر نسبت به مانیتور به سمت بالا، پایین و یا اطراف است که باعث ایجاد انقباض بیش از حد عضلات ناحیه گردن و شانه و درد در این نواحی می‌شود و در صورت زاویه‌دار بودن نگاه به صفحه مانیتور به دلیل تطابق‌های غیریکسان، فرد با خستگی زودرس و احساس سرگیجه روبه‌رو می‌شود.

وی یاد آوری می‌کند: تمیز نگه ‌داشتن صفحه مانیتور از گرد و خاک موجود در هوا و همچنین کاستن میزان نور و شفافیت مانیتور که باعث افزایش کانتراس و جلوگیری از خیرگی می‌شود، از جمله نکات دیگری است که می‌تواند آسیب‌های کار با این وسیله را به حداقل بر ساند.‏

چگونه از بیماری‌های ناشی از کار با رایانه پیشگیری کنیم؟

کارشناسان بهداشتی به کاربران رایانه توصیه می‌کنند برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های چشمی، به طور مداوم پلک بزنند. چراکه با این کار، اشک در چشم جریان می‌یابد و نه تنها از خشکی چشم جلوگیری می‌کند، بلکه به‌طور طبیعی خاصیت درمانی دارد.

همچنین توصیه می‌شود بعد از هر 20 دقیقه کار با رایانه، 20 ثانیه به نقطه‌ای در مسافت 6 متری خیره شد، تا چشم‌ها استراحت کنند.

کاربران رایانه باید از وجود نور مناسب در محیط مطمئن شوند. بهتر است نور مناسب از بالای سر و در محدوده میز کار تابیده شود و نباید به خود فرد بتابد. همچنین باید صفحه مانیتور را طوری قرار داد که نور پنجره یا چراغ در آن منعکس نشود.

موقعیت مناسب قرار دادن مانیتور، 15 تا 20 درجه پایین‌تر از سطح چشم‌ها است که 50 تا 70 سانتیمتر هم باید از آن‌ها فاصله داشته باشد.

متخصصان بهداشتی به کاربران رایانه توصیه می‌کنند که از میز مخصوص رایانه با عرض و ارتفاع استاندارد استفاده کنند، تا ستون فقرات‌شان آسیب نبیند.

نشستن درست پشت میز کار، از دیگر عوامل موثر در پیشگیری از بیماری‌های ناشی از کار با رایانه است ؛ پشت میز کار، کمر باید صاف شود، شانه‌ها به عقب برود و قسمت فوقانی صفحه نمایشگر باید با چشمان در یک راستا قرار گیرد.

پشتی صندلی باید به عقب برده شود و به کمر زاویه بیشتر از 90 درجه داده شود؛ هنگام تایپ کردن، بدن باید در یک وضعیت متعادل و مناسب نگه داشته شود. در این وضعیت مچ دستان باید اندکی از آرنج، پایین‌تر باشد.

اگر افراد مدت زیادی مشغول تایپ هستند، باید برای چند لحظه مچ دستان خود را به صورت دایره‌وار بچرخانند و ورزش دهند. این عمل از ابتلا به نوعی بیماری در مچ دست موسوم به «سندروم تونل کارپال» جلوگیری می‌کند.

هنگام نشستن پشت رایانه، پاها باید از زانو خم شود و کف پاها صاف روی زمین قرار گیرد و یا روی یک چهارپایه یا زیرپایی مناسب قرار داده شود.

کارشناسان بهداشتی به کاربران رایانه توصیه می‌کنند هر نیم ساعت یک بار از جای خود برخیزند و با حرکات کششی، بدن خود را نرمش دهند یا برای چند لحظه قدم بزنند.

همچنین توصیه می‌شود کاربران رایانه، ساق پاهای خود را بکشند و در این هنگام برای چند لحظه از نگاه کردن و خیره شدن به صفحه نمایشگر بپرهیزند. این عمل باعث جلوگیری از ایجاد لخته‌های خون در پاها می‌شود؛ لخته شدن خون در کاربران میانسال رایانه بسیار معمول است.

کاربران رایانه باید یاد بگیرند که چگونه اعضای بدن خود را نرمش دهند. آنان برای نرمش دادن گردن، باید سر خود را به جلو و عقب و چپ و راست و طرفین خم کنند و هرگز سر خود را در اطراف گردن به صورت دایره وار نچرخانند، چراکه این عمل باعث صدمه دیدن مفاصل گردن می‌شود.

همچنین به آنان توصیه می‌شود هر چند دقیقه یک بار چند نفس عمیق بکشند و اگر این امکان وجود دارد، در هوای آزاد نفس بکشند تا مقداری هوای تازه وارد شش‌ها، شود.

کاربران رایانه برای نرمش پاها می‌توانند حین نشستن پشت رایانه، پاهای خود را روی پنجه ببرند و دوباره روی زمین بگذارند و این کار را تا زمان خسته شدن پاها و به مدت یک ساعت، انجام دهند. چراکه این حرکت باعث تقویت ساق پاها می‌شود.

کارشناسان بهداشتی همچنین توصیه می‌کنند که یک بطری آب در کنار خود داشته باشند و هر نیم ساعت، آب بنوشند. اگر کاربران رایانه این عمل را به طور دایم انجام دهند، احساس خواهند کرد که هوشیارترند و در طولانی مدت به کاهش وزن آنها کمک می‌کند. ضمن آن که از مانیتورهای جدید به دلیل ساختار بهتر و اشعه کمتر، استفاده شود.

بیتا مهدوی