ایران‌بوم

دکتر سید علی موسوی گرمارودی، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان است:
در روز افتتاح نمایشگاه فرهنگی «یاد یار» روز 22 دسامبر 2002 در محل اتفاق کسبه؛ این‏جانب در پایان سخنان کوتاه افتتاحیه، شعر «مهربانی» خود را نیز، به پاس مهربانی‌های مردم تاجیک، خواندم؛

ای خوش آنان کاندرین نامهربان دنیای زشت
عمر را در کار خوب مهربانی کرده‏اند
خود چو خور پیوسته سرگردان عالم بوده‏اند
پیش پای دیگران پرتوفشانی کرده‏اند
پیش ‏پاافتادگان دشت حسرت را چو کوه
باشکوه و استواری، پشتبانی کرده‏اند
صخره‏های ساحل صبر و نجابت بوده‏اند
با هجوم موج غم‌ها سرگرانی کرده‏اند
گر چو ابر، از گریه بار دل گهی بگشوده‏اند
گریه هم چون شام بارانی نهانی کرده‏اند
ور ز دل‌تنگی چو غنچه دست بر سر برده‏اند
پا به پای هر نسیمی شادمانی کرده‏اند
ده زبان دارند و خاموشند چون سوسن ولی
با هزارآوا هزاران هم‌زبانی کرده‏اند
چون چنار پیر کآرد در بهاران برگ نو
پنجه گاهی نرم با یاد جوانی کرده‌اند
آن کسان کاندر جهان این‏گونه نیکو زیستند
راست مانند شهیدان زندگانی کرده‏اند
چون دُر افشاندم ز گرمارود من این قطعه را
بر سر آنان که عمری جانفشانی کرده‏اند

اما از «نامهربانی» هوای زمستانی و برف و باران تاجیکستان گلایه کردم.

هنگامی که سخنان من به پایان رسید، جناب آقای دکتر کرامت‌الله عالم‏زاده، وزیر فرهنگ دانشمند تاجیک، برای یک لحظه پشت منبر (تریبون) برآمدند و به همان وزن و قافیه و ردیف شعر من، این بیت را «بالبداهه» سرودند:

شکوه از ابر و هوای تاجیکستان خوب نیست
بر قدوم دوستان گوهرفشانی کرده‏اند

این پاسخ شاعرانه بسیار مقبول صاحب‌نظران حاضر در مجلس قرار گرفت. دو روز بعد نامه‏ای به خط وزیر محترم فرهنگ تاجیکستان به دست من رسید که در آن نوشته بودند: «به حضور جناب آقای گرمارودی، شادباشی به مناسبت افتتاح نمایشگاه «یاد یار» در شهر دوشنبه، که به ردیف شعر ایشان، احتراماً انشا شده است- کرامت‏الله عالم‏زاده».

سپس 9 بیت شعر دلکش و عالی درست بر وزن قطعه‌ی «مهربانی» این‏جانب سروده‏اند که این است:

شاد باش ای دل که یاران مهربانی کرده‏اند
از کمال دل‌نوازی دل‌ستانی کرده‏اند
رتبه‌ی ایشان اگرچه میهمانی بوده است
از عروج همت اکنون میزبانی کرده‏اند
در مذاق جان، سخن را چون نیستان ریختند
در سر خوان ادب، شکّرفشانی کرده‏اند
تا درخت پارسی ایمن بماند از خزان
مثل فردوسی توسی باغبانی کرده‏اند
غنچه‌ی شادی شکفت از فیض صبح یاد یار
چهره‏ها زین نشئه رنگ ارغوانی کرده‏اند
تا که طبع نازکش را سکته‏ای ناید گران
بیت‌ها و خامه‏ها مشق روانی کرده‏اند
شِکوه از ابر و هوای تاجیکستان خوب نیست
بر قدوم دوستان گوهرفشانی کرده‏اند
افتخاری دارم از دوران استقلال خود
بس که آزادی ملت جاودانی کرده‌اند
این جواب شعر پر از مهر گرمارودی است
کز دل ما جانب او ارمغانی کرده‏اند

این‏گونه مجاوبات شعری در تاریخ ادبیات ما، سابقه‌ی بسیار طولانی دارد و به آن «شعرهای برادرانه» یا «اخوانیّات» می‏گفتند: مثلاً بین غضایری و عنصری، حافظ و کمال خجندی و بسیاری از شاعران، این‏گونه شعرهای برادرانه مبادله می‏شده است. شعرهای «برادرانه» به شعرهایی گفته می‏شود که در آنها شاعری، شعر یا اثر یا دانش و فضل شاعر دیگر را می‏ستاید و یا از وی چیزی می‏خواهد، یا گاه از وی گله‏ای دوستانه می‏کند. شاعری هم که شعری، خطاب به او سروده شده است، غالباً در همان قالب و همان وزن و همان قافیه، پاسخ او را می‏دهد. خود من در ایران با بیش از بیست شاعر، شعر برادرانه، مبادله کرده‏ام. از جمله شاعر بسیار مشهور ما، مهدی اخوان ثالث، قطعه ‏ای خطاب به من سروده‏ اند که آن را در آخرین کتاب شعر خود «تو را ای کهن ‏بوم‏وبر دوست دارم»، همراه با پاسخ من که در همان وزن و همان قافیه سروده‏ام؛ آورده است.
خلاصه‌ی کلام آن‏که من جناب آقای دکتر کرامت‏الله عالم ‏زاده را علاوه بر وزیر فرهنگ به ‏عنوان یک دانشمند می‏شناختم؛ با این شعر بسیار روان و استادانه، به ‏عنوان یک شاعر گران‌مایه نیز بر احترام و دوستداری من نسبت به ایشان بسیار افزوده شد. پایدار و پیروز و سلامت بمانند؛ چنین باد، چونین‌تر باد.

رودکی اثر استاد حسین بهزاد