تیره‌های ایرانی
امین مردمان «بلوچ»
- تيره‌های ايرانی
- نمایش از سه شنبه, 02 اسفند 1390 12:15
- بازدید: 4345
برگرفته از تارنگار ایران‌چهر
دکتر حمید احمدی*
من به واسطه رساله دکترایم که درباره مسائل قومی بود، پس از بازگشت به ایران و آشنایی با کتاب ارزشمند حکایت بلوچ، سخت به دنبال یافتن دکتر زندمقدم بودم و شاید باورش سخت باشد که بگویم بالاخره از طریق سامانه 118 توانستم ایشان را بیابم و همین سرمنشایی شد برای آشنایی و دوستی با این مرد بزرگوار. واقعیت این است که در زمینه بلوچستان‌شناسی، انسان‌شناسان چندی از ایران و خارج کارهایی را انجام داده‌اند ولی می‌توان با قاطعیت ادعا کرد «حکایت بلوچ» دکتر محمود زندمقدم کامل‌ترین اثر در این حوزه است. دامنه کار ایشان به واقع وسیع است و اثر ماندگاری به حساب می‌آید که امیدوارم در آینده نزدیک زمینه ترجمه آن به زبان‌های دیگر هم فراهم آید.
من اثر ارزشمند دکتر زندمقدم را در حد یک دایره‌المعارف جامع می‌دانم زیرا این کتاب‌ها توانسته‌اند شناخت بیشتری را در ابعاد گوناگون و در حوزه هر آنچه به بلوچ و بلوچستان مربوط است را به ایرانیان عرضه دارند. این کتاب از مسائل تاریخی گرفته تا اقتصاد و شیوه‌های اقتصاد بومی، از زندگی اجتماعی و فولکلور مردمان بلوچ گرفته تا پزشکی بومی و انواع تحولات توسعه‌ای همه و همه را به بهترین شکل ممکن بازتاب داده است و در کنار آن، رویدادهای تاریخی‌ای را که منجر به به وجود آمدن وضع فعلی شده است هم به تمامی بازتاب داده است. یک ویژگی مهم دیگر هم این اثر دارد و آن هم این است که ایشان در اثرشان به نوعی شالوده‌شکنی کرده‌اند. ببینید شما اگر با روایت‌های خاص سیاسی و ایدئولوژیک قوم‌گرایان منطقه آشنا باشید تازه در آن زمان است که به اهمیت کار ایشان پی می‌برید زیرا ایشان از طریق این اثر تمام ذهنیت‌های گروه‌های قوم‌گرا را در هم شکسته و واقعیت‌ها را تنها بیان داشته است. این کار هم تنها از عهده کسی برمی‌آمد که زندگی‌اش را صرف بلوچستان کرده و تمام زندگی‌اش با آنجا عجین شده بود زیرا شاید تا پیش از آن افرادی در رفت و آمد، تحقیقاتی را هم درباره بلوچ‌ها صورت داده بودند، ولی کار ایشان بسیار متفاوت و چندبعدی بود و از همین رو هم بود که تحلیل‌های وی مورد توجه نخبگان و مردم بلوچ قرار می‌گرفت. بحث مهم دیگر سبک خاص و نثر ویژه این کتاب است که بسیار هم مورد توجه قرار گرفته است؛ نثری بسیار خواندنی که به قول بعضی‌ها هم ساده است و هم پیچیده و به بیان دیگر به تمام معنی سهل و ممتنع.
نکته بسیار مهم دیگر دیدگاه ایران‌گرایانه استاد است، البته شاید طبیعی به نظر برسد که استاد با آن گذشته و عملکرد، اساساً نباید به جز این بیندیشد ولی مهم این است که ایشان با این دانش و اعتبار محلی به پیوندهای دیرینه بلوچ‌ها با ایران و پیوند هویتی این دو نگاه خاص دارد و زمینه سوءاستفاده‌کنندگان را از آثار خود به وجود نیاورده است. واقعیت هم این است که بلوچ‌ها با ایرانیان از زمان‌های دور پیوندهای عمیق داشته‌اند و این چیزی است که شما می‌توانید در جای‌جای کتاب‌های استاد هم مشاهده کنید. این عامل و عوامل دیگر سبب شده است دیدگاه‌های گریز از مرکز و قوم‌گرایانه در منطقه به شدت کمرنگ شده و دیگر چندان مورد توجه نخبگان و مردم منطقه قرار نگیرد. البته ایشان به جز نگارش کتاب خدمات فراوان دیگری را هم به منطقه عرضه داشته‌اند که از آن بین می‌توان به کوشش‌هایشان در زمینه توسعه اجتماعی و اقتصادی منطقه همچون بنیانگذاری چند دانشگاه و شرکت در حل و فصل مناقشاتی چون اختلافاتی که بر سر هیرمند میان ایران با همسایگانش وجود داشت اشاره کرد. متاسفانه در حالی که از خدمات و تجارب ایشان در سال‌های اخیر کمترین استفاده شده است و ایشان تقریباً از جانب برخی مسوولان به حاشیه رانده شده است، باید بگویم مردم منطقه همواره سپاس وی را داشته‌اند و از او به بهانه‌های مختلف قدردانی به عمل آورده‌اند. جایگاه ایشان امروز به حدی است که تنها از وی به عنوان یک مطلع و کارشناس بلوچ‌ها یاد نمی‌شود، بلکه می‌توان گفت ایشان ارتباطات گسترده و وسیعی را هم با نخبگان بلوچ و مردمان عادی آنجا دارد. این به تمامی یعنی یک سرمایه اجتماعی عظیم. همین عوامل دکتر محمود زندمقدم را به فرد مورد اعتماد و امین بلوچ‌ها در این سال‌ها و سال‌های دور تبدیل کرده است.
* عضو هیات علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران و پژوهشگر مسائل قومی
