یکی از مناطق طبیعی بی‌نظیر آذربایجان‌غربی، غار سهولان مهاباد است، غاری که طبق نوشته‌های یک هیأت غارنورد از دانشگاه آکسفورد که در سال 1350 ه.ش از آن دیدن کرده بودند، غار سهولان را به عنوان یکی عجیب‌ترین غارهای آبی جهان به شمار آوردند.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) - منطقه آذربایجان‌غربی، غار سهولان یکی از جاذبه‌های طبیعی و شگفت انگیز آفرینش در شهرستان مهاباد بوده و پس از غار علیصدر همدان، دومین غار آبی ایران به شمار می‌آید، این غار در 43 کیلومتری شرق مهاباد و بین جاده مهاباد بوکان قرار گرفته و از آب و هوای بسیار خوب و معتدلی برخوردار است.

تنها موجودات زنده این غار کبوتر چاهی و خفاش هستند که قسمت‌هایی از غار را به عنوان آشیانه انتخاب کرده‌اند. به دلیل تاریک بودن و نبود نور هیچ نوع جلبکی در آب دریاچه این غار رشد نکرده و به غیر از جانداران میکروسکوپی هیچ موجود دیگری زیست نمی‌کند؛ آب دریاچه غار بسیار شفاف و زلال است به طوریکه عمق آن به رغم تاریک و عمیق بودن آن به وضوح دیده می‌شود.

غار سهولان هر چهار فصل سال در این منطقه شکوه خاص خود را داشته و با ارتفاع 1751 متر از سطح دریاهای آزاد چشم‌انداز بسیار زیبایی از لحاظ کوه‌های برفگیر بلند آن در زمستان و پوشش گیاهی (دارویی و خوراکی) در بهار دارد.

دیرینگی آثار بدست آمده از غار به هزاره دوم قبل از میلاد رسیده و به گفته اغلب کارشناسان این غار از روزگاران پیش مورد استفاده مردم بوده است و یافتن سفال‌های مربوط به دوره اشکانی(پارت‌ها) و جام مسی پی سوز مربوط به دوره ایلخانان مغول، نشانی بر این مدعاست.

غار از دو بخش آبی و خشکی تشکیل یافته که بخش آبی به طول 300 متر از سه حوضچه به هم پیوسته به وجود آمده که ژرف‌ترین نقطه آن 52 متر و میانگین ژرفای آن 22 متر، جنس سنگهای دیواره غار آهکی دولومیتی و آهکی رسوبی است، طول تقریبی این بخش نزدیک 250 متر است.

در قسمت آبی غار قندیل های آهکی به اشکال مختلف از سقف آویزان گشته و بعضی از آنها به موجودات زنده شباهت زیاد دارند که ساکنین محلی بر هر یک نامی مانند خوشه انگور، اختاپوس یا هشت پا و لاک پشت نهاده اند.

غار آبی سهولان از نوع فعال بوده و دلیل فعال بودن آن نیز رشد قندیل‌ها است. بخش دوم قسمت خشکی غار، به کونه مالان مشهور است که واژگانی است مرکب به معنی راه یا سوراخی که مردم در آن خانه گزیده باشند.

در نقطه اتصال قسمت آبی به بخش خشکی شیب تندی وجود دارد که در انتهای این شیب تونل باریکی به عمق 20 الی 30 متر کنده شده و به عقیده کارشناسان روزگاری راهی مخفی بین قلعه بالای کوه و داخل غار وجود داشته که بر اثر تکان‌های زمین مسدود شده است، پس از آن ساکنین داخل غار خواسته‌اند با ایجاد این تونل دوباره این راه را باز کنند ولی به علت کمبود اکسیژن و نداشتن وسایل کافی موفق به این کار نشده‌اند.

ساختار زمین‌شناسی غار شامل آبی، خاکی و سنگ آهک است، هرچند از نظر آغاز پیدایش به دوره دوم زمین‌شناسی (کرتاسه) باز می‌گردد، اما در هیچ یک از کتب معتبری نامی از آن برده نشده تنها ژاک دورگان جهانگرد مشهور فرانسوی بین سالهای 1896 1892 که در ایران مشغول نوشتن کتاب جغرافیای غرب ایران بوده غار را دیده و با کمک ساکنین روستا بوسیله کلک از راه آبی وارد غار شده، شصت درصد با واقعیت کنونی همخوانی دارد.

در سال 1370 گروهی برای شناسایی و انجام کارهای نخستین از غار دیدن کرده و سرانجام در سال 1376 به بازگشایی مسیرهای ورودی پرداخته‌اند که در سال 1379 توسط شهرداری مهاباد مورد استفاده موقت قرار گرفت. اما هنوز برای کشف مسیرهای دیگر غار کارهایی لازم است که باید انجام داد. این غار هم اکنون توسط شرکت تعاونی گردشگری و تفریحی غار سهولان و شهرداری مهاباد اداره می‌شود.

درباره قلعه بالای کوه باید گفت اکنون دیواره‌های سنگی قلعه موجود است و در کنار این قلعه سنگی، آثار دیگری دال بر وجود قلعه دیگری نیز هست که مصالح به کار گرفته آن از نوع خاک محلی و کاملاً از گل ساخته شده که اکنون به صورت یک تل باقی مانده است.

با توجه به موقعیت قلعه بالای کوه و اطراف آن بر قلعه (چه کچ) در غرب روستا و همچنین قلعه صارم بگ در شرق مهاباد معلوم است، روزگاری که مراغه پایتخت ایلخانان مغول بوده این منطقه از نظر نظامی مورد توجه ویژه حاکمان وقت بوده است.

گفتنی است غار آبی سهولان در فهرست آثار طبیعی ملی ایران قرار دارد.