ایران‌بوم

هفت شاهکار هنری ایران (تکوک هخامنشی همدان، صورتک قوچ تپه حصار، جام کلاردشت، پلاک زیویه، جام مارلیک ، حلقه قدرت ارجان، دستبند زرین مرصع جوبجی) در موزه ایران باستان به نمایش عمومی گذاشته شده اند. این آثار در طبقه همکف موزه ایران باستان و هریک در نگارخانه مربوط به دوره زمانی یعنی از دوره مفرغ جدید تا دوره هخامنشی به نمایش گذاشته شده اند.

به گزارش روابط عمومی موزه ملی ایران، هفت شین زرین موزه ملی ایران در سال ۱۳۹۷ گویای طراحی ، ظرافت ، اندیشه و توانایی منحصر به فرد هنرمندان ایرانی در ساخت و تولید کالای هنری از دیر باز بوده و بدون شک الهام گرفتن از میراث فرهنگی بجا مانده افقی روشن برای هنرمندان معاصر در تولیدات عصر خواهد بود. این هفت شاهکار به صورت خلاصه در زیر معرفی می شوند.

پلاک زیویه

یکی از شاهکارهای به نمایش درآمده در موزه ملی ایران در قالب شاهکارهای زرین هنر ایران، پلاک زیویه می باشد.زیویه نام قلعه‌ای باستانی در استان کردستان و حدود ۴۰ کیلومتری شرق شهر سقز قرار دارد. این منطقه بخشی از قلمرو حکومت ماناها بوده که در هزاره اول پیش از میلاد در منطقه حکمرانی می کردند که کتیبه‌های سارگون دوم (۷۰۵-۷۲۲ پیش از میلاد) پادشاه آشور به آن ها اشاره شده است. قلعه دارای یک دروازه بزرگ و تالاری با ستون‌های چوبی و نیز چند بنای دیگر است. مجموعه یافته‌هایی که با نام زیویه شناخته می‌شوند، شامل آثار زرین، سیمین و عاج است که احتمالا در دهه ۱۳۲۰ خورشیدی در پائین قلعه در یک گور کشف شده اند. همه این اشیاء به دلیل تأثیر سبک‌های مختلف (آشوری و سکایی) برای کارشناسان تاریخ هنر جالب توجه هستند، اما بافت باستان‌شناختی آن‌ها را نمی‌توان بازسازی کرد.پلاک زرین با دو ردیف نقش برجسته از جانوران ترکیبی و اساطیری که در مرکز هر ردیف یک درخت زندگی وجود دارد. در ردیف بالایی با بزهای کوهی و در ردیف پایین با گاوهای بالدار در میان گرفته شده است. جانوران ترکیبی رو به سوی درخت دارند. این جانوران اکثرا ترکیب انسان، پرنده و گاو هستند. در گوشه هر ردیف، نقش خرگوش نیز ایجاد شده و دور تا دور پلاک ردیفی از نقوش گیاهی شبیه میوه کاج به صورت برجسته قرار دارند. دو ردیف نقش با یک نوار مارپیچی از هم جدا شده اند

جام کلاردشت

دشت کلاردشت در جبهه شمالی رشته‌کوه البرز در ارتفاع ۱۲۰۰متری از سطح دریا قرار دارد و ییلاق تابستانی محبوب مردم تهران است. در ۱۳۱۳ خورشیدی و حین ساخت کاخ تابستانی پهلوی اول، گور‌هایی از دوره آهن آشکار شد، اما بررسی باستان‌شناختی در آنجا انجام نشد. اشیاء به‌دست‌آمده به “گنجینه کلاردشت” معروف گردیده که شامل سلاح و ظروف از فلزات قیمتی است.جام معروف به جام کلاردشت با بلندی ۱۰ سانتی متر دارای نقش برجسته سه شیر است که سر آنها به صورت جداگانه کار شده و بر روی بدنه جام پرچ شده است. بر روی ران و گونه های شیرها نقش گردونه خورشید و نیز تزیینی شبیه دو گل کوچک بر روی پای جلوی آنها دیده می شود. بالا و پایین جام با یک ردیف نقش زنجیره ای تزیین شده و در کف آن نقش ترنج هندسی محصور در نوار زنجیره ای که درون آن گل های شش پر حک شده، دیده می شود. این جام از نظر سبک به دوره‌‌هایی بین ۱۰۰۰ تا ۶۰۰ پیش از میلاد تعلق دارد.

جام مارلیک

مارلیک در دره گوهر ‌رود در شهرستان رودبار گیلان واقع شده است. این گورستان روی صخره‌‌ای طبیعی قرار گرفته و ۵۳ گور آن کاوش شده که در ترتیبی نامنظم در قسمت‌های آزاد بین تخته‌سنگ‌ها جای گرفته اند. گورستان از حدود ۱۴۰۰ تا ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد و حتی پس از آن مورد استفاده بوده است. در برخی گورها اشیاء مربوط به چند دوره دیده می شوند که احتمالا نشان از چندین این اثر یکی از جام های طلای حاصل از کاوش گورستان مارلیک است که از گور ۲۶ به دست آمده و متعلق به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد است. ۶/۱۸سانتی متر ارتفاع دارد و به صورت نقش حکاکی برجسته با چهار گاو بالدار اسطوره ای تزیین شده است. سر گاوها به صورت برجسته و با تکنیک چکش کاری از بدنه ظرف بیرون آمده است. هر جفت از گاوهای بالدار به شکل قرینه در حال بالا رفتن از یک درخت تزیینی نخل مانند هستند. این حیوانات تخیلی در نهایت تحرک و جانداری نمایش داده شده و بر روی پاهای عقب ایستاده اند.، پاهای جلو را بالا آورده و در اطراف تنه و شاخه های درخت تکیه داده اند. لبه جام با نوار مفتولی بسیار نازکی بصورت فشرده و متراکم تزیین شده و در محل اتصال بدنه جام به کف، دارای برآمدگی تقریبا زاویه داری است. ترکیب نقوش حیوانات بالدار و درخت موسوم به درخت زندگانی بیشتر در دوره آهن در هزاره اول پیش از میلاد در ایران و بین النهرین رواج داشته است

تکوک هخامنشی همدان

تکوک زرین هخامنشی منسوب به همدان با ارتفاع ۹/۲۹ و عرض ۱۹ سانتی متر و وزن ۱۹۳۰ گرم از دو بخش جامی قیف مانند و بدنه شیر بالدار تشکیل شده است. جام با شیارهای افقی و گل لوتوس و نخل و پیچکی تزیین شده که در جلوی بدنه به یک شیر بالدار متصل می شوند. شیر به صورت نشسته با دست های به جلو و بال‌های شیارداری در دو طرف ساخته شده است. دهن شیر باز و دندان ها و زبان آن قابل مشاهده است. پنجه های شیر به سمت جلو قرار دارد. بالها تو خالی و از دو ورقه زرین به هم لحیم شده، ساخته شده اند، بال ها دارای دو ردیف پرهای ریز ظریف و سه ردیف پرهای بلند هلالی هستند.در دهان باز شده شیر، زبان نصب شده و در پشت آن سوراخ آبریز وجود دارد که دیده نمی شود. این شی زرین احتمالا متعلق به ظروف تشریفاتی شاهانه بوده و استفاده از تکوک هایی به اشکال مختلف از هزاره اول پیش از میلاد تا دوران اسلامی در شرق نزدیک رواج داشته است

دستبند زرین مرصع جوبجی

در سال ۱۳۸۶ خورشیدی در هنگام خاکبرداری و عملیات عمرانی در نزدیکی روستای جوبجی در شهرستان رامهرمز استان خوزستان، یک آرامگاه شاهی متعلق به دوره ایلام نو (سده ۶ پیش از میلاد) کشف شد. متأسفانه پیش از اینکه باستان‌شناسان بتوانند کاوش‌های نجات‌بخشی انجام دهند، آرامگاه تا حد زیادی تخریب شده بود. سازه شامل یک اتاقک گور زیرزمینی سنگی در جهت شرقی ـ غربی با ابعاد ۴٫۵ متر طول و ۲٫۲ متر پهنا است که از طریق پلکان در غرب قابل دسترس و احتمالاً روی این فضا گنبدی وجود داشته است. کشف آرامگاه جوبجی و ذکر نام شوتروک نَهونته، اهمیت منطقه رامهرمز را در تاریخ عیلام نشان می دهد. در آرامگاه دو تابوت مفرغی وان شکل کشف شد که در آن‌ها دو شاهزاده خانم حدودا ۱۷ و ۳۵ ساله از اعضای یک خانواده سلطنتی همراه با مقدار زیادی اشیاء، دفن شده بودند. در میان مجموعه متنوع آثار زرین و مفرغی کشف شده از این آرامگاه دستبندی زرین با کتیبه از دوره عیلام نو، نیمه اول قرن ششم پیش از میلاد، ترصیع شده با عقیق با ابعاد ۶×۶٫۹ سانتی متر جلب توجه می کند. این دستبند از سه قطعه تشکیل شده که به یکدیگر وصل می شوند. این دستبند ترکیبی از طلا و سنگ عقیق است

حلقه قدرت ارجان

ارجان نام شهر باستانی و استانی متعلق به دوره ایلام میانی که در مرز خوزستان و فارس واقع‌شده است. بقایای شهر در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی بهبهان در دو طرف رود مارون قرار دارد. در سال ۱۳۶۱ خورشیدی در نزدیکی این محوطه، آثار یک آرامگاه متعلق به حدود هزاره دوم پیش از میلاد و دوره ایلامی کشف شد. این آرامگاه حاوی تابوتی بزرگ از جنس مفرغ بود که به همراه آن یک حلقه طلایی، ۹۸ دکمه زرین، یک خنجر، یک میله نقره‌ای، تُنگ و ساغر و یک سینی و ده ظرف استوانه‌ای شکل برنزی متعلق به ۸۰۰ سال پیش از میلاد ، پیدا شد. ویژگی این آرامگاه استفاده از ملاط قیر و اندود گچ برای جلوگیری از نفوذ رطوبتِ هم‌جواری با رودخانه مارون بوده است. یکی از کشفیات مهم این محوطه تاریخی، حلقه قدرت زرینی است که در دست چپ متوفی قرار داده شده است. این حلقه دارای دسته استوانه ای هلالی شکل تو خالی است که دو انتهای آن به دو صفحه بیضی شکل ختم می شود. قسمت داخلی این صفحه ها به طور قرینه با نقش دو شیر بالدار که در دو طرف درخت مقدس ایستاده اند تزیین شده است. دورتادور نقوش نقش گیس باف دیده می شود. در زیر پای شیرها سه ردیف نقش به صورت طاق هلالی شکل کنده شده و بر روی دسته، شیارهایی ایجاد شده که انتهای آنها به یک گل دوازده پر در قسمت بیرونیِ دو صفحه، ختم می شود. این حلقه دارای کتیبه ای به خط میخی عیلامی در قسمت دسته است که ترجمه آن کیدین هوتران پسر کورولوش است.

صورتک قوچ تپه حصار

تپه حصار دامغان از تپه‌های پیش از تاریخ در فلات مرکزی ایران و در ۲ کیلومتری جنوبی شرقی شهر دامغان در استان سمنان است. تپه حصار با ۱۶۰ هکتار وسعت برای نخستین‌بار در سال ۱۳۱۲ مورد کاوش قرار گرفت. این کاوش ها نشان داد که این تپه باستانی دارای سه دوره اصلی فرهنگی از اواخر نوسنگی تا پایان دوره آهن، یعنی حصار ۱ تا ۳ است. بررسی‌های صورت گرفته در مرحله دوم باستان‌شناسی در سال ۱۳۵۵نشان داد که تپه حصار در هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد یکی از مراکز مهم تولید انواع اقلام صادراتی نظیر اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده است. براساس یافته‌های بدست آمده تاریخ قدیمی‌ترین لایه‌های تپه حصار به اواسط هزاره پنجم قبل از میلاد باز می‌گردد و استقرار در آن تا حدود عصر آهن ادامه داشته است.

یکی از یافته های جالب این محوطه صورتک طلایی قوچ با شاخ های بلند و پیچیده است که از لایه ۳ C حصار به دست آمده. این اثر که از ورقه بسیار نازکی از طلا ساخته شده، به صورت جفت بوده و با توجه به سوراخ هایی که پیرامون آن دیده می شود، احتمالا به عنوان تزیین بر روی لباس دوخته می شده است.