ایران‌بوم

با نیم نگاهی به برنامه‌های حفاظتی استان کردستان می‌توان گفت در این حوزه مدیریت میراث فرهنگی استان کردستان طی سالیان متفاوت کارنامه قابل دفاعی از خود نشان نداده است.

کردستان بخشی از سرزمین پهناور ایران زمین است که وقایع و اتفاقات آن از گذشته تاکنون با تمامی رخدادهای سرزمینمان گره خورده است. این منطقه به دلیل قرار گرفتن در موقعیتی مهم و راهبردی از دیر باز محل اسکان گروه‌های انسانی بوده است. این منطقه از یک سو با میان‌رودان، که خاستگاه تمدن‌های بی‌شماری بوده در ارتباط است و از دیگر سو به دلیل قرار گرفتن در محدوده ارتفاعات زاگرس در حکم یکی از مهم‌ترین کانون‌های استقراری دوران پارینه سنگی مطرح است.

در این استان مطالعات و پژوهش‌هایی چون بررسی‌های باستان‌شناسی، مردم شناسی، گمانه‌زنی و کاوش‌هایی صورت گرفته و بیش از نهصد اثر شناسایی شده است. پژوهش‌های مذبور این امر را روشن می‌سازد که آثار شناسایی شده در استان با آثار سایر نقاط ایران در همین دوره‌ها مشابه و قابل قیاسند و این امر نشانگر ارتباط و یکپارچگی فرهنگی در گذشته با وجود شرایط سخت و کمبود راه‌های ارتباطی بوده است.

اگر به فعالیتهای پژوهشی استان کردستان از ابتدا یعنی از ثبت قدیمی‌ترین اثر ـ غار کرفتو به تاریخ ۲۰/۱۱/ ۱۳۱۸ شماره ۳۳۰ ـ تاکنون که بیش از ۷۴ سال می‌گذرد نظری بیفکنیم با توجه به حجم بالای آثار ثبتی در خواهیم یافت که سهم استان در تولید و توزیع اطلاعات بسیار ناچیز و حتی در گاهنگاری ایران نامی از محوطه‌های این استان برده نشده است. این در حالی است که محوطه‌های مهمی همچون زیویه، کرفتو، قپلانتو، درة شاهان و قلعه بالای بیجار، تنگی‌ور و ده‌ها محوطه‌ دیگر که معروفیت جهانی دارند و در برخی از این محوطه سال‌های متمادی توسط هیأت‌های داخلی و خارجی کار شده و اکنون‌‌ رها شده‌اند وجود دارد. بنابراین فعالیت‌های پژوهشی استان در مقایسه با سایر مناطق ایران اندک و انگشت‌شمار و نتایج این پژوهش‌ها در معرفی استان چندان چشم‌گیر به نظر نمی‌آید. در برداشت اول می‌توان گفت پژوهش‌های استان به هیچ دستاوردی نرسیده‌اند چرا که انتشار (ضعیف یا قوی) پایان تحقیق به حساب می‌آید و بدون آن یعنی اتلاف وقت، هزینه و تخریب محوطه‌هاست. پر واضح است تا زمانی که تحقیقات را به‌صورت مکتوب ارائه نکرده‌ایم در واقع به هیچ دستاوردی نرسیده‌ایم.

در نگاه کلی فعالیت‌های مذبور نشان می‌دهد که در استان به دلیل سلیقه‌های مدیریتی برنامه جدی، دنباله‌دار و هدفمند برای فعالیت‌های علمی ـ پژوهشی در نظر گرفته نشده و حضور بسیار کم‌رنگ پژوهشگران در این استان، نه به دلیل نبود زمینة پژوهش، بلکه به دلیل نبود سیاست کاری و برنامة مدون است. بخش عمدة بررسی و شناسایی‌های صورت گرفته تاکنون برای تکمیل پرونده‌های ثبتی که سیاست کلی سازمان از نظر آماری در چند سال اخیر بوده و این نیز جای بحث اساسی است.

پس از پژوهش، حفظ مواریث فرهنگی اعم از مادی و معنوی از وظایف ادارات کل استانی است. لذا وظیفه سنگینی بر دوش است تا بتوان آنچه که مانندش خلق نخواهد شد را حفظ و نگهداری، استحکام‌بخشی، مرمت و احیاء و به نسل آینده معرفی کرد. با نیم نگاهی به برنامه‌های حفاظتی استان می‌توان گفت در این حوزه نیز مدیریت استان کارنامه قابل دفاعی از خود نشان نداده از جمله آثار شاخص استان که از نظر حفاظتی کم توجهی شده به شرح زیر است:

۱-شهر سنندج: عمارت‌های خسروآباد و مشیر دیوان از بناهای نفیس در داخل شهر سنندج است. از سال ۱۳۷۸ سالانه بودجه کلانی صرف حفاظت و مرمت این عمارت می‌شود. شیوه بد و نادرست در حفاظت و مرمت و آشفتگی کارگاه مرمتی این عمارت‌های زیبا که تصویر آن بر کارت پستالهای استان نیز دیده می‌شوده (خسروآباد) باعث شده بازدید کننده‌ها رغبتی به بازدید از این مجموعه را نداشته باشند و از این عمارت بعنوان ویرانه نام می‌برند. از دیگر بناهای سنندج که وضعیت حفاظتی و مرمتی درستی ندارند می‌توان به حمام خان (پیر ظهیری)، حمام شیشه، عمارت احمدزاده، منزل امجد، مقبره پیر عمر، مسجد رشید قلعه بیگی، خانه آزموده (عطایی)، شهرک حسن‌آباد و... اشاره کرد.
۲-شهر سقز: زیویه، یکی از مهمترین آثار کردستان که تا سال ۱۳۸۶ حتا از یک کاه گل ساده حفاظتی جهت نگهداری آثار معماری این دژ از آسیب محروم ماند و در واقع فقط به صورت اسمی پایگاه بود و کلیه فعالیتهای آن در این دوره تعطیل شده بود. بعد از آن نیز مدیران این پایگاه هر ۶ ماه یکبار عوض شدند و اداره آن دست به دست می‌چرخد و حتا در حال حاضر هم زیویه بدون مدیر است. علاوه بر آن در داخل شهر می‌‌توان به حفاظت‌های نادرست حمام حاج صالح (تمام آهکبری‌های زیبای سربنیه را از بین برده‌اند)، مسجد ۲ مناره، تخریب بافت تاریخی شهر سقز (محدوده بازار) و تبدیل خانه‌های زیبا و قدیمی این بافت مانند«خانه مسلم» به پاساژ مسلم ، تخریب قلعه صاحب، قبلانتو و... اشاره کرد.
۳-شهر بیجار: قلعه بالا در مرکز شهر، بازار و تیمچه‌های امیر تومان و حاج شهباز، دره شاهان، محوطه‌های سد تالوار، محوطه‌های روستای سیدان که بهنگام تعریض جاده بیجار ـ زنجان از بین رفت و...
۴-شهر مریوان: بافت تاریخی شهر مریوان، تپه‌گری کلن کوک (گلین کبود) در ضلع جنوبی شهر مربوط به دوران تاریخی، تپه ترخان آباد در محله ترخان آباد، بر قلعه مریوان و...
۵-شهر بانه: حمام خدری و کاروانسرای بانه و...
۶-شهر قروه: حمام قصلان، تپه می‌هم و...
۷-شهر دیواندره: غار کرفتو، ‌گورستان کول تاریکه، غار کانی میکائیل و...است.