طب سنتی - خوراکی‌های «سرد» و «گرم» - بخش نخست
- ميراث معنوي
- نمایش از پنج شنبه, 13 مهر 1391 23:25
- بازدید: 5659
برگرفته از روزنامه اطلاعات
تضاد و ناسازگاری خربزه و عسل شاید بارزترین مثال از باورهای سالخوردگان سرد و گرم چشیده جامعه ما باشد که بر این باورند برخی غذاها خاصیت و ماهیت «گرم» دارند و در مقابل خاصیت و ماهیت برخی از غذاها و مواد غذایی سرد است. از این رو، خوردن سردی‌ها یا گرمی‌ها با هم می‌تواند عوارض و عواقب زیانبار و گاه بسیار آزار دهنده داشته باشد. این دانش تجربی و ثابت شده که به تعبیری می‌توان آن را یکی از رموز شگفت انگیز طب سنتی ایرانیان دانست، از باورهای گسترده و ریشه دار بسیاری از مردمان جامعه است که تجربه‌های ارزنده‌ای از شیوه‌های زندگی معقول و متعارف نیاکان خود آموخته‌اند.
این تجربه‌های دیر آشنای سرد و گرم چشیده‌های روزگار که بی گمان یکی از ضرورت‌های زندگی بسامان به ویژه در دوران ما به شمار می‌آید، در واقع برآیند یافته‌ها و گفته‌های دانشمندان طب سنتی ایران، از جمله ابوعلی سینا و زکریای رازی است که با تکیه بر صدها سال تجربه علمی و عینی، راز و رمز تأثیر گذاری بسیاری از غذاها و مواد غذایی را بر جسم و جان آدمی یافته‌اند و با توجه به ویژگی و اثرات هر یک و نیز سازگاری یا تضاد هر یک با مواد غذایی یا غذاهای دیگر، آنها را «سردی» یا «گرمی» نام نهاده‌اند.
این باور دقیق و اثبات شده را بی گمان باید یکی از شگفتی‌های فرهنگ تغذیه جامعه ایرانی و اسلامی دانست. فرهنگی که برآیند آن از یک سو غذاهای خوش طعم و گواراست، به گونه‌ای که مانند آنها را در هیچ جای جهان نمی‌توان یافت و از سوی دیگر پدید آوردن تعادل و سازگاری سودمند میان سردی و گرمی است تا آثار زیانبار هر ماده غذایی بر جسم و جان، خنثی شود.
چنین است که مادران ما به طور مثال غذاهایی مانند آش رشته، حلیم، شله زرد، کشک بادمجان و کله جوش را با نعنا داغ (نعنای تف داده در روغن) می‌پزند یا این که برخی افراد با تجربه و خوش سلیقه کله پاچه را با زنجبیل می‌خورند. یا این که بسیار دیده‌ایم که هنگام بروز سوء‌هاضمه و دل درد شدید و نفس بر که پیامد خوردن هندوانه، گوجه سبز، باقالا یا ماست و دوغ است، بی درنگ عرق نعنا و نبات تجویز می‌کنند تا این گرمی اثر هولناک و رنج آور آن سردی‌ها را خنثی سازد.
جالب است که بدانیم علم طب جدید در پژوهش‌ها و یافته‌های خود در این زمینه، فقط توانسته است بر تجربه‌های قدما مهر تأیید بزند و درستی آن چه را که آنها گفته‌اند، دریابد و ثابت کند. البته پژوهش‌های علمی جدید در این عرصه که فرهنگ تغذیه و علم طب را یکجا در بر می‌گیرد، اندک است. از این رو، مطالبی که در ادامه این گزارش بازگو شده، شاید یکی از معدود‌ترین پژوهش‌هایی باشد که پژوهشگران و پزشکان دانشکده پزشکی اصفهان در این زمینه انجام داده‌اند و سال‌ها پیش در نشریه بهداشت جهان بازتاب یافته است.
دکتر «قربانعلی اسداللهی»، استادیار گروه روانپزشکی، دکتر «محمدحسن امامی» پزشک عمومی، «پوراندخت صفوی» دستیار داخلی، دکتر «فرشته شکیبایی» و «پریوش جابری» روانشناس بالینی و «اشرف السادات میرلوحیان» کارشناس تغذیه، در یک کار پژوهشی جمعی در کلینیک بخش روانپزشکی بیمارستان «خورشید»، به عنوان محور پژوهش‌های خود رابطه افسردگی را با غذاهای سردی و گرمی مورد بررسی قرار داده اند. به گفته آنها، در تجربه‌های کلینیکی بارها بیماران مبتلا به صرع، افسردگی، وسواس یا شب ادراری را می‌بینیم که می‌گویند مصرف غذاهایی که در طب قدیم آنها را «غذای سردی» می‌نامیدند، بر شدت بیماری شان می‌افزاید و برعکس «غذاهای گرمی» حال آنها را بهبود می‌بخشد. در منابع طب سنتی و حتی طب جدید هم اشاره‌های متعدد به تأثیر غذاها در شدت یافتن یا فروکش کردن بیماری‌ها دیده می‌شود که البته با پژوهش می‌توان بسیاری از این نظریه‌ها و تجربه‌ها را اثبات یا رد کرد.
تعریف سردی و گرمی
پژوهشگران با تأکید بر این که پیش از پرداختن به موضوع، باید دو اصطلاح سردی و گرمی تعریف شود، یادآور می‌شوند که قدمای طب با دیدن نشانه‌هایی که پس از خوردن غذاهای گوناگون در افراد پدید می‌آید، سردی و گرمی را این گونه شرح داده‌اند:
«سردی» غذاهایی است که پس از مصرف، سبب بروز یا تشدید نشانه‌هایی چون ضعف عمومی بدن، کندی حرکت‌ها، سستی مفاصل، سنگینی پلک‌ها، سستی زبان، غش رفتن بدن، خمیازه، خواب آلودگی، کم حوصلگی، افزایش اضطراب، خلق گرفتگی و دلتنگی، افکار وسواسی، سرگیجه، سردرد، آبریزش از دهان، تهوع، سوزش و نفخ معده (بدون سابقه قبلی)، افزایش حجم و تکرر ادرار می‌شود.
«گرمی» غذاهایی را گویند که پس از مصرف، سبب بروز و پدید آمدن حالت‌ها و نشانه‌هایی مانند اینها شوند: سریع‌تر شدن حرکات (بیش از حد معمول)، سرعت در سخن گفتن و پیوستگی گفتار، سرعت در باز و بسته کردن پلک‌ها، رسایی صدا و بلندی صوت، بی تابی و آشفتگی، خشم، چالاکی، سنگدلی، بیخوابی، زرنگی و زودفهمی، تندی و نیرومندی نبض، نمایان شدن رگ‌ها، سرخی پوست، تشنگی زیاد و تلخی دهان شوند.
تأثیر سردی و گرمی بر خلق و خو
برای پی بردن به چگونگی تأثیر غذاهای سردی و گرمی بر خلق و خوی بیماران مبتلا به افسردگی، متخصصان دست اندرکار این پژوهش دو فرضیه را مورد بررسی قرار داده‌اند، نخست آن که مصرف سردی‌ها بیش از گرمی‌ها سبب تشدید افسردگی می‌شود و از سوی دیگر، مصرف گرمی‌ها بیش از سردی‌ها افسردگی را کاهش می‌دهد.
در این پژوهش 200 تن از بیمارانی که به کلینیک یا بخش روانپزشکی بیمارستان خورشید، وابسته به دانشکده پزشکی اصفهان در مدت 10 ماه مراجعه کرده‌اند و فرضیه‌هایی که انگیزه این پژوهش بوده، با یافته‌های آنها به اثبات رسیده است.
به گفته آنها، شایع‌ترین علامت ضعف و سستی بدن و پس از آن تشدید افسردگی خلق است. بنابراین به نظر می‌رسد که به دنبال مصرف سردی‌ها به طور عمده تغییرات جسمی پدید می‌آید تا تغییر حالت؛ هر چند باید توجه داشت که تغییرات جسمی بیش از تغییر حالت برای فرد قابل درک و بیان است.
این علائم اغلب با نشانه‌های افسردگی و علائم ابتلا به سردی، یعنی تأثیر سردی بر بدن، مطابقت دارند.
افزون بر این نکات، سه تن از بیماران گفته‌اند از وقتی دچار افسردگی شده‌اند، علائم سردی را بیشتر احساس می‌کنند و بیش از پیش به غذاهای گرمی میل دارند. موارد پدید آمدن عوارض مصرف غذاهای سردی در بیماران به این شرح بوده است:
ضعف بدن (66 نفر)، تشدید خلق افسرده (25 نفر)، لرزش (13 نفر)، عصبانیت (10 نفر)، تشدید اضطراب (10 نفر)، تهوع (10 نفر)، سردرد (9 نفر)، درد بدن (7 نفر)، سرگیجه (6 نفر)، افزایش خواب (5 نفر)، آبریزش از دهان (4 نفر)، افکار وسواسی (3 نفر)، درد دست و پا (3 نفر)، خمیازه ( 2 نفر)، ناراحتی معده (3 نفر)، احساس گرگرفتگی (2 نفر)، سوزن سوزن شدن بدن (2 نفر)، خواب دیدن (یک نفر)، کلید شدن دندان (یک نفر)، سنگینی ناحیه قلب (یک نفر)، تپش قلب (یک نفر)، سفتی بدن (یک نفر) تشدید سردرد میگرنی (یک نفر)، کاهش اشتها (یک نفر)، سستی زبان (یک نفر)، غش رفتن بدن (یک نفر).
در ارزیابی کلی می‌توان گفت در برابر 9 نفر که گفته‌اند غذاهای سردی افسردگی آنها را کاهش می‌دهد، 138 تن بر این باور بودند که سردی سبب تشدید بیماری آنها می‌شود. همچنین در برابر 136 تن که معتقد بودند گرمی سبب کاهش افسردگی آنها شده است، تعداد 15 تن گرمی را عامل تشدید افسردگی دانسته‌اند.
ادامه دارد...
