ایران‌بوم

به گزارش باشگاه خبرنگاران، شاید خواب به نظر امری ساده قلمداد شود، اما در واقع روند آن، فرایندی پیچیده و جالب است که توجه به آن می‌تواند نیازهای بدن را بخوبی تأمین کند.

توالی دوره های خواب

هنگامی که به خواب می‌رویم، ‌بدن با تحولات متعددی مواجه می‌شود. مغز فعال می‌شود،‌ سپس آرام می‌گیرد و دوباره فعال می‌شود. در واقع، شب آنقدرها هم که تصور می‌کنیم، مدت زمان طولانی و آرامی نیست. متخصصان به کمک آنالیز امواج مغز توانسته اند پنج مرحله خواب را با توجه به سبک یا سنگین آن تشخیص دهند. این مراحل پشت سر هم هستند و جایگزین یکدیگر می‌شوند. همچنین هر مرحله حدود 90 دقیقه طول می‌کشد و در طول هر شب 4 تا 6 مرحله قابل تشخیص است که عبارتند از :

- مرحله 2-1 سبک: به ترتیب 5 درصد و حدود 50 درصد کل خواب
- سپس مراحل خواب عمیق تر 4-3: 15 تا 25 درصد کل خواب
- سپس مرحله خواب متناقض به عنوان پایان دوره خواب و 20 تا 25 درصد کل خواب.

در نیمه اولیه شب خواب سنگین تر است، در حالی که در نیمه دوم، توالی خواب سبک و متناقض است که مدت آن متناسب با هر مرحله است.

فرایند خواب همچنین در افراد و با توجه به سن با هم متفاوت است. به عنوان مثال، در یک نوزاد خواب متناقض بیشتر است که 50 درصد کل زمان خواب را تشکیل می‌دهد و دوره های خواب کوتاه تر و به جای 90 دقیقه حدود 50 دقیقه است. تمایز میان مراحل 4-1 از 6 تا 8 ماهگی ایجاد می‌شود.

مرحله 1: به خواب رفتن

این مرحله زمانی است که آرام در رختخواب دراز می‌کشیم و در واقع عبور از بیداری به خواب است. به نوعی خواب آلودگی نیمه هوشیارانه است که افکار حالتی مبهم و در هم دارند.

تنفس و ضربان قلب کاهش می‌یابد. با اینکه کشیدگی عضلات همیشه وجود دارد، اما با این حال ماهیچه ها حالت شل شدن به خود می‌گیرند و چشمها زیر پلکهای بسته حرکات آرامی دارند.
فعالیت مغز کاهش می‌یابد و جای خود را به امواجی به نام «تتا» می‌دهند که دامنه کوتاهی داشته و بارها با پیک یا برآمدگی امواج آلفا  (امواجی با دامنه وسیع مرتبط با بیداری) قطع می‌شوند. در نتیجه کمترین صدایی سبب بیداری می‌شود و احساس می‌کنیم که نخوابیده ایم. همچنین در مدت این مرحله است که اغلب احساس ضربه یا افتادن می‌کنیم و ناگهان از خواب می‌پریم.

این مرحله هیچ گاه طولانی نیست و عموما کمتر از 10 دقیقه طول می‌کشد. به طور کلی این مرحله 3 تا 5 درصد مدت کلی خواب را در برمی گیرد.

مرحله 2: خواب سبک

در طول مرحله 2 که خواب سبک است، به علت قدرت کشیدگی همیشگی ماهیچه ها می‌توانیم غلت بزنیم و حرکت کنیم البته بدون حرکات بینایی. در صورت بیدار شدن در این مرحله، 60 درصد افراد احساس می‌کنند که خواب بوده اند. زمان این خواب حدود 45 تا 55 درصد کل زمان خواب است. هر مرحله حدود 10 تا 20 دقیقه طول می‌کشد. بیدار شدن در این مرحله نیز ساده است.

مراحل 3 و 4: خواب عمیق

در این مراحل خواب عمیق است و به آن خواب « آرام» نیز اطلاق می‌شود، زیرا امواج مغزی کندی آن را شکل می‌دهند. در مرحله 3 که چند دقیقه ای بیشتر طول نمی کشد، خواب بیش از پیش عمیق می‌شود تا اینکه به مرحله 4 برسد. طی این مراحل:

- فشار خون کاهش می‌یابد
- ریتم قلب کند می‌شود
- تنفس آهسته و منظم است
- سازوكار اساسی بدن کند می‌شود
- ماهیچه‌ها عموماً آرام و شل هستند
- حرکات چشمی وجود ندارد

این خواب آرام بسیار نیروبخش است. بدن از آن برای تشکیل دوباره ذخایر انرژی بهره می‌برد. این مراحل در بچه ها با ترشح هورمونهای رشد همراه است که از این نظر اهمیت بالایی دارد. مرحله آرام خواب عموماً نیم ساعت تا یک ساعت طول می‌کشد و بیدار شدن در این زمان مشکل است.
به طور کلی، 20 تا 25 درصد شب در این مرحله می‌گذرد و این خواب عمیق در ابتدای نیمه شب زمان زیادی را به خود اختصاص می‌دهد و نزدیک صبح کاهش می‌یابد. خوابگردی، وحشت شبانه و رؤیا دیدن با صدای بلند در بیشتر موارد طی مرحله 4 خواب اتفاق می‌افتد. پس از آن، فرد به مراحل خواب سبک تر( 2 و 1، با امکان بیداری های شبانه) وارد می‌شود، بدون اینکه مرحله متناقض را گذرانده باشد.

مرحله 5: خواب متناقض

حدود 90 دقیقه پس از به خواب رفتن، فعالیت مغز ناگهان تغییر می‌کند و وارد مرحله خواب متناقض می‌شود. ریتم قلب و تنفس تشدید می‌شود، خون در مغز و زیر پلکها جمع می‌شود و چشمها حرکات سریعی دارند. از آنجا که فعالیت مغز شدید است، اما بدن آرام است به این مرحله خواب متناقض می‌گویند. البته انقباضات صورت، پاها و انگشتان ممکن است شکل گیرد.

این مرحله به طور متوسط 20 دقیقه طول می‌کشد و عموماً خوابهای واضح تر و با جزئیات بیشتر که بهتر در خاطر می‌مانند، در این مرحله است. مطالعات نشان می‌دهد 85 درصد افرادی که در مرحله خواب متناقض بیدار می‌شوند، این بیداری را به یاد می‌آورند. در حالی که 10 تا 15 درصد افراد بیدار شده، در مرحله آرام متوجه این حالت می‌شوند.

حدود 4 تا 5 مرحله خواب متناقض در شب اتفاق می‌افتد که مت همه آنها یکسان نیست. بخش اول معمولاً بسیار کوتاه و حدود 10 دقیقه است، در حالی که بخش دوم ممکن است بیشتر از یک ساعت طول بکشد. در پایان این مرحله، فعالیت مغز مجددا کند می‌شود و دومین دوره خواب شروع می‌شود.