خبر
ضرورت رعایت ایمنی در محیط‌های کار و زندگی - علاج واقعه قبل از وقوع!
- خبر
- نمایش از جمعه, 29 فروردين 1393 14:17
- بازدید: 2756
روزنامه اطلاعات، شماره 25849، چهارشنبه 27 فروردین 1393
شبنم سید مجیدی
همه‌ساله‌در جهان‌ده‌ها میلیون‌کارگر قربانی‌حوادثی می‌شوند که به‌کشته‌شدن یا از کارافتادگی‌تعداد کثیری‌از آنها می‌انجامد. آخرین مورد و مهمترین آن هم در کشور ما شاید همان حادثه خیابان جمهوری در تهران بود که بر اثر ایجاد آتش‌سوزی در محل کار، دو نفر جان خود را از دست دادند و از بالای ساختمانی که آتش گرفته بود به پایین پرتاب شدند. این حادثه باعث جریحه‌دار شدن احساسات خیلی‌ها شد و حساسیت‌های زیادی را در سطح کشور برانگیخت. بعد از این حادثه بود که تازه همه بر آن شدند علت حادثه را بیابند و علاج واقعه بعد از وقوع کنند! در صورتی که اگر بحث ایمنی در محیط کار یا ایمنی وسایل آتش نشانی به درستی رعایت شده بود، شاید هر دو آنها هنوز زنده بودند.
بر طبق‌آمار منتشر شده در کشورهای پیشرفته صنعتی، سالانه از هر 10نفر کارگر یکی‌دچار سانحه می‌شود. حوادث ناشی از کار از سویی سبب ناراحتی‌فرد کارگر و همچنین خانواده‌اش می‌شود و از سوی دیگر از بین رفتن سرمایه و تزلزل بنیان اقتصادی جامعه را به همراه می‌آورد.
هرگونه حادثه ناشی‌از کار، حتی اگر جزیی هم باشد، سبب‌درد و ناراحتی شخص کارگر و افراد خانواده‌اش می‌شود.
بدیهی است در صورتی‌که حادثه شدید باشد و منجر به مرگ یا از کار افتادگی دائمی شود، این مساله اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
از آنجا که‌پیشرفت‌و ترقی‌هر اجتماعی به نیروی کار افراد جامعه بستگی دارد، محصول کار هر کارگر نه فقط مایه امرار معاش زندگی و خانواده اوست، بلکه سرمایه و پشتوانه اقتصاد یک جامعه نیز هست.
چنانکه می‌دانیم نزدیک به50 تا 60 درصد افراد هر اجتماعی را افراد در سنین‌کار تشکیل‌می‌دهند. ولی‌در اصل افراد فعال جامعه، مخصوصاً در کشورهای کم رشد در حدود 25 درصد کل‌جمعیت است.
از این‌تعداد، اگر افرادی هم به علت حوادث ناشی از کار نتوانند شغل خود را داشته باشند، این‌امر سبب تزلزل در اوضاع اجتماعی می‌شود.
از نظر اقتصادی هم حوادث به هر صورت و درجه‌ای که باشند، برای‌کارگر، کارفرما و جامعه زیان‌های زیادی در بردارند. که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم است. از زیان‌های مستقیم می‌توان به خسارت‌های ناشی از وقفه‌کار به‌علت‌حادثه، هزینه‌های درمانی و خسارات پرداختی در مورد از کارافتادگی موقت، دایم یا فوت اشاره کرد.
علل وقوع حوادث کار
عاطفه افشارزاده- کارشناس ارشد بهداشت‌حرفه‌ای در مقاله‌ای با اشاره به اینکه میزان زیان‌های غیرمستقیم حوادث کار در تمامی کشورها بیش‌از زیان‌های مستقیم است، می‌گوید: در محاسبه زیان‌های غیر مستقیم باید زیان‌های ناشی از وقفه در کار سایر کارگران به علت‌کمک‌کردن به فرد مصدوم، بحث‌و گفت‌وگو در مورد علت وقوع حادثه، به‌هم ریختن نظم‌کار پس‌از انتقال‌کارگر به بیمارستان تا موقع گماشتن فرد مناسب برای انجام امور، خسارات وارده به ماشین‌آلات و نهایتاً خسارات ناشی از تقلیل فعالیت کارگر مصدوم پس‌از برگشت به‌کار (در صورت‌معلولیت) مورد توجه‌قرار گیرد.
وی در مورد علل‌وقوع حوادث‌ناشی‌از کار می‌گوید: مطالعات‌و بررسی‌های انجام شده نشان دهنده این حقیقت است‌که به طور کلی حوادث ناشی از کار علت واحدی ندارد و معلول مسائل فنی و انسانی زیادی است. که به نوع کار، شرایط محیط انجام‌کار و ابزار مورد استفاده، بستگی دارد و می‌توان آنها را به دو دسته علل مستقیم و غیرمستقیم تقسیم کرد.
منظور از علل‌مستقیم، علت‌هایی است که در به وجود آمدن حادثه سهم اصلی‌را داراست. با توجه به وضع کار و صنعت می‌توان این‌علل را چنین خلاصه‌کرد: جابه‌جا کردن کالا، کار با ماشین‌آلات، سقوط اشیاء، افتادن کارگر از ارتفاع، استفاده نادرست از ابزار کار، افتادن به علت لیز خوردن، برخورد با مانع، سوختگی و همچنین تصادف با وسیله نقلیه در محیط کارگاه یا هنگام رفت و برگشت به محل‌کار.
این کارشناس بهداشت حرفه‌ای آن‌گاه به علل غیر مستقیمی که امکان به وجود آمدن حادثه در محل کار را بیشتر می‌کنند، اشاره می‌کند و می‌افزاید: این گروه شامل تمامی عواملی است که باعث خستگی، ناراحتی و نارضایتی‌کارگر می‌شود. مهمترین این عوامل عبارتند از نور نامناسب، سرو صدای بیش از حد، نبود تهویه خوب، نامناسب بودن درجه حرارت محیط‌کار، طولانی بودن ساعات کار، سرعت بیش‌از حد تولید و همچنین عوامل دیگری مانند: مسائل‌خانوادگی، مالی، روابط با کارفرما و سرپرست و غیره. ضمناً باید توجه داشت‌که‌در کنار این دو گروه از علل، مسائلی مانند کمبود تجربه و مهارت‌کاری و همچنین رعایت‌نکردن اصول ایمنی در ایجاد حوادث ناشی از کار اهمیت به‌سزایی دارند.
فرهنگ ایمنی
برای جلوگیری از بروز حوادث کار می‌توان به فرهنگ ایمنی اشاره کرد. فرهنگ ایمنی شامل موارد گوناگونی می‌شود که در روزگار امروز، رعایت آنها ضروری است.
روند صنعتی شدن جوامع بشری و رشد روز افزون و سریع تکنولوژی‌های مختلف در جهان، ابداع و ارائه روش‌های جدید در صنایع و وقوع اختراعات و اکتشافات علمی و فنی باعث شد انسان امروزی در معرض تهدید و فشار آن چیزهایی قرار بگیرد که خود به دست خود ساخته است. ارزیابی حوادث بزرگ با پیامدهای بحرانی انسانی، اقتصادی و زیست محیطی، نشان گر تاثیر عوامل مختلف از جمله خطاهای مدیریتی، فاکتورهای انسانی، تبادل انسان و ماشین، ضعف‌های ایمنی و طراحی نامناسب سیستم و به عبارت جامع‌تر، ضعف در فرهنگ ایمنی در بروز این گونه حوادث بوده است.
امروزه با توجه به افزایش نوع خطرات و عوامل زیان آور موجود در محیط‌های کار و زندگی، استفاده از روش‌های فنی و مهندسی برای پیشگیری و مقابله با شرایط نا ایمن به تنهایی کافی نیست و لازم است برای تکمیل راهکارهای دیگر، تدابیری اندیشیده شود. ارتقای فرهنگ ایمنی یکی از این راه کارهاست که باید به عنوان یک رویکرد ویژه، در سیستم‌های مدیریت ایمنی مورد توجه قرار گیرد.
فرهنگ ایمنی یکی از زیرشاخه‌های مبحث کلی تری به نام HSE یا همان «بهداشت، ایمنی و محیط زیست» است.
دکتر داوود رشتچیان- دبیر پنجمین همایش ملی مهندسی ایمنی و مدیریت HSE، در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات به گسترش صنایع و به تبع آن افزایش مخاطرات و ریسک محیط کار، اشاره می‌کند و می‌گوید: امروز، ایمنی و مدیریت HSE نقش مهمی را در جامعه صنعتی ایفا می‌کنند. با رعایت ایمنی و به کار گیری مدیریت صحیح آن و رعایت بهداشت در محیط کار، می‌توان از هر گونه ضرر و زیان انسانی، مادی، محیط زیستی، اعتباری و معنوی جلوگیری به عمل آورد.
وی ادامه می‌دهد: در کشور ما در سال‌های اخیر و به خصوص در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 شاهد فعالیت‌های چشمگیری در صنایع مختلف از قبیل نفت،گاز و پتروشیمی بوده‌ایم و میزان سرمایه گذاری در این صنایع بسیار قابل توجه بوده است و از اینرو همزمان با رشد صنعت دراین زمینه‌ها، توجه به ایمنی، از ملزومات توسعه در بخش صنعت است.
اداره کشورمان به این صنایع وابسته است، اما متاسفانه همراه و همسنگ با این رشد صنعتی، نگاه مدیریتی چندان مناسبی به بحث ایمنی وجود نداشته است.
دلیل این مساله این است که مدیرانی که در راس این امور هستند، دائم در حال تغییر بوده‌اند و آنها به طور طبیعی به مقوله‌هایی توجه می‌کنند که زودتر نتیجه بدهد، حال آن که بحث‌های مربوط به ایمنی، نگاه به آینده است و زود بازده نیست.
دلیل دیگر این است که با وجود اینکه هزینه‌های هنگفتی در زمینه‌های نفت و گاز و پتروشیمی مصرف می‌شود، نگاه به مقوله ایمنی به مثابه یک هزینه اضافه است. در صورتی که برای حفاظت از سرمایه‌گذاری‌های کلانی که در بخش‌های مختلف شده است، حتماً باید به مسائل ایمنی هم توجه شود.
در غیر این صورت اتفاقی که در یکی دو دهه گذشته شاهد آن بوده‌ایم، ادامه پیدا می‌کند و چه بسا وضعیت وخیم‌تر شود و تلفات انسانی و مالی بسیاری به جا بگذارد. مثل انفجارها، آتش سوزی‌ها و تخریب‌ها که هر روز در صنایع رخ می‌دهد و با این وجود توجه زیادی به آنها نمی‌شود.
آماری که در زمینه حوادث کار و ایمنی محیط زیست و زندگی وجود دارد، خیلی نگران کننده است و این آمار اصلاً برازنده کشور ما نیست.
استانداردهای جهانی ایمنی
این استاد دانشکده شیمی و نفت دانشگاه صنعتی شریف در پاسخ به این سوال که ایران در زمینه ایمنی با استانداردهای جهانی چقدر فاصله دارد، می‌گوید: آمار خیلی دقیق و شفافی در مورد حوادث کار در کشور ما وجود ندارد. و چون هیچ شاخصی در این زمینه نداریم، نمی‌توانیم خود را مقایسه هم کنیم. آماری هم که داریم، خیلی محدود است و آن را از مطبوعات و سایت‌ها جمع آوری کرده‌ایم و چیز قابل اتکایی که بتوانیم آن را مبنای تحقیقاتمان قرار دهیم، وجود ندارد. اما باید توجه کنیم که این اتفاقات در همه جای دنیا رخ می‌دهد (البته نه با این کثرت و تعدد). اما تفاوت آنها این است که وقتی چنین اتفاقاتی را مشاهده می‌کنند، روی آن متمرکز می‌شوند و دلایل وقوع آن را بررسی می‌کنند تا آن اتفاق دیگر تکرار نشود.
متاسفانه در کشور ما با این قبیل اتفاقات، بیشتر احساسی برخورد می‌شود. اگر تلفات جانی داشته باشد، چند روزی عزاداری و اظهار ناراحتی می‌کنند و بعد از مدتی آن را به فراموشی می‌سپارند. هیچ درسی از این اتفاقات نمی‌گیرند.
همین انفجارها و آتش سوزی‌ها در کشورهای اروپایی و آمریکایی هم گاهی رخ می‌دهد، اما آنها آمار و اطلاعات مربوط به حوادث را منتشر می‌کنند و از آنها درس می‌گیرند تا از تکرارشان جلوگیری کنند.
دکتر رشتچیان در مورد راه کارهای پیش رو برای تقویت ایمنی در کار و صنعت، می‌گوید: مدیران ارشد باید توجه ویژه‌ای به این مقوله داشته باشند و HSE را به عنوان یک هزینه نبینند و با این دید به آن بنگرند که از سرمایه‌های دیگرشان صیانت و محافظت خواهد کرد. کارها باید در این زمینه علمی باشد و بر مبنای حدس و گمان انجام نگیرد. همچنین آنها باید با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ارتباط تنگاتنگی داشته باشند تا مشکلات را با همکاری هم بتوانند رفع کنند.
ما باید بر مبحث پیشگیری بیشتر تاکید کنیم. آن قدر صبر می‌کنیم که اتفاق رخ دهد و بعد تازه به فکر چاره می‌افتیم. حال آن‌‌که این اتفاقات ضایعات مالی و انسانی و محیط زیستی در پی دارد.
ایجاد محیط سالم و امن در صنعت
گفتنی است که اخیراً پنجمین همایش ملی مهندسی ایمنی و مدیریت HSE، از سوی دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد که وزیر نفت هم در این همایش به ایراد سخنرانی پرداخت. فراز‌هایی از این سخنرانی در ادامه می‌آید.
بیژن نامدار زنگنه- وزیر نفت با بیان این که ما از نظر جغرافیایی و وسعت زمین، وضعیت بسیار خوبی داریم و منابع مهمی در کشور مان وجود دارد، می‌افزاید: نفت مهمترین مزیت کشور ما نسبت به سایر کشورهاست و به همین دلیل سرمایه‌گذاری‌های عظیمی برای آن، انجام می‌گیرد.
وی می‌افزاید: صنعت نفت در این دوره توانسته است مدیریت پیوسته‌ای در مقوله ایمنی، بهداشت صنعتی و محیط زیست داشته باشد و یکی از مهمترین سیاست‌های وزارتخانه، ایجاد محیطی سالم و امن برای کار و نیروی انسانی است.
ارزش تولیداتی که در صنعت نفت ایجاد می‌شود، بسیار بالاست. این تولیدات به اقتصاد کشور تزریق می‌شود و در نهایت اقتصاد مردم را بهبود می‌بخشد. اگر صنعت نفت دچار مشکل یا قطع شود، به اقتصاد مردم و کشور آسیب می‌رسد.
وی آن‌گاه به بعضی مخاطرات صنعت نفت اشاره می‌کند و می‌گوید: درجه حرارت بالا، مواد آتش‌زا و مسموم‌کننده، محیط کار ما را بسیار خطرناک کرده است و همه این موارد می‌تواند به انسان و تاسیسات صدمه وارد کند.
با چنین وضعی لازم است برای حفظ محیط زیست، حفظ سلامت کارکنان و مجموعه‌های اطراف و تاسیسات ملی و همچنین ثروتی که در این تاسیسات وجود دارد، تدابیری اندیشیده و به مقوله ایمنی و سلامت و بهداشت حرفه‌ای، بیشتر توجه شود. چرا که هر وقت حادثه‌ای در این زمینه داشته‌ایم، به دلیل بی‌توجهی به موضوع ایمنی بوده است.
زنگنه می‌افزاید: باید بپذیریم حوزه HSE در ایران مانند بخش‌های دیگر توسعه پیدا نکرده است و در این زمینه، بهره‌برداری از روش‌های علمی، به عنوان یک نیاز اساسی احساس می‌شود.
نگاه به ایمنی‌کار به عنوان یک هزینه، رویکردی اشتباه در بخش مدیریتی است که امیدوارم این همایش‌ها نقش به سزایی در رابطه با تغییر این نگاه در سطح جامعه داشته باشد.
هر چه برای جا انداختن این فرهنگ بیشتر تلاش کنیم، نتیجه بهتری هم خواهیم گرفت. ما به مهندسی محیط زیست احتیاج داریم تا با ایجاد تعادل و تعامل میان صنعت و محیط زیست، به سهل شدن کارها کمک کند.
وی با بیان اینکه اقتصاد مقاومتی یعنی تبدیل شدن به قدرت اول منطقه، خاطرنشان می‌کند: اگر دولت و یا وزیر جدید به سر کار آمده است، باید تغییری انجام شود. در غیر این صورت چه نیازی به این کار بوده است. باید در فارس جنوبی در بحث گاز تمامی فازهای مشکل‌دار را به سامان برسانیم و ظرفیت پالایش را بالا ببریم و جلوی خام‌فروشی نفت را بگیریم که یکی از اهداف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیز همین است.
