تاریخ معاصر
بررسی نقش پدافند هوایی در عملیات کربلای 5 - بخش اول
- تاريخ معاصر
- نمایش از پنج شنبه, 13 مهر 1391 23:42
- بازدید: 5339
برگرفته از روزنامه اطلاعات
سرتیپ دوم محمود حجامی ـ سروان رضا جهانفر
دفاع مقدس گنجینه‌ای است پر بها و ارزشمند که مملو از جانفشانی‌ها، ایثارگری‌ها، شجاعت و شهامت فرزندان سرو قامت ایران اسلامی است. در این دوران هشت ساله پرفراز و نشیب که فصلی خونبار اما نوید بخش و باعث سرزندگی و شادابی امروز کشور است حوادث گوناگونی به وقوع پیوسته که در اثر آن جوهر وجودی تمامی آحاد این جامعه را در کوره وقایع خویش گداخته و آبدیده کرده است.
شکوفایی استعدادهای نهفته، خودباوری، تبلور عشق و دلدادگی به حضرت حق، وحدت و یکپارچگی، ولایت مداری، خودکفایی در عرصه‌های مختلف و دهها و بلکه صدها دستاورد دیگر از نتایج گهربار جنگ تحمیلی است. اهمیت این ایام به شهادت روزهای سپری شده از آن به دلیل ظرفیت‌های وجودی حادثه، نوع رویدادهای رقم خورده در آن، رفتارهای صورت گرفته در حوزه نیروی انسانی و هم امدادها و توفیقات الهی بدست آمده تا بدان پایه است که برای همیشه تاریخ چگونگی حضور نیروهای نظامی، انتظامی و مردمی برای هر یک از آنان گواهی است برای به خود بالیدن و صد البته تلاش خالصانه در راه خداوند تبارک و تعالی مایه مباهات برای تمامی بندگان شایسته باری تعالی است. ما هم اعتقاد بر آن داریم که هشت سال جنگ تحمیلی مانند گنجی برای هویت و تاریخ این مرزو بوم است. لذا بر همین اساس و با قصد یادآوری آن ایام ارزشمند به بازخوانی عملیات کربلای 5 به ویژه نقش پدافند هوایی در آن می‌پردازیم.
محدوده اجرای عملیات کربلای5
از جمله اصلی‌ترین واحدهای عمده رزمی حاضر در عملیات کربلای5، پدافند هوایی بود که در آن زمان به عنوان زیر مجموعه نیروی هوایی ارتش شناخته می‌شد. عملکرد پدافند هوایی در آن عملیات آنچنان تحسین برانگیز بود که بسیاری از کارشناسان یکی از دلایل اصلی موفقیت در عملیات کربلای 5 را ناشی از عملکرد جانانه کارکنان پدافند هوایی می‌دانند.
با این حال تقریبا در سال‌های گذشته و در بررسی دلایل موفقیت رزمندگان ایران اسلامی در عملیات کربلای5، نقش و شیوه عملکرد پدافند هوایی مورد غفلت قرار گرفت. نقش پدافند هوایی در جنگ تحمیلی و به طور کلی در تامین امنیت کشور، پس از تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص)آجا مورد توجه جدی قرار گرفت، اما نکته اینجاست که پس از جنگ هم ماموریت‌ها ووظایف پدافند هوایی گسترده‌تر از ایام جنگ برعهده دلیرمردان پدافند هوایی بوده است که الحق والانصاف به خوبی از عهده آن ماموریت‌ها برآمدند. در این عملیات که در بخش پدافند هوایی مبتنی بر ابتکارات و خلاقیتهای جالبی بود، حدود هشتاد فروند هواپیمای عراقی مورد اصابت پدافند هوایی ایران قرار گرفت و تعداد زیادی از خلبانان عراقی کشته شده یا به اسارت رزمندگان ایران اسلامی در آمدند.
اگرچه عملیات کربلای 5 به فاصله کوتاهی پس از عملیات کربلای 4 (و در ساعت 2 بامداد 19دی ماه 1365) آغاز شد اما این مساله نه فقط بر میزان آمادگی پدافند هوایی تاثیر منفی نگذاشت، بلکه دلیرمردان پدافند هوایی با مبنا قرار دادن تجربه‌های کسب شده در عملیات والفجر 8 و به کارگیری ابتکارهای جدید، نتیجه‌ای درخشان در حوزه پدافند هوایی رقم زدند. رعایت اصول پدافند غیر عامل از اصلی‌ترین دلایل کسب موفقیت پدافند هوایی برابر نیروی هوایی مجهز عراق محسوب می‌شود.
البته نباید فراموش کرد که عملکرد پدافند هوایی ارتش در این عملیات در شرایطی رقم خورد که بخش وسیعی از توان پدافند هوایی معطوف به جنگ شهرها و حملات هوایی عراقی‌ها به شهرهای ایران، جنگ نفتکش‌ها، دفاع از تاسیسات حساس کشور و... بود.
علی رغم حجم زیاد حملات هوایی دشمن و فشردگی مسئولیت کارکنان پدافند هوایی، عملکردی عالی از خود به جای گذاشتند. در واقع باید اعتراف کرد که عملیات کربلای 5 شاهدی دیگر بر شهامت، شجاعت و استقامت دلیرمردان پدافند هوایی است. دراین عملیات در شرق بصره (در زمستان 1365) دهها فروند هواپیمای سوخو 22 و میگ 23 و. . . و بالگرد عراقی (برخی منابع از ساقط شدن 80 فروند هواپیمای عراقی سخن به میان آورده‌اند) در طول 40 روز نبرد سنگین، سرنگون شدند که بیشتر این هواپیماها توسط موشک‌های پدافند هوایی‌هاوک، استینگر واسترلا، مورد اصابت قرار گرفتند. یکی از خلبانان سوخوی 22 به اسارت در آمده عراقی از پایگاه ناصریه، اعتراف کرد که فقط در طول یک هفته، 12 فروند هواپیمای سوخو22 پایگاه هوایی ناصریه، سرنگون شده بود.»1
اگر چه حملات هوایی عراق علیه نیروهای سطحی ایران (رزمندگان شرکت کننده در عملیات کربلای 5 به ویژه نیروهای سطحی در جاده اهواز-خرمشهر) همزمان با طلوع آفتاب روز نخست عملیات آغاز شد، اما این به آن معنا نیست که ماموریت پدافند هوایی در عملیات فوق از زمان شروع عملیات آغاز شده باشد. بلکه پدافند هوایی بر اساس وظایف به صورت دائم در حال انجام وظیفه تجسس، کشف، شناسایی و در صورت لزوم رهگیری و انهدام از روزها و گاه ماه‌ها قبل از اجرای یک عملیات سطحی بود. پیش ازشروع عملیات، به منظور کسب اطلاع از توان و جابجائی‌های انجام شده در نیروی هوایی عراق، اقدام‌های شنود الکترونیک وجمع آوری اطلاعات ومحتوای مکالمه‌ها توسط واحدهای سایت راداری شنود فاشا2 و تفسیر عکس‌های هوایی و. . . وسایر اقدام‌های مورد نیاز انجام می‌شود تا در طرح ریزی عملیات سطحی مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال در تاریخ بیستم دی ماه 1365، فرماندهی نیروی هوایی به ریاست سماجا3 اعلام می‌کند که برابر اطلاع واصله [با توجه به اطلاعات دریافتی از فاشا]، دشمن به منظور مقابله با عملیات کربلای 4 و کربلای 5 تعدادی از هواپیماهای سوخو22 و میگ23 خود را از پایگاه «البکر» به «ناصریه» و تعدادی هواپیمای میراژ را از «کوت» به «شعیبیه» گسترش داده است4. در بررسی سامانه‌های پدافند هوایی به کار رفته توسط پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران در عملیات کربلای 5 مشخص می‌شود که در این عملیات از سامانه‌های پدافند هوایی نظیر توپ‌های ضدهوایی 5/14 م م، 23 م م، 35 م م و سامانه‌های اورلیکن و اسکایگارد و همچنین راپیر وهاگ و. . . بهره گرفته شده بود تا با ایجاد آسمانی امن از حملات پی‌در پی هوایی هواپیماهای عراقی برای متوقف کردن پیشروی نیروهای سطحی ایران جلوگیری به عمل آید.
ضمن این که رادار بندر امام 5 به عنوان رادار اصلی و رادار دزفول به عنوان رادار پشتیبان وظیفه پشتیبانی جستجو، کشف، شناسایی و ارائه اطلاعات مورد نیاز از هواگردهای دشمن به مواضع و سایتهای پدافند هوایی را بر عهده داشتند. سایر رادارهای مستقر در حوزه جنوب و جنوب غرب کشور مانند بوشهر، بهبهان و. . . هم مهیای انجام وظیفه در قالب شبکه یکپارچه پدافندی بودند. برابر اسناد و مدارک، به منظور برقراری پوشش هوایی منطقه جنوب ، 6 فروند هواپیمای اف‌ـ14 به صورت دوفروندی (یک فروند در منطقه ویک فروند در حال سوختگیری ) با بهره گیری از کنترل رادار بندر امام مشغول انجام ماموریت بودند.
هواپیماهای مورد استفاده عراق
اگرچه عراق در عملیات کربلای5 از همه توان نیروی هوایی خود برای متوقف کردن پیشروی نیروهای سطحی ایران اسلامی بهره برد، اما فراوانی استفاده از هواپیماهای میگ 23، میراژ اف-1، سوخو24، سوخو22، توپولوف‌های بمب افکن بیش از سایر هواپیما نظیر میگ21 و ... بود. ضمن این که در همان ایام از هواپیمای میگ25 برای شناسایی و همچنین بمباران شهرها و مناطق حساس ایران (نظیر تهران، اصفهان و. . . ) استفاده می‌شد.
سایتهای پدافند هوایی هاوک6
اگرچه سایت هاوک کوثر8 (در نزدیکی اهواز )به عنوان یک سایت ثابت از قبل و تا مدت‌ها بعد از عملیات کربلای 5 به دفاع از آسمان منطقه استحفاظی مشغول بود، اما شب قبل از عملیات کربلای 5 برابر ابلاغ ستاد پدافند هوایی کشور به گروه پدافند هوایی دزفول، دو سایت‌هاوک به منطقه عملیاتی کربلای 5 اعزام شد.
سایت فاطمه یک(مستقر در اطراف خرمشهر) به عنوان سایت اصلی هاوک با استفاده از نفرات گروه دزفول و سایت فاطمه دو با استفاده از ماموران اعزامی از سایر گروه‌های پدافند هوایی (بویژه گروه پدافند هوایی بوشهر) و در فاصله 5 کیلومتری سایت هاوک فاطمه یک، وظیفه دفاع از آسمان منطقه اجرای عملیات و پشتیبانی عملیات کربلای 5 از نظر دفاع هوایی را بر عهده داشتند. البته با استفاده از جابجائی‌های انجام شده سایتهای هاوک، سایتهای فاطمه 3 و. . . وارد مدار عملیاتی شدند.
ادامه دارد
پی نوشت
1ـ رضا جهانفر، مقاله حافظان آسمان ، مجله صف، مهرماه 1389، شماره 359، ص72
2ـ فاشا= فرماندهی اطلاعات شناسایی
3 ـ سماجا= ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران
4 ـ پدافند هوایی در گذرگاه هشت سال دفاع مقدس، جلد6، فصل 60، ص195 و200
5 ـ در عملیات کربلای 5 شهید ستاری شخصا در رادار بندر امام حضور یافته و بر امور پدافند هوایی نظارت داشت.
6 ـ فایل صوتی مصاحبه با سرهنگ بازنشسته فرامرز روح‌افزا جانشین سایت فاطمه یک در عملیات کربلای 5
