دوشنبه, 03ام دی

شما اینجا هستید: رویه نخست تاریخ یافته‌های باستان شناسی چغامیش، نخستین جایگاه نوشتار در ایران

یافته‌های باستان شناسی

چغامیش، نخستین جایگاه نوشتار در ایران

برگرفته از فر ایران

ندا سیجانی

در پناه کوه زاگرس و حاشیه شمالی شوش تپه‎های میان رودخانه دز و کارون از یک تپه بزرگ و نسبتا مرتفع و چند تپه کوچک تشکیل شده‏اند. این تپه‎ها روزگاری پوشیده از کوزه شکسته‎های فراوانی بود که پس از نخستین مطالعه و بررسی روشن شد که عهد پیش از خط باقی مانده‎اند.

این منطقه در جلگه‎ای که آبادی‎های شاه‎آباد در شمال، شلگهی در غرب، کهنک در شمال شرقی و دولتی و جلیعه در جنوب آن واقع‎اند و در میان دشتی وسیع و در 40 کیلو‎متری جنوب‎شرقی دزفول قرار دارد.

چغامیش شهری از دوران پیش از اختراع خط است و قدمت آن به حدود 34 قرن پیش از میلاد می‎رسد. چغامیش را باید نخستین مرکز ایران دانست که خط و کتاب، اول بار در آن جا ظاهر شده است. امتیاز حفاری این تپه را هیات مشترک باستان‎شناسان اعزامی از دانشگاه کالیفرنیا و موسسه شرق‏شناسی دانشگاه شیکاگو به سرپرستی پروفسور پینهاوس دولوگاز به نام موسسه اورینال از ایران درخواست کرد. پس از وی دکتر هلن کانتور در سال‎های 1961 تا 1976 میلادی کاوش کرد. این دانشمندان 4 بار و به تناوب در تپه‎های چغامیش به کاوش‎های باستان‎شناسی پرداختند. در میان اشیای مکشوفه، قدیمی‎ترین و جالب‎ترین سند دریانوردی را که به نوشته‎ آن‌ها ریشه فرهگی آن 6 هزار سال قبل از میلاد برمی‏گردد کشف کرده و به جهانیان عرضه داشته‏اند. این مهر گلین، یک کشتی را با سرنشینان نشان می‎دهد. در این کشتی یک سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته و اسیران زانوزده در جلوی او دیده می‎شوند هم‌چنین در این مهر یک گاو نر و یک پرچم هلالی شکل هم دیده می‎شوند. نقش‎های برجسته پاسارگار نمایانگر توانمندی‎ دریایی ایرانیان و فرمانروایی ایشان بر هفت دریاست. اما در ارتباط با سند دریایی ایرانیان که در چغامیش اثر مهر‎های استوانه‎ای است. این مهر‎ها قطعات سنگی بودند که روی آن‌ها تصاویری حک شده بود که با این وسیله روی ظروف و غیره علامت‎گذاری می‎کردند. یکی از این مهر‎ها پادشاهی را نشان می‎دهد که از جنگ برمی‎گردد که در قایقی نشسته و عده‎ای اسیر دست بسته در جلوی پاهای او افتاده‎اند.

در یک دست فرمانده، گرز و در دست دیگرش ریسمانی است که با آن اسیران را نگاه داشته است. در این ککشتی تصویر دریانوردی به چشم می‎خورد که یکی از آن‌ها روی دماغه کشتی نشسته و شیئی شبیه علامت یا پرچمی را در دست دارد.
به اعتقاد پروفسور دلوگاز این تصویر نمایشگر یک جنگ دریایی است که به احتمال زیاد در رودخانه‎های داخلی روی داده، چند لوح گلی نیز با اشکالی از نقطه و خط فشرده کشف شده و عقیده من بر این است که اینها تنها سیستم اعداد بود که به احتمال قوی برای مقاصد حسابداری به کار می‎رفته است. اما مشاهده گاو لوح روی این نقش گلی که یکی از جاشو‎ها به مراقبت از آن می‎پردازد حاکی از آن است که فرمانده کشتی از راه دوری برمی‎گردد و نیز رسم همراه بردن حیوانات زنده در کشتی‎ها از زمان‎های گذشته میان دریا‎نوردان ایرانی خلیج‎فارس معمول بوده است. در میان چیز‎های فراوان و مختلف دوران پیشاز خط آن چه از همه پرمعناتر بود و ما را بهتر به چگونگی آن دوران آگاه کرد اثر مهرهای استوانه‎ای روی گل نرم بود. صحنه‎ها و موضوع‎هایی که صد‎ها اثر مهر یافته شده در چغامیش را نشان می‎دهند بسیار تنوع دارد. در این نقش‎ها جانور، آدم و دیو هر کدام به فعالیتی سرگرم هستند و ساده‎ترین این طرح‎ها که تنها جانوران و گیاهان را نشان داده از هر پیشرفته‎ حکاکی روی سنگ حکایت می‎کند.

حالت‎‎های اصلی جانوران با برجستگی‎های دقیق تجسم یافته است. اگر هنرمندان به طور کلی از واقعیت‎ الهام می‎گرفته‎اند اسیر اوهام نمی‎شده‎اند. موجودات غیر واقعی مانند بز کوهی دو سر یا شیری که مانند آدم زانو زده آزادان با دنیای واقعی در آمیخته است.
در آن‌ها صحنه‎های فعالیت انسانی با واقع‎بینی ترسیم شده است.
از جمله در آن‌ها مردانی دیده می‎شود که بز و گوسفندی را راهنمایی می‎کنند، قسمت‎های خالی صحنه عموما با ظرف‎هایی پر شده که ظاهر شبانان و ماست‎بندان به کار می‎برده‎اند، روی دو قطعه گل که اثر یک مهر منعکس است 2 زن دیده می‎شود، یک سمت راست نشسته نخ می‎ریسد و دیگری مشکی دو دهانه را می‎زند.
بخش بزرگی از مهر‎های چغامیش موضو‎ع‎های نظامی را نشان می‎دهد. روی دیگر نمونه‎هایی از جنگ‎ها دیده شده است. روی یک اثر مهر چهره بزرگ تیر‎اندای دیده می‎شود که تجهیزات وی جزو به جزو پیداست. این صحنه که تا به امروز در هیچ کجا مانند ندارد گروهی مرد را نشان می‎دهد که با گام‎های فشرده راه می‎روند، گویا یک واحد نظامی آزموده و با انضباط است. هم‎چنین در این تپه تعداد یادی الواح گلی (شمارشی) و قطعات و ظروف و کاسه‎های سفالی مشهور به «لبه واریخته» که از سفالینه‎های شاخص دوره آغاز کتابت است به دست آمده است؛ سفال‎هایی که سخت صیقل یافته‎ و اغلب این سفال‎‏ها با موضوع‎هایی نقاشی شده که طرز شگفت‎انگیزی به نسبت آن زمان پیشرفته بوده است.
سفال‎های دوران‎های بعدی با نقش‎های هندسی تزیین شده که تنگ هم و با موتیف‎های مخصوص قلم خورده است. مقدار زیادی سفال به ابعاد و شکل‎های مختلف از آن جا بیرون آمده است. از قوطی کوچک آرایشی گرفته تا خم‎های بزرگ ثابت که برای انبار کردن آذوقه به کار می‎رفته است که همه منعکس کننده شغل‎های اهالی و کار مربوط به محله‎های مختلف شهر است و چند شی کیشی که نشانه‎هایی از زندگانی مذهبی است.

چغامیش به شماره 487 در سال 1344 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و نام یکی از بخش‎های سه گانه شهرستان دزفول به مرکزیت شهرک دولتی است. بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش چغامیش شهرستان دزفول در سال 1358 برابر با 28 هزار و 368 نفر بوده است.

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

در همین زمینه