ایران‌بوم

نمایش حرکت‎ بر روی ظروف ایرانی با توجه به سفال‎های نقش‎دار تپه سیلک و تپه ازبکی بر اساس نظر باستان‎شناسان، بیش از هزار سال قدیمی‎تر از نخستین پویانمایی جهان که از شهر سوخته به دست آمده، نقش بسته است.
تصاویر جانوران در حال حرکت بر روی سفال‎های به دست آمده از کویر مرکزی ایران به خصوص تپه ازبکی و سیلک به بیش از 6 هزار سال قبل باز می‎گردد.
سیامت سرلک باستان شناس و مسئول پیش از تاریخ موزه ملی ایران با اشاره به سفال‎های به دست آمده از کویر مرکزی ایران، گفت:

بیش‌تر سفال‎هایی که از این مناطق به ویژه تپه سیلک به دست آمده است و قدمت آن از سفال‎های شهر سوخته و به خصوص جامی که به عنوان اولین پویانمایی جهان شناسایی شده بیش‌تر است، تصاویر موجودات در حال حرکت دارد.

به گفته‎ سرلک در بسیاری از این سفال‎ها نقش تعقیب بز توسط جانوران وحشی و یا انسان‎ تصویر شده است:
بر روی این سفال‎ها، حرکت وجود دارد و در آن‎ها یا حیوانی در حال جهش است، یا در حال خیز است. در برخی از آن‎ها، دنبال کننده تصویر شده است. اما در پاره‎ای برخی از آن‎ها بز یا حیوان شاخ‎داری که قرار است شکار شود، به تنهایی دیده می‎شود.
قدیمی‎ترین پویانمایی جهان در سال 1983 میلادی توسط باستان‎شناسان ایتالیایی حاضر در شهر سوخته هنگام کاوش در گوری 5 هزار ساله پیدا شد. آن‌ها جامی را پیدا کردند که نقش یک بز همراه با تصویر یک درخت روی آن دیده می‎شد.
باستان‎شناسان پس از بررسی این شیئی دریافتند نقش موجود بر آن برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه‎های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد به گونه‎ای که حرکت بز به سوی درخت را نشان می‎دهد. هنرمند نقاشی که جام سفالین را بوم نقاشی خود قرارد اده، توانسته است در 5 حرکت، بزی را طراحی کند که به سمت درخت حرکت و برگ آن را می‎خورد. این سفال از سوی باستان‎شناسان و کارشناسان به عنوان نخستین پویانمایی جهان معرفی شد. آسیفای ایران نیز با معرفی این شیئی به آسیفای جهنی پیشنهاد کردند که این طرح به عنوان نشانه آسیفای جهانی معرفی شوند.
سرلک با اشاره به برخی سازندگان سفال‎ها سیلک، به ظرایفی مانند حالت حیوان در حال ترس و فرار، توجه داشته‎اند، توضیح داد:

بر روی این سفال‎ها در کنار حیوان فراری خطوطی به صورت هاشور خورده است که من و برخی از باستان‎شناسان معتقدیم با توجه به نمایش ترس حیوان در این سفال‎ها احتمالا حیوان در حال ادرار کردن تصویر شده است که تاکید بیشتری بر این موضوع باشد.

سرلک با اشاره به یکی از خمره‎های به دست آمده از منطقه کویر مرکزی ایران گفت:

در سال 1382 در مسیر کاوش‎های تپه ازبکی در فضایی که احتمالا فضای نیایشگاه بوده است، خمره‎ای به دست آمده که بر روی آن تصویر جانوری در حال حرکت قرار دارد.
این کوزه به جرات یکی از زیبا‎ترین اشیای به دست آمده از کاوش‎های باستان‎شناسی منطقه کویر مرکزی است و بر روی این کوزه، تصویر یک گرگ یا چیزی شبیه آن از یک سو و یک انسان با جنگ‎افزار از سوی دیگر در حال حمله به یک حیوان شبیه بز هستند. در واقع این دو حیوان، دام محاصره کرده‎اند. تصویر علاوه بر وجود حرکت در آن، درست دور ظرف چرخیده و آن جایی که به پایان می‎رسد بار دیگر آغاز می‎شود. این سفال‎ نزدیک به دو هزار سال قدیمی‎تر از سفال‎ شهر سوخته است که سی سال پیش به دست آمده است. این ظرف، یک خمره سفالی دهان گشاده است که شاید برای نگهداری مایعات بوده و اندازه آن 60 در 70 سانت است.

این ظرف در حال حاضر از اشیایی است که برای مطالعه بیش‌تر در محوطه‎ی پژوهشی تپه باستانی ازبکی قرار دارد.
با پیدا شدن چند ظرف سفالی زیبا در اوایل سال 1933 میلادی (1312خورشیدی) در پاریس و شناخته شدن محل اکتشاف این ظروف که سیلک کاشان بود، مشاور موزه ملی فرانسه را بر آن داشت تا در اکتبر همان سال مجوز حفاری در این منطقه‎ی مهم را گرفته و هیات فرانسوی به سرپرستی پرفسور رومن ‎گیرشمن را مامور حفاری در سیلک کاشان کرد. هیات باستان‎شناسی طی سه فصل (سال‎های 1934، 1933 و 1937) تپه‎ها را کاوش و در سال 1938 گزارش آن را در دو مجلد تحت عنوان سیلک کاشان به زبان فرانسه در پاریس منتشر کرد.
سیلک را به شش دوره تقسیم می‎کنند که از 8000 هزار سال پیش شروع شده است. هر دوره، کمابیش هزار سال است که شهر‎ها به علت جنگ یا زلزله نابود و دوباره در سده‎های بعدی بر روی تمدن پیشین، بر پا شده‎اند. تا دوره‎ ششم در آخرین دوره که نابودی آن 2700 سال پیش اتفاق افتاده است.
سفال‎‎های مشهور تصویردار این منطقه مربوط به دوره سوم سیلک است، حدود 6000 سال پیش، در دوره‎ی سوم، چرخ سفال‎گیری و کوره اختراع شد. به این خاطر، ظروف این دوره‎ زیبا‎تر و مدور بودند. در همین دوره، مهر‎ها و زیور‎آلات هم ساخته می‎شد. در اواخر این دوره، نقره هم از سنگ معدن استخراج می‎شده است. ویلسون در کتاب تاریخ ایران می‎گوید:

سفال‎های سیلک از زیبا‎ترین و نفیس‎ترین سفال‎های ایران‎اند. موزه‎های دنیا بدون سفال‎های سیلک، معتبر نیستند.