نام‌آوران ایرانی
کمالالدین فارسی پایهگذار فیزیک نور در جهان است
- بزرگان
- نمایش از دوشنبه, 13 تیر 1390 16:49
- بازدید: 4166
برگرفته از فر ایران
دکتر هوشنگ گنجهای
«کمالالدین فارسی» فیزیکدان برجسته ایرانی، در سال 645 خورشیدی (665مهی/ 1267م) در شیراز به دنیا آمد. وی در روز 30 دی ماه 697 (19 ذیقعده 718/ 12 ژانویه 1319) در تبریز، چشم از جهان بست. کمالالدین شیرازی از دانشمندان نامدار دانش فیزیک در رشته نور بود و کتابی به نام «تنقیح المناظر» (تنقیح به معنای پاکیزه و خالص کردن) درباره ماهیت نور نوشت.
«کریستیان هویگنس» فیزیکدان نامآور فرانسوی، حدود 377 سال بعد از درگذشت کمالالدین فارسی، در فرانسه به دنیا آمد. او از دانشمندان نامدار دانش فیزیک در رشته نور بود و کتابی به نام «فیزیک نور» نوشت.
کمالالدین فارسی در کتاب خود دربارهی نور چنین نوشته است:
نوری که از جسم نورانی خارج میشود، در اصل از جنس حرارت و آتش است؛ زیرا اگر نور آفتاب را به آیینه مقعر
]کاس[ بتابانیم، در یک نقطه جمع میشود و هر گاه در آن نقطه، جسم قابل سوختنی باشد، آن را میسوزاند.
چهارصد سال بعد از کمالالدین فارسی، هویگنس در کتاب خود در مورد نور، چنین نوشته است:
نور از جنس آتش است و همه میدانند که از شعله آتش، نور به وجود میآید. هر گاه نور را بر آیینه مقعر ]کاس[ بتابانیم و آن را در یک نقطه متمرکز کنیم، نقطهای نورانی تولید میشود که این نقطه نورانی سوزاننده است و حرارتی دارد که اگر جسم قابل سوختنی را در برابر آن نگه داریم، آن را مانند آتش میسوزاند.
«ماکسول» از دانشمندان معروف فیزیک و ریاضی است که در سال 1860 میلادی نظریه خود را به نام «الکترومانیتیک» بعد از تجربههایی به این شرح انتشار داد:
نوری که ما میبینیم، عبارت است از دو بردار الکتریکی و مغناطیسی عمود بر هم بر شعاع نورانی که همیشه در حال ارتعاش است. چنین حالتی نور طبیعی را ایجاد میکند.
اما کمالالدین فارسی پیش از ماکسول گفته بود:
هر گاه نور به طور مایل از محیطی به محیط شفاف دیگری داخل شود، میتوان حرکت آن را نتیجه دو حرکت دانست: یکی حرکت در جهت عمودی و حرکت دیگر در جهتی که عمود بر عمود اول است.
کمالالدین دانشمندی است که برای اولین بار در اثبات نظریههای خود، از قوانین و قضیههای هندسه در فیزیک نور استفاده کرد. این کار در آن زمان بسیار نو بود و در فعالیتهای علمی ارزش زیادی داشت. افزون بر این، یکیدیگر از کارهای کمالالدین، ساختن تاریکخانه و تاباندن پرتو نور از سوراخ و روزنه بود که 270 سال بعد، «دکارت» دانشمند فرانسوی آن را تکرار کرد.
کمالالدین فارسی اولین کسی بود که نظریه خطای چشم را شرح داد و برای بهبود خطای چشم، استفاده از عدسیهای مختلف را پیشنهاد کرد. این نظریهٌی جالب و بینظیر سبب شد که بعدها در قرن نوزدهم میلادی در اصول عکاسی و ساخت میکروسکوپها و تلسکوپها از عدسیها استفاده شود.
اما نکته مهم این است که در گذشته ترجمه لاتین کتاب «تنقیح المناظر» کمالالدین فارسی، مانند بسیاری از کتابهای دانشمندان ایرانی، به کتاب خانههای اروپا راه یافته بود. در بسیاری از موارد، نام نویسنده و یا صاحب اثر، در ترجمه، آورده نشده است. بدین سان، غربیها با قصد و عمد، این آثار ازرشمند را بدون صاحب اعلام کرده بودند، تا هر کس زودتر از راه رسید، آن را به نام خود ثبت کند. بدینسان، بسیاری از نظریهها و تجربههای کمالالدین از کتابها و زبان دانشمندان غربی سر در آورده است!
البته این امر، محدود به کمالالدین فارسی نیست. در بسیاری از رشتههای دانش شگردشناسی نیز اروپاییها، دست آوردهای ایرانیان را به نام خود کردهاند. از نمونههای بسیار گویای آن، عزیز الدین نسفی و داروین است. با فاصله چند صد سال، داروین نظریهی تکامل عزیزالدین نسفی را به نام خود به ثبت رسانید. البته باید توجه داشت که نظریهی عزیزالدین نسفی، کاملتر و ژرفتر ازآن چیزی است که داروین میگوید.
این وظیفه مهم به عهدهی مرکزهای علمی، دانشگاهها و نیز وزارت علوم است که با گسیل هیاتهای کارشناسی به کتابخانههای بزرگ اروپا و به ویژه «واتیکان»، این کار بزرگ را پیگیری میکنند.
