کتاب
کتاب «فرمانروایان خراسان از آغاز قاجاریه تا پایان پهلوی» منتشر شد
- كتاب
- نمایش از دوشنبه, 20 آبان 1398 13:07
تاریخچه‌ای از فرمانروایان خراسان از آغاز قاجار تا پایان پهلوی
محمود فاضلی بیرجندی
نشر پایان
این کتاب حاصل نزدیک ده سال پژوهش در منابع زیادی است که هر یک حاوی پاره‌هایی از تاریخ شرق ایران است و گزارش‌هایی را در باره مسایلی از خراسان داشته است. از خلال این پژوهش‌ها و واکاوی‌ها فهرستی از والیان و استانداران خراسان با رعایت احتیاط تهیه شده است. احتیاطی که در تهیه فهرست اسامی والیان و استانداران شده، از آن روی است این فهرست نخستین بار است که تهیه شده و نهایت جدیت نگارنده بر آن بوده که تا حد ممکن فهرستی نزدیک‌تر به واقع و دورتر از تردید باشد. این فهرست حتی اسامی کسانی را هم دربر دارد که سرپرست یا کفیل استانداری بوده‌اند. مدت زمان تصدی هر والی یا استاندار هم به دست داده شده که موضوعی است ناظر بر ثبات یا بی‌ثباتی چه در استان و چه در مرکز.
خراسان در سرتاسر طول تاریخ ایران بخشی مهم از ایران بوده است. بنا به همان اهمیت خاص باید تاریخ خراسان نوشته شود. منابع تاریخ خراسان کم نیست. اما هنوز جای تاریخ‌های جامع در تاریخ این خطه خالی است. کتابی که من فراهم آورده‌ام گوشه‌هایی است از تاریخ سیاسی خراسان در حدود 200 ساله اخیر از طلوع قاجاران تا غروب پهلویان.
این کتاب والیان و استانداران خراسان را در دورهٔ آن دو سلسله معرفی کرده و علاوه بر آن زندگی‌نامه و نیز کارنامه‌ای از هر والی یا استاندار را به دست داده که مبین بخش‌هایی از راه و رسم او در حکومت است. از این رو بیراه نخواهد بود اگر کتاب حاضر را درسنامهٔ سیاست و حکومت در خراسان هم به حساب آوریم. زیرا آشنایی با رخدادهای پیشین و آنچه مدیران سیاسی گذشته در بارهٔ هر رخداد کرده‌اند ما را برای مصاف با وقایع اکنون و آینده مجهزتر می‌گرداند.
مروری بر نام‌های فرمانروایان خراسان این را هم وامی‌گوید که قاجاران، والیان را بیشتر از منسوبان خود برمی‌گزیده‌اند. در دوره پهلویان این رسم از میان برخاسته اما باز هم چندان که درمی‌نگریم، نصب استانداران تابع روال و رویه یا نظمی مشخص نیست.
مهم‌ترین والیان خراسان در دورهٔ قاجار سه ولی‌عهد (عباس میرزا، محمد میرزا، و کامران میرزا) و دو صدراعظم (الله‌یار خان دولو، و میرزا حسین خان سپه‌سالار) بوده‌اند. در دورهٔ پهلوی، پدر یکی از زنان رضاشاه (غلام‌علی میرزا دولتشاهی)، سه نخست‌وزیر (محمود خان جم، رجب‌علی منصور، و محسن صدر)، دو امیر ارشد ارتش (سپهبد نادر باتمانقلیچ، و سپهبد صادق امیرعزیزی)، چند وزیر، و رجالی سرآمد چون حسن تقی‌زاده و سید جلال‌الدین تهرانی به استانداری خراسان آمده‌اند.
در دورهٔ قاجاران انتصاب شخص واحد به ولایت خراسان تا پنج نوبت سابقه دارد. در دورهٔ پهلوی انتصاب شخص واحد به استانداری بیش از دو نوبت تکرار نشده است.
کتاب فرمانروایان خراسان از جهاتی بعضی از کنش‌ها و واکنش‌های حکومت‌های وقت را با خراسان و خراسان را با حکومت‌ها هم روایت می‌کند. در این کتاب موقع خراسان در نزد حاکمیت ایران در طول استیلای دو سلسله اخیر تاریخ ایران بازنموده شده است.
نگاهی که این کتاب به خراسان و امر حکومت در ایران کرده نگاهی است بر پایه منافع ملی که با هر گرایشی مغایر با منافع و مصالح ملی ایران مخالف است. این کتاب با باور به اصالت بقای ایران و قطعیت و ضرورت یکپارچگی آن بنا شده و نوشته شده است.
