زیست بوم
لزوم توجه به اکوسیستم جهانی «آشوراده و تالاب میانکاله»
- زيست بوم
- نمایش از جمعه, 02 بهمن 1394 17:53
برگرفته از روزنامه شرق، شماره ۲۴۹۳ - سه شنبه ۲۲ دی ماه ۱۳۹۴
دکتر مهرداد میرسنجری
شهر رامسر ایران این افتخار را دارد که در ١٣ بهمن ١٣٤٩ خورشیدی، بنیان‌گذار نخستین کنوانسیون بین‌المللی محیط‌زیستی دنیا بوده است. کنوانسیون رامسر، برای حفاظت از تالاب‌ها و حیوانات و گیاهان وابسته به آنها (به‌ویژه پرندگان آبزی) بوده است که در سال ١٩٧١ میلادی به تصویب رسید. کنوانسیونی که با مشارکت ١٨ کشور پا گرفت اما هم‌اکنون ١٦٩ کشور از مجموع ١٩٣ کشور عضو سازمان ملل متحد عضو آن هستند.
اما امروزه پس از ٤٥ سال، کشور بنیان‌گذار کنوانسیون رامسر در مسیر نابودی گام‌به‌گام اکوسیستم‌های ارزشمند جهانی تالابی قرار گرفته است... . درحالی‌که کنوانسیون رامسر بر حفاظت از تالاب‌ها به‌خصوص در جهت فراهم‌کردن زیستگاهی برای پرندگان آبزی تأکید می‌کند، سودجویان چشم طمع به عرصه‌های ارزشمند اکوسیستم‌های تالابی ایران دارند. آشوراده به عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق بین‌المللی ذخایر طبیعی جهانی، زیستگاه دو گروه از پرندگان بومی و مهاجر و پستانداران است. پرندگان بومی آن به طور عمده شامل قرقاول و دراج و پرندگان مهاجر آن نیز شامل انواع کاکایی، گیلانشاه، چوب‌پا، پرستوی دریایی و گلایول، انواع قو، اردک، فلامینگو، پلیکان و غاز است که در فصل‌های مختلف سال به شبه‌جزیره میانکاله و جزیره آشوراده مهاجرت می‌کنند. زیستگاه ماهیان خاویاری نیز یکی از پتانسیل‌های جهانی دریایی آشوراده محسوب می‌شود. به این جمله‌ها توجه کنیم: «برای طرح‌های گردشگری قرار است در آشوراده هتل، مرکز تجاری، میدان تیراندازی، بازارهای متعدد، زمین گلف و تنیس، باغ پرندگان، موزه، پارک بازی، رستوران، سفره‌خانه، پلاژ بانوان و آقایان، قایقرانی، جاده و... احداث شود». جمله‌ای کوتاه ولی تأمل‌برانگیز. خبری که پیش‌بینی کلیدخوردن واگذاری سایر مناطق طبیعی را که امانتی است برای نسل‌های ایران متصور می‌کند. در حقیقت برای گام نخست واگذاری عرصه‌های محیط زیست طبیعی کشور، چه چیزی بهتر از بهانه سرمایه‌گذاری اقتصادی و ادعای اشتغال‌زایی مردم بومی و برای توجیه برج‌سازی در جزیره‌ای بکر چه دستاویزی بهتر از «طرح گردشگری»؟
در نگاه غیرمسئولانه به اهمیت تالاب‌ها از جمله تأثیر و تأثر متقابل اجزای فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی یک تالاب مثل خاک، آب و گیاهان و جانوران و عملکردهای حیاتی متعددی که برای تالاب ایجاد می‌کنند توجهی نمی‌شود.
از میان ارزش‌های اقتصادی متعدد اکوسیستم تالابی، می‌توان به حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری و زیستگاه طبیعی ماهیان نیز اشاره کرد. افزون بر این جزیره تاریخی آشوراده به عنوان جزیره‌ای که پس از ٨٥ سال اشغال توسط روسیه (از ١٨٣٦ تا ١٩٢١ میلادی) به خاک میهن بازگشت، به عنوان بخشی از میراث فرهنگی ایران نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ارزیابی متخصصان علوم محیط زیست نشان می‌دهد ارزش‌ها و خدمات اکوسیستمی محیط زیست طبیعی جهانی برابر است با سالانه دست‌کم ۳۳ تریلیون دلار، که ٤/٩ تریلیون دلار آن مستقیم از طریق تالاب‌ها تأمین می‌شود.
در این میان اما کمتر تالابی در ایران از مدیریت شایسته محیط‌زیستی برخوردار است. در حقیقت سوء‌مدیریت محیط‌زیستی زمانی به بیشینه می‌رسد که استفاده از تالاب بدون آگاهی از ظرفیت برد و توان اکولوژیک آن باشد.
بی‌تردید عامل مخرب انسانی در نابودی آشوراده و تالاب میانکاله نقش اصلی را ایفا می‌کند که از آن میان می‌توان موارد زیر را بر شمرد:
رعایت‌نکردن حریم طبیعی، تخریب پوشش گیاهی، شکار و صید غیرمجاز و اجرای طرح‌های عمرانی توسعه‌ای ناپایدار.
با توجه به اینکه فهرست مونترو، آن‌دسته از تالاب‌های جهانی ثبت‌شده در معاهده رامسر را دربرمی‌گیرد که با خطر نابودی روبه‌رو هستند، مرور شرایط ثبت یک تالاب در این فهرست نشان می‌دهد تقریبا تمامی تالاب‌های غیرساحلی و غیرمصنوعی کشور باید در این فهرست قرار گیرند.
تلاش برای اجرای طرح‌های موسوم به گردشگری شکی به جا نمی‌گذارد که آشوراده و میانکاله هم کاندیدای اصلی پیوستن به تالاب‌های بین‌المللی ثبت‌شده در معرض تهدید و تغییرات شدید اكولوژیكی فهرست مونترو خواهند بود.
اما آیا تشکل‌های «مردم‌نهاد» پاسدار میراث طبیعی نسل‌های ایرانی اجازه خواهند داد نام آشوراده و تالاب میانکاله نیز بعد از فهرست «شورگل، یادگارلو و درگه سنگی»، «مجموعه تالاب انزلی»، «شادگان، خورالامیه و خورموسی»، «نیریز و كمیجان»، «انتهای جنوبی هامون پوزك» و «هامون صابری و هامون هیرمند» به عنوان تالاب‌های تخریب‌شده و در معرض تغییرات اكولوژیكی فهرست «مونترو» قرار گیرد؟
