ایران‌بوم

خشکسالی، کم آبی، به خطر افتادن امنیت غذایی، مهاجرت، بیماری و ... از مهمترین چالش های ناشی از وقوع پدیده تغییر اقلیم در ایران است که در صورت بی‌توجهی و نادیده گرفته شدن، کشور را در آینده ای نه چندان دور وارد بحران‌های عمیقی خواهد ساخت.

اقلیم جهانی با سرعت بی‌سابقه‌یی در حال تغییر و تحول است و چالش هایی همچون خشکسالی، به خطرافتادن امنیت غذایی و افزایش مخاطرات طبیعی کشورها را تهدید می کند. این وضع برای مناطقی مانند خاورمیانه که در کمربند خشکی قرار دارند و از لحاظ آب و هوایی شکننده و متزلزل هستند، بحرانی تر خواهد بود.این در حالی است که در میان اقلیم شناسان جهان، دیدگاه‌های مختلفی نسبت به موضوع تغییر اقلیم حاکم است. برخی از آن‌ها ضمن اشاره به طبیعی بودن مسیر اقلیم در زمان کنونی، عنوان «نوسانات آب و هوایی» را به جای تغییر اقلیم به کار می برند، در حالی که از طرفی موضوع گرمایش زمین در نتیجه فعالیت های صنعتی بشر را هم پذیرفته اند.

البته افزایش فعالیت های بشر، سرعت قابل توجهی به گرم شدن کره زمین بخشیده و همین امر باعث شده است که جامعه کوچک اقلیم شناسانی که موضوع تغییر اقلیم را طبیعی و مطابق با الگوهای آب وهوایی قلمداد می کنند، رفته رفته کوچک تر شوند.موضوع تغییر اقلیم در کشورها و برنامه ریزی بر اساس آن، یکی از مهمترین مسایل روز دنیا در حوزه محیط زیست به شمار رود.مطالعه و بررسی آمارها از مدل‌های آب و هواشناسی در ایران هم نشان از نوسانات آب و هوایی دارد که در دو دهه پیش از این در اقلیم ایران مشاهد نمی شد.

بارش برف در مناطق مرکزی و جنوبی ایران، وزش طوفان های شدید، بارش تگرگ و باران شدید در مواقع غیر از انتظار، خشکسالی، کاهش منابع آبی و افزایش بی‌سابقه میانگین دما در برخی شهرهای کوهستانی از نشانه هایی هستند که به گفته اقلیم شناسان، وقوع تغییر اقلیم در ایران را معنا می کنند.

در ادامه با اشاره به پیامدهای منفی تغییر اقلیم در کشور، به بیان راهکارهای اقلیم شناسان کشور در ارتباط با مدیریت چالش های ناشی از نوسانات آب و هوایی و برنامه‌ریزی مطابق با شرایط، می‌پردازیم.

پیامدها

وقوع نوسانات آب و هوایی، ایران را در آینده ای نه چندان دور وارد چالش های تازه ای خواهد کرد که کاهش منابع آبی و خشکسالی از مهمترین آن است.

مخاطراتی مانند امنیت غذایی و سیاسی، کشاورزی، محیط زیست و سلامت هم از دیگر مسایلی است که در صورت بی توجهی به موضوع تغییر اقلیم و نوسانات جوی، ایران را تهدید می کند.

به گفته اقلیم شناسان، مطالعه‌های صورت گرفته درباره میزان بارش در نقاط مختلف کشور نشان می دهد که از میزان بارش کاسته نشده بلکه مصرف بی رویه و نامناسب آب سبب شده است تا کشور در بحران قرار گیرد.

بهلول علیجانی پدر اقلیم شناسی سینوپتیک ایران به تشریح وضع آب و هوایی ایران در آینده پرداخته و می گوید: ایران به سمت خشکسالی می رود و قرار گرفتن در خاورمیانه به عنوان منطقه ای متزلزل و شکننده با بیابان های فراوان این وضع را تشدید خواهد کرد. اما خوشبختانه ایران به دلیل دارا بودن رشته کوه های البرز و زاگرس، وضع مناسب تری نسبت به سایر کشورهای منطقه دارد و تنها نیازمند مدیریتی صحیح است تا در وضع بهتری قرار گیرد.

این اقلیم شناس برجسته کشور جابه جایی کمربندهای اقلیمی را از دیگر پیامدهای تغییر اقلیم بیان کرده و می افزاید: بر اساس مطالعه‌های صورت گرفته بیابان مرکزی و جنوبی تهران در حال گسترش به سمت سواحل دریای خزر است و در مقابل ، آب و هوا و بارندگی های منطقه حاره به سواحل خلیج فارس گسترش می یابد که این امر جا به جایی کمربندهای اقلیمی اطلاق می شود. به عبارت دیگر ایران در 50 سال آینده شاهد خشکسالی در سواحل خزر و کاهش بارندگی و بارش بیشتر در سواحل خلیج فارس خواهد بود.

پرویز کردوانی پدر علم کویرشناسی ایران هم با عنوان اینکه تغییر اقلیم بر کشاورزی ایران بسیار تاثیرگذار است، می گوید: بخش گسترده ای از کشاورزی ایران به شکل زراعت دیم است که خشکسالی های موقت یا بارش های ناگهانی باران و تگرگ در مواقع غیر از انتظار سبب آسیب به محصولات خواهد شد و از سوی دیگر کاهش سطح آب زیرزمینی هم بر زراعت آبی تاثیر خواهد گذاشت و آن را با خطر نابودی رو به رو خواهد ساخت.به گفته وی، شرایط طبیعی ایران نسبت به کشاورزی به گونه‌ای است که در مواقع خاصی از سال نباید بارش صورت گیرد، زیرا محصولاتی مانند گندم و جو از بین می روند.

کردوانی به خطر افتادن امنیت غذایی در ایران را فاجعه دیگری عنوان و می افزاید که بر هم زدن چرخه طبیعی آب در ایران به دلیل مصرف بیش از حد و جبران نشدن برداشت ها از منابع آبی، سبب شده تا امنیت غذایی ایران از حدود 3 سال پیش دچار چالش شود.

این کویرشناس برجسته معقتد است که ایران به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی، در صورت اجرایی نشدن مدیریت صحیح منابع آبی، تا ابد مشکل کم آبی خواهد داشت.

استاد دانشگاه تهران در به تصویر کشیدن آینده زیست محیطی ایران می گوید: وضع آبی ایران روز به روز بدتر می شود. سدها می میرند و تبدیل به مرداب می‌شوند. سطح آب چاه ها هم به دلیل برداشت های بی رویه کاهش پیدا کرده و شور مزه و نیتراتی و در نهایت خشک خواهند شد.

همه پیامدهای اعلام شده از طرف اقلیم شناسان سناریوهایی هستند که بیشترین مطابقت را با شرایط کنونی آب و هوای ایران دارند و میزان احتمال وقوع آن ها در آینده بسیار بالا است.

به گفته بهلول علیجانی استاد دانشگاه خوارزمی هم نتایج و پیش‌بینی های اعلام شده در خصوص تغییرات اقلیمی در جهان صد در صد نیست و بر اساس سناریوها اعلام می شوند که در زمان حاضر وجود 40 سناریو در سطح جهان نشان از قطعیت نداشتن آن ها دارد. اما، اقلیم شناسان سناریویی را می‌پذیرند که قطعیت نداشته باشد و به منطق که ملاک سنجش آن، رفتار عادی طبیعت است، نزدیک باشد.

همچنین به گفته محسن ناصری مدیر طرح ملی تغییر آب و هوا ،خشکسالی و کمبود منابع آب شرب و کشاورزی، مهاجرت افراد از مناطق خشک و کم آب کشور، چالش های امنیتی اجتماعی، استرس آبی در مناطقی با ذخایر آبی مناسب، مشکلات بهداشتی از قبیل گسترش بیماری هایی مانند سالک و مالاریا از مهمترین پیامدهای تغییر اقلیم در ایران است.

راهکارها

مدیریت صحیح منابع آبی و تحول در بخش کشاورزی دو راهکار مهم مطرح شده از طرف دانشمندان اقلیم شناسی ایران برای رویارویی با پیامدهای منفی تغییر اقلیم (خشکسالی و کم آبی) در ایران است.به گفته علیجانی استاد دانشگاه خوارزمی با گرم شدن هوا تعرق گیاهان زیاد شده و بارندگی کمتر می شود و به همین دلیل کشاورزی ایران با مشکل جدی رو به رو خواهد شد.

وی همچنین با انتقاد از زراعت محصولاتی که نیاز به آب فراوان در فصل های خشک دارند، گفت: برطرف ساختن مشکل های موجود بر سر راه صنعت کشاورزی ایران، نیازمند مدت زمان 30 ساله است و باید گفت که مدل کشاورزی در ایران باید تغییر کند و محصولاتی کاشته شود که نیاز به آب کمتری دارند.

کردوانی پدر علم کویرشناسی ایران تطبیق شرایط زندگی و برنامه ریزی بر اساس نوع اقلیم را از دیگر راهکارهای رویارویی با چالش‌های آب وهوایی در کشور عنوان و بیان کرد: در کشورهای پیشرفته، فعالیت‌ها در هر ساعت از شبانه روز با هواشناسی تنظیم می شود. در حالی که در ایران اینگونه نیست. برای مثال طوفان های مهیب در آمریکا سبب شده تا آمریکا برای جلوگیری از تحمیل خسارت های بیشتر، از چوب در ساخت خانه ها استفاده کند.در همین ارتباط ناصری مدیر طرح ملی تغییر آب و هوا کلید حل بحران آبی در کشور را مدیریت منابع اعلام کرده و برای پیشگیری از خشکسالی فراگیر، تغییر اهداف کشاورزی، ترویج کشت های برون سرزمینی و کشت محصولات با ارزش غذایی بالا به منظور تامین امنیت غذایی را از راهکارهای کاهش اثرهای منفی تغییر اقلیم در ایران می داند.

پرویز کردوانی هم با اعلام نگرانی در خصوص وضع آبی ایران می گوید: وقوع «ریز اقلیم ها» یا به عبارت دیگر «میکروکلیم ها» به دست انسان نیست و تنها انسان باید علم چگونگی تطبیق با آن را کسب و آمادگی رویارویی با پدیده هایی مانند آتشفشان، زلزله، طوفان و ... را پیدا کند.

پدر علم کویرشناسی همچنین حل مشکل خشکسالی و کمبود آب را مدیریت صحیح در بخش های صنعتی و کشاورزی عنوان کرد.

به هر صورت باید گفت:نوسانات آب و هوایی از یک سو و مصرف نادرست و بی رویه منابع آب در بخش های شهری و روستایی از سوی دیگر، دست به دست هم داده و ایران را در بحران کم آبی فرو برده است؛ بحرانی که به گفته کارشناسان تنها راه نجات از آن اقدام فوری در مدیریت صحیح منابع آبی و جلوگیری از هدر رفت آن است.

اصلاح ساز و کارهايِ صنعت کشاورزی در ایران هم از جمله مواردی است که در صورت توجه و برنامه ریزی مناسب برای آن تغییر چشمگیری را در نحوه آب مصرفی و جلوگیری از خساراتِ ناشی از نوسانات جوی سبب خواهد شد.همچنین بر اساس مطالعات صورت گرفته، این وضع برای دیگر کشورهای خاورمیانه در ابعادی وسیعتر در حال وقوع است و بر بحران زیست محیطی در منطقه افزوده است.افزایش ریزگردها، خشک شدن تالاب ها، کاهش زمین های کشاورزی و از همه مهمتر وضع زیست محیطی ناشی از جنگ در کشورهای همسایه ایران، سبب شده تا وضع ایران هم در بحران زیست محیطی ناشی از تغییر اقلیم تشدید شود.بدیهی است گوش سپردن به هشدارها و دست روی دست گذاشتن تنها وضع خشکسالی را تشدید خواهد کرد و ایران را با چالش های جدی در آینده رو به رو خواهد ساخت؛ چرا که حیات انسان وابسته به آب و محیط طبیعی است.