ایران‌بوم

آلودگی ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی در وسایل نقلیه موتوری، یکی از مهمترین مشکلات کلان شهرها محسوب می‌شود. این مساله در ساعات اوج تردد و در مناطق پُرترافیک، شرایط زندگی مردم را دشوار می‌کند و زمینه ابتلا به انواع بیماری‌های جسمی و روانی را در شهروندان، به وجود می‌آورد.

طبق گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بسیاری از مبتلایان به انواع سرطان و بیماری‌های قلبی و عروقی در کشور را ساکنان مناطق پرترافیک شهری تشکیل می‌دهند. زیرا ساعات زیادی از روز‎ ‎را ناچار به استشمام گازهای آلاینده خروجی از اگزوز وسایل نقلیه موتوری هستند؛ گازهایی که علاوه بر عناصر مُخّرب محیط زیست، فلزات سنگین، مواد آروماتیک و ترکیبات شیمیایی کشنده را با خود حمل می‌کنند. علاوه بر آن، آلودگی‌های صوتی ناشی از فعالیت هزاران موتور درون سوز وسایل نقلیه در کلان شهرها، آسیب‌های جبران ناپذیری به سلامت روحی و روانی شهروندان می‌زند که به نوبه خود در کاهش سن امید به زندگی آنها مؤثر است.

این گزارش نشان می‌دهد که آلودگی هوا هرسال حدود 10میلیارد دلار برای ایران هزینه دارد و باعث مرگ ماهانه 227 نفر در کشور می‌شود. جالب‌تر آنکه 88 درصد آلودگی هوای شهرهای بزرگ ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی وسایل نقلیه موتوری است.

مشکلات مدیریتی

دکتر حبیب اله خسروی - مدرس دانشگاه و کارشناس امور اجتماعی در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات اظهار می‌دارد: آلودگی خودروها برای مدیریت شهری و کنترل فضای کسب و کار اقتصادی در جامعه نیز مشکل‌ساز و هزینه‌آور است، به طوری که در برخی از روزها شدت آلودگی هوا در مناطق پررفت و آمد کلان شهرها آنقدر افزایش می‌یابد که اغلب فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی را به تعطیلی می‌کشاند و برنامه‌های هدایتی و نظارتی شهر را متوقف می‌سازد.

به گفته وی تهران، کرج، اصفهان، تبریز، اراک و شهرهای پرجمعیتی از این دست، که کانون فعالیت‌های صنعتی و تجاری هستند، ظرف سال‌های اخیر بارها تعطیلات ناشی از تشدید آلودگی هوا را (به ویژه در فصل سرما و بروز پدیده وارونگی جوّ) تجربه کرده‌اند و زیان‌های اقتصادی فراوانی را برای مبارزه با آلودگی وسایل نقلیه موتوری متحمل شده‌اند.

دکتر خسروی می‌گوید: در کنار این مشکلات، برنامه‌های مدیریتی نظیر توسعه قطارهای شهری (مترو) و ایجاد خطوط ویژه اتوبوسرانی که برای ترغیب مردم به استفاده از ناوگان حمل و نقل عمومی و کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی به اجرا گذاشته می‌شوند، وابستگی شدیدی به حمایت یارانه‌ای دولت و شهرداری‌ها دارند و ضمن صرف هزینه‌های سنگین، فقط بخشی از مشکل آلودگی هوای کلان شهرها را برطرف می‌کنند.

وی اعتقاد دارد برنامه تعیین محدوده طرح ترافیک و یا ایجاد محدودیت تردد برای خودروها با پلاک زوج و فرد که تاکنون به منظور کاهش عبور و مرور در مناطق مرکزی شهرها اعمال شده،علاوه بر پایمال کردن حقوق شهروندان برای تردد آزاد در شهر، تاثیر منفی زیادی بر کسب و کار مردم داشته و روند توسعه اقتصادی را آهسته کرده است. ضمن آنکه این قبیل طرح‌ها مردم را برای ورود به محدوده ویژه ترافیکی به استفاده از موتورسیکلت تشویق کرده است. موتورسیکلت‌هایی که معادل 8 خودرو با استاندارد یورو2 آلودگی ایجاد می‌کنند.‏

‏ بنابر این برای کاهش مشکلات ناشی از آلودگی خودروها در شهرهای بزرگ، باید چاره‌ای دیگر جُست که ارزان‌تر باشد و سایر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار ندهد.

تحقیقات کارشناسی و تجارب سایر کشورها نشان می‌دهد که تغییر سوخت خودروها از مواد آلاینده فسیلی به سوخت سبز یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش آلودگی هوا در شهرهای پرجمعیت است، اتفاقاً برنامه گسترش مصرف گاز (‏LPG‎‏ یا ‏CNG‏) به جای بنزین از دو دهه قبل در کشور ما پیگیری شده، ولی به دلیل موانعی نظیر تحریم بین المللی فروش قطعات و تجهیزات فنی، هزینه بالای ایجاد تأسیسات سوخت‌گیری و عدم انطباق سیستم موتور با سوخت جدید با مشکل روبرو شده است. ضمن آنکه آلودگی ناشی از مصرف گاز در خودروها فقط اندکی کمتر ازآلایندگی بنزین است و هیچ تاثیری در کاهش آلودگی صوتی وسایل نقلیه ندارد.

یک نیروی مُحّرک بی‌دود و بی‌صدا

کشورهای پیشرفته‌ صنعتی نظیر آمریکا، ممالک اروپایی، ژاپن و کره جنوبی در سال‌های اخیر استفاده از انواع سوخت‌های سبز و نیروهای پیشران خودرو را برای کاهش آلودگی‌های زیست محیطی، به کارگرفته‌اند که یکی از موفق‌ترین آنها، کاربرد موتورهای «هیبریدی» است.‏

مهندس ابراهیم فتحی ـ کارشناس طراحی خودرو در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات، یادآور می‌شود: خودرو «هیبریدی» وسیله‌ای است که برای حرکت کردن از ترکیب دو یا چند منبع مجزای قدرت استفاده می‌کند. اغلب خودروهای هیبریدی در سیستم پیشرانه خود یک موتور احتراق داخلی (معمولاً بنزینی) در کنار یک یا چند موتورالکتریکی دارند که فقط از یکی از این منابع انرژی یا هر دو آن‌ها در کنار یکدیگر استفاده می‌کند. انواع دیگری از خودروهای هیبریدی هم وجود دارند که از سوخت‌های دیگری مانند پروپان، اتانول، هیدروژن یا انرژی خورشیدی بهره می‌برند.

به گفته مهندس فتحی، اغلب خودروهای هیبریدی فاقد دود یا صدا ناشی از فعالیت موتور هستند، در حالی که خودروها و موتورسیکلت‌های موجود در کشورما بطور متوسط 50 تا 90 دسیبل آلودگی صوتی در اطراف خود ایجاد می‌کنند.

در واقع خودروهای هیبریدی انرژی سینتیکی ترمزگیری را در باتری‌ها ذخیره می‌کنند. هنگامی که موتور توان کمتری مصرف می‌کند، موتور درونسوز، ژنراتوری را به حرکت در می‌آورد تا انرژی الکتریکی در باتری ذخیره شود و همزمان یک موتور الکتریکی را به حرکت در می‌آورد که باعث حرکت خودرو می‌شود.

وی در توضیح بیشتر این فرآیند می‌گوید: هنگامی که راننده پدال ترمز خودرو را در سرعت بالا فشار می‌دهد، انرژى زیادی در خودرو به شکل گرما تلف می‌شود. در خودروهاى هیبریدى مى توان مقدارى از این انرژى را بازگرداند و براى استفاده مجدد در باتری ذخیره کرد.

وی می‌گوید: تفاوت خودروهای هیبریدی با خودروهای برقی این است که در خودروهای هیبریدی، سیستم درونسوز انرژی الکتریکی را تأمین می‌کند، اما در خودروهای برقی، باطری‌ها از منابع بیرونی (برق خانگی) شارژ می‌شوند.

این کارشناس طراحی خودرو می‌افزاید: به کارگیری خودروهای هیبریدی و یا خودروهای برقی در شهرهای بزرگ ایران، قطعاً باعث کاهش آلودگی‌های زیست محیطی می‌شود.

به گفته مهندس فتحی اگر برنامه استفاده از خودروهای برقی در شهرهای ایران دنبال شود، دیگر نیازی به صرف هزینه گزاف واردات بنزین و ایجاد تاسیسات سوخت گیری در شهرها نداریم. خودروهای هیبریدی نیز بقدری کم مصرف هستند که تامین سوخت بنزین آنها هیچ باری به دوش کشور تحمیل نمی‌کند.

زیرا فقط برای روشن شدن نیاز به بنزین دارند و در سایر شرایط از انرژی الکتریکی ذخیره شده در باتری‌های خودرو استفاده می‌کنند.

حمایت‌های قانونی از خودروهای هیبریدی

مزایای بکارگیری خودروهای هیبریدی در شهرها، دولت را به فکر ارائه تسهیلات ویژه برای واردات آنها انداخته است.وزارت صنعت، معدن و تجارت اخیراً در اقدامی ویژه تعرفه واردات خودروهای هیبریدی و وسایل نقلیه برقی به کشور را به کمترین سطح ممکن کاهش داده است. در سیاست اخیر دولت، تعرفه واردات این قبیل خودرو‌ها به کشور صفر درصد تعیین شده است. یعنی وارد کنندگان می‌توانند خودروهای هیبریدی را بدون پرداخت عوارض تجاری به همان قیمت کشور مبدا وارد ایران کنند.

این اقدام قطعاً واردکنندگان را به واردات خودروهای یاد شده ترغیب می‌کند و رفته رفته بازار داخلی را برای استفاده از وسایل نقلیه هیبریدی آماده می‌سازد.

مجلس شورای اسلامی نیز در ماه‌های اخیر برای حمایت از کاربرد وسایل نقلیه هیبریدی در شهرها، به تکاپو افتاده و مترصد تدوین قوانین پشتیبان کننده از این طرح است.

امیر خجسته ـ رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس شورای اسلامی می‌گوید: مطالعات طرح جایگزینی موتورسیکلت‌های برقی به جای موتورهای بنزینی در حوزه مشاوران کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در حال اتمام است، گفت: با نهایی شدن این طرح معضل موتورسیکلت‌ها و آسیب‌های ناشی از آن به حداقل رسیده و بهداشت و سلامت جسمی و روانی مردم تامین می‌شود.

وی در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌افزاید: ایجاد آلودگی صوتی و آلودگی‌های زیست محیطی در کنار قانون‌گریزی برخی از موتورسواران از قوانین راهنمایی و رانندگی، به همراه آسیب‌های امنیتی و انتظامی ناشی از تردد موتورسیکلت‌ها و همچنین هزینه‌های مادی و معنوی تلفات حوادث رانندگی با موتورسیکلت موجب شد تا موضوع از سوی حوزه مشاوران کمیسیون مورد بررسی قرار گیرد و طرح اولیه‌ای در این باره جهت الزام دولت و دستگاه‌های اجرایی به برقی کردن موتورسیکلت‌ها، تهیه شود.

اما در کنار اقدامات ارکان اجرایی و قانون گذاری برای ترغیب مردم به استفاده از وسایل نقلیه هیبریدی، مدیریت شهری نیز تصمیم دارد از متقاضیان خرید این قبیل وسایل نقلیه در داخل کشور، حمایت کند.

مهندس سیدجعفر تشکری‌هاشمی ـ معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردار تهران با تاکید بر صرفه اقتصادی جایگزینی وسایل نقلیه هیبریدی به ویژه موتورسیکلت‌های برقی به جای موتورسیکلت‌های بنزینی می‌گوید:‌مزایای زیست محیطی این نوع وسایل نقلیه، شهرداری را به حمایت از تولید آنها ترغیب می‌کند.

مهندس تشکری معتقد است که متقاضیان خرید موتورسیکلت‌های برقی باید از تسهیلات کم بهره، برخوردارشوند که شهرداری درحال طراحی برنامه‌های ویژه‌ای برای حمایت مالی از خریداران موتورسیکلت‌های برقی است.

از سوی دیگر شهرداری به منظور ترغیب و تشویق خریداران موتورسیکلت‌های برقی، امکان شارژ رایگان برق مصرفی موتورسیکلت‌ها را از طریق ایستگاه‌هایی که در سطح شهر راه اندازی خواهد شد، فراهم می‌کند.

وی با تأکید بر این که ورود خودروهای هیبریدی به ناوگان تاکسیرانی، گام بعدی در مسیر توسعه حمل و نقل پاک در پایتخت است، می‌گوید: با ورود این خودروها به ناوگان تاکسیرانی، می‌توانیم صرفه جویی قابل توجهی در مصرف بنزین داشته باشیم و وزارت نفت نیز از محل این صرفه‌جویی‌ها می‌تواند برای بازپرداخت اقساط خودرو به رانندگان تاکسی کمک کند.

احمد دنیامالی ـ رئیس کمیسیون حمل و نقل ترافیک و عمران شورای اسلامی شهر تهران نیز می‌گوید: در نظر داریم تا پایان امسال زمینه ورود 10 هزار دستگاه موتورسیکلت برقی به ناوگان شهری را فراهم کنیم.

جاذبه و دافعه کاربرد موتورسیکلت‌های برقی

مهندس علیرضا فهیم ـ یکی از کارشناسان صنعت خودرو در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات اظهار می‌دارد: موتورسیکلت‌های برقی انواع مختلفی دارند، ولی اغلب آنها قادر به حرکت با سرعتی معادل 50 تا 100 کیلومتر در ساعت هستند و با یک بار شارژ کردن به وسیله برق شهری، از 80 تا 160 کیلومتر مسافت را طی می‌کنند.

به گفته، وی باتری این قبیل موتورسیکلت‌ها چنانچه از نوع اتمی باشد، 4 تا 5 سال و چنانچه از نوع لیتیمی باشد، بین 8 تا 10سال عمر مفید دارد.

وی می‌افزاید: برخی از واحدهای دانشگاهی در ایران در حال مطالعه و طراحی تولید موتورسیکلت‌های برقی منطبق با ویژگی‌های اقلیمی ایران هستند. این اقدام که هم اکنون مراحل نهایی را طی می‌کند و بزودی نتایج آن به صنایع خودروسازی عرضه می‌شود، انقلابی بزرگ در این صنعت به وجود خواهد آورد و بازار بزرگی از تقاضای خرید وسایل نقلیه برقی را برای خودروسازان داخلی، فراهم می‌کند.

از سوی دیگر برخی واحدهای صنعتی در شمال و مرکز کشور اقدام به خرید خط تولید موتورسیکلت‌های برقی از خارج کرده‌اند که محصولات آنها به تدریج وارد بازار مصرف خواهد شد.

مطمئناً هرگونه سرمایه گذاری صنعتی در این حوزه، توجیه اقتصادی دارد. زیرا به طور بالقوه هم اینک 3 میلیون تقاضای خرید موتورسیکلت برقی در کشور وجود دارد که از ظرفیت تولید ده‌ها کارخانه موتورسیکت سازی بیشتر است.

مهندس فهیم می‌گوید: در کنار این جاذبه‌ها و مزایا، باید به معایب و دافعه‌های کاربرد موتورسیکلت‌های برقی در کشور نیز توجه داشته باشیم. یکی از این معایب، قدرت و سرعت محدود موتورسیکلت‌های برقی نسبت به انواع بنزینی است که می‌تواند در تصمیم گیری مصرف کنندگان نقش منفی ایفا کند. به عنوان مثال در معابری که دارای شیب زیاد هستند، کشش و قدرت حرکت موتورسیکلت‌های برقی کمتر از انواع بنزینی است.

همچنین قالب موتورسواران در کشورما عادت به سوارکردن مسافر در ترک خود دارند، ولی معلوم نیست که قدرت موترسیکلت‌های برقی توان حمل دو نفر سرنشین را داشته باشد. این موضوع برای افرادی نظیر شاغلان صنف «پیک موتوری» که از وسیله نقلیه خود برای حمل مسافر و کالا استفاده می‌برند، بسیار اهمیت دارد.

از طرف دیگر سرعت پایین این قبیل موتورسیکلت‌ها در نظر مصرف کنندگان و به ویژه قشر جوان یک محدودیت به حساب می‌آید. با این حال اگر سیاست گذاری‌ها به گونه‌ای باشد که استفاده از این نوع موتورسیکلت را نسبت به موتورسیکلت‌های بنزینی توجیه پذیر سازد، می‌توان انگیزه‌های لازم برای استفاده از آنها در میان مردم ایجاد کرد.مانع دوم در استفاده از موتورسیکلت‌های برقی، قیمت بالای آن است که خوشبختانه دولت و شهرداری‌ها تسهیلات ویژه‌ای را برای خرید آنها در نظر گرفته اند.

به گفته وی، قیمت این نوع موتورسیکلت اگرچه در وهله نخست 30 تا 40 درصد بیشتر از موتورسیکلت‌های بنزینی به نظر می‌رسد، ولی در یک محاسبه اقتصادی کاملاً به صرفه‌تر از موتورسیکلت‌های معمولی است. چرا که نیازی به بنزین و روغن ندارند و استهلاک آنها بسیار کمتر است. علاوه بر آن، برق مصرفی‌شان را نیز شهرداری بطور رایگان در اختیار مصرف کنندگان قرار می‌دهد.‏

تغییر خطوط تولیدی

استفاده از خودروهای هیبریدی به ویژه موتورسیکلت‌های برقی در کلان شهرهای ایران، یک ضرورت اقتصادی و زیست محیطی است. مطمئناً هرگونه حمایت یارانه‌ای دولت و سایر دستگاه‌های مسئول از توسعه کاربرد خودروهای هیبریدی، کمک به کاهش هزینه‌ها و خسارات ناشی از مصرف خودروهای بنزینی است. در کنار تسهیلات درنظرگرفته شده برای واردات و خرید اقساطی موتورسیکلت‌های برقی، باید صنایع داخلی را به تغییر خطوط تولید موتورهای بنزینی و جایگزینی آنها با خودروهای یاد شده که آلایندگی کمتری دارند، ترغیب کرد.

اینگونه می‌توان امیدوار بود که روزی آسمان کلان شهرها آبی و فضای شهرها عاری از سر و صدای آزاردهنده خودروها خواهد شد!