ایران‌بوم

‌خبرنگار اطلاعات:‌ دشت «سجزی» روزگاری نه چندان دور، چمنزاری بود که هوای منطقه را تلطیف می‌کرد و مانع پیشرفت بیابان می‌شد؛ اما حال این دشت که در 35 کیلومتری شرق اصفهان قرار دارد، بزرگترین و بحرانی‌ترین کانون فرسایش بادی است که به واسطه انتشار ریزگردها هم خسارت بالایی به استانی اصفهان وارد می‌کند و هم سلامت ساکنان روستاها و شهرهای پیرامون خود را به مخاطره انداخته است.

این دشت 43 هزار هکتاری را، آدمی به چنین سرنوشتی دچار کرده است و کماکان جولانگاه لودرها و کامیون‌هایی است که خاک منطقه را برداشت می‌کنند و می‌برند تا با تبدیل آنها به مصالح ساختمانی، عده‌ای به منفعت برسند.

با این حال،‌ طمع آدمی همچنان بر پهنه آن سایه افکنده است و سینه این دشت وسیع را می‌کاود می‌خراشد و با برداشت‌های بی‌رویه از منابع معدنی،‌ هر روز بر مصائب آن می‌افزاید: «دشت سجزی» چون شیب کمی دارد، سیلاب‌های رودخانه‌های اطراف (دستکن و خشکه رود) به این دشت سرازیر می‌شدند. تا 50 سال پیش، سطح آب در منطقه «سجزی» بالا بود و چون پوشش گیاهی مناسبی نیز داشت، چراگاه‌ دام‌های بسیار زیادی از «دشت برخوار» تا روستاهای اطراف خود شده بود که با حفر چاه‌های متعدد، رفته رفته آب سفره‌های زیرزمینی این دشت فروکش کرد و پوشش گیاهی آن نیز با گذشت زمان از بین رفت. علاوه بر آن چون رسوب‌ها در این منطقه ته‌نشین می‌شدند، مجوز برداشت از شن و ماسه، خاک گچ و خاک رس نیز داده شد و کم کم کوره‌های گچ‌پزی و آجرپزی در شرق، غرب و جنوب این منطقه مستقر شدند و به برداشت بی‌رویه از منابع معدنی این دشت اقدام کردند که این عوامل همگی دست به دست هم دادند تا فرسایش بادی و بیابانزایی در این منطقه تشدید شود.

مهمترین عامل بیابانزایی

رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان گفت: یکی از مهمترین عوامل تخریب در این منطقه، بهره‌برداری غیر اصولی از اراضی گچی و فعالیت بی‌رویه کوره‌های گچ‌پزی است.

حسینعلی نریمانی به حدود 70 کوره فعال گچ‌پزی و 3 شرکت بهره‌بردار که گچ مورد نیاز کوره‌های گچ‌پزی منطقه را تامین می‌کنند اشاره کرد و افزود: بر اساس مجوزهای صادر شده، این 3 شرکت در طول 20 سال اخیر بیش از 4000 هکتار از سطح منطقه را تخریب کرده‌اند.

او گفت: پیوستگی خاک رس،‌ خاک گچی و پوشش گیاهی همچون سنگفرشی می‌ماند که از بافت خاک حفاظت می‌کند و مانع فرسایش می‌شود؛‌ اما بهره‌برداران با برداشت خاک گچی که در یک متری سطح دشت سجزی است، باعث شده‌اند تا بافت خاک این منطقه از بین برود و رسوب‌ها به‌واسطه بادهای متنوع به سوی مناطق مسکونی و اقتصادی روانه شود.

او،‌آستانه فرسایش بادی را 6متر بر ثانیه اعلام کرد و گفت: آستانه فرسایش بادی در دشت سجزی حادتر بوده و به 3 متر بر ثانیه کاهش یافته؛ یعنی با وزش نسیم،‌ خاک جابجا می‌شود.

به گفته وی، در عملیات بارگیری و حمل خاک به کوره‌ها نیز مقادیر زیادی گچ وارد هوا می‌شود و از هر 10 تن گچ،‌ یک تن گچ به صورت غبار وارد محیط می‌شود که با احتساب 70 کوره فعال،‌ به طور تخمینی روزانه 60 تن خاک و گچ از طریق این کوره‌ها وارد هوا و سپس در منطقه پراکنده می‌شود.

تشدید خطر ورود ریزگردها

کارشناسان محیط زیست استان اصفهان نیز معتقدند با تخریب بافت خاک در منطقه سجزی، جریان ورود ریزگردها که بخشی از آلودگی شهر اصفهان به آنها مربوط است،‌ تشدید می‌شود که سلامت مردم را نیز تهدید می‌کند.

معاون فنی اداره‌کل محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه اصفهان در حاشیه کویر قرار دارد گفت:‌ معادن شن و ماسه و همچنین کوره‌های گچ‌پزی و آجرپزی که در شرق اصفهان واقع است، موجب تغییر بافت خاک شده و جریان ورود ریزگردها به شهر اصفهان را تشدید کرده است.

رجبعلی قاسمی افزود: ایستگاه‌های سنجش آلودگی‌ها که در حاشیه شرقی اصفهان قرار دارند، نشان می‌دهد که ذرات گرد و غبار بیشتری از منطقه شرق وارد شهر اصفهان می‌شود و اندازه برخی از این ریزگردها نیز کمتر از 5/2 میکرون است و سلامت انسان را تهدید می‌کند.

کوتاهی مسئولان

علاوه بر 50 روستا و مزرعه داخل و حواشی منطقه،‌230 واحد صنعتی و همچنین تاسیسات مهم اقتصادی و اجتماعی نظیر فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی،‌خط راه‌آهن اصفهان ـ تهران، جاده ترانزیت اصفهان ـ بندر عباس در منطقه سجزی قرار دارد.

مطالعات انجام شده در سال 1388 نشان می‌دهد، کانون فرسایش بادی «سجزی» سالانه 36 میلیارد تومان خسارت به بخش‌های اقتصادی و منابع زیستی پیرامون خود وارد می‌کند.

بر همین اساس بود که شورای برنامه‌ریزی استان در سال 1388 تصویب کرد برای کاهش آثار بیابانزایی و فرسایش بادی، معادن گچ، شن و ماسه و برداشت خاک رس و همچنین کوره‌های مرتبط با آن در مناطق سجزی،‌ قهاب،‌ گز و برخوار که در حوالی دشت سجزی قرار دارند،‌تعطیل شود؛ مجوزهای برداشت آنان تمدید نشود و پس از جانمایی،‌آنها را به مکان دیگری انتقال دهند تا از خطر پیشروی بیابان و همچنین نفوذ ریزگردها به اصفهان کاسته شود؛ اما با گذشت این چند سال، دشت سجزی از دست اندازی‌های آدمی مصون نمانده و آن‌را به همسایه شومی برای اصفهان مبدل کرده است.

مسئولان استان نیز گویا به نوعی با آنها همگام و همساز شده‌اند و پس از این مدت نه تنها تاکنون مکانی را برای انتقال آنان جانمایی نکرده‌اند، بلکه برخلاف مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان برای آنها نیز گازرسانی کرده‌اند!

معاون فنی اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان گفت: بر اساس مصوبه سال 1388 شورای برنامه‌ریزی استان اصفهان، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان موظف شد مکان مشخصی را برای انتقال این کوره‌ها جانمایی کند تا کوره‌های مستقر در منطقه « سجزی» به مرور به آن محل منتقل شوند که متاسفانه این کار هنوز انجام نشده است.

قاسمی با اشاره به اینکه بخشی از آلودگی‌ هوای شهر اصفهان مربوط به فعالیت کوره‌های مستقر در دشت «سجزی» است افزود: گازرسانی به کوره‌های گچ‌پزی نشان‌دهنده ادامه فعالیت آنها در منطقه نیست، اما بهتر است این کوره‌ها تا زمانی که در منطقه مستقر هستند و فعالیت می‌کنند به جای استفاده از دیگر سوخت‌ها که سبب آلایندگی هوا می‌شود،‌ از سوخت گاز استفاده کنند، اما آلایندگی کوره‌ها به نوع سوخت آنها مربوط نمی‌شود و بیشتر آلودگی آنها بر اثر ذرات گرد و غباری است که بر اثر فعالیت آنها ایجاد می‌شود.

نهالکاری دشت سجزی

رئیس اداره بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان گفت: تعطیلی، جانمایی و انتقال کوره‌های گچ‌پزی با این توجیه که کارگران آنها بیکار می‌شوند و یا اینکه با تعطیلی این کوره‌ها، قیمت گچ‌ گران می‌شود و همچنین به بهانه‌های مختلف دیگر از سال 1388 تا امرو ابتر مانده است، در حالی که این گونه نیست و بهره‌برداران می‌خواهند در منطقه بمانند و با کمترین هزینه، بیشترین سود را ببرند، چون خاک گچ را که در یک متری از سطح خاک است با لودر برداشت می‌کنند و با کامیون آنرا به کوره‌های تولید گچ حمل می‌کنند، ولی استفاده از سنگ معدنی گچ برای آنها هزینه‌بر است.

نریمانی افزود: به نظر می‌رسد، دستگاه‌های اجرایی استان در این‌باره نیز ضعیف عمل کرده‌اند، چون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان براساس مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان عمل و به تعطیل کردن معادن شن و ماسه اقدام کرد که بهره‌برداران با شکایت به دستگاه قضایی، این اداره کل را محکوم کردند.

او با بیان اینکه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان تاکنون برای کنترل فرسایس بادی و جلوگیری از بیابانزایی دشت «سجزی» حدود 10 هزار هکتار از این دشت را نهالکاری کرده است،‌ گفت:‌ با اعتبارات فعلی تنها می‌توان هر سال 100 تا 200 هکتار از این دشت را نهالکاری کنیم اما از سویی دیگر بهره‌برداران منابع معدنی این دشت را برداشت می‌کنند که این کار را همچون چاله‌ای است که اعتبارات دولتی را در آن می‌ریزیم و روی آن را با خاک می‌پوشانیم.

معاون فنی اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان نیز گفت: تعطیلی و انتقال کوره‌های گچ‌پزی نیازمند عزم جدی مسئولان استانی است و این عزم جدی در شورای برنامه‌ریزی استان مصوب شده است و باید بر اساس آن عمل شود و مساله‌ای نیست که یک سازمان به تنهایی بتواند آنرا اجرا کند.

هر چند تلاش خبرنگار ما برای علت‌های تاخیر در اجرای مصوبه شورای برنامه‌ریزی استان در سال 1388 از سوی مسئولان استانداری اصفهان بدون پاسخ ماند، اما باید به این نکته توجه شود که دشت «سجزی» همچون آتش زیر خاکستری است که بی‌توجهی به آن و ادامه برداشت‌ها از خاک گچی، پیامدهای زیست‌محیطی بیشتری مانند توسعه بیابان به سوی کلانشهر اصفهان و خطر تشدید ورود ریزگردها را به دنبال دارد.

علاوه بر آن استان اصفهان در حوادث غیرمترقبه معین استان تهران است ولی خط‌آهن اصفهان ـ تهران و همچنین فرودگاه اصفهان در منطقه‌ای واقع شده است که خود بزرگترین و بحرانی‌ترین کانون فرسایش بادی است که با ایجاد طوفان در این منطقه،‌ سبب ایجاد گرد غبار می‌شود و در روند فعالیت راه‌آهن و همچنین فرودگاه اصفهان خلل ایجاد می‌کند.

گزارش: محمدرضا کلاهدوزان