یادمان
پایان دو دهه غفلت در سیراف
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- چهارشنبه, 19 اسفند 1388 06:58
- آخرین به روز رسانی در چهارشنبه, 19 اسفند 1388 06:58
- نمایش از چهارشنبه, 19 اسفند 1388 06:58
- بازدید: 3030
خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ سیراف نزدیک به دو هزار سال یکی از موثرترین بنادر اقتصادی ایران محسوب می‌شده که سه دوره اشکانی، ساسانی و اسلامی را در بر گرفته است. این بندر تاریخی پس از انقلاب در دو دهه غفلت به دلیل افزایش ساخت و سازها دچار لطمات جبران‌ناپذیری شد و بخشی از تاریخ آن از بین رفت. اما سیراف هنوز هم به عنوان بخشی از تاریخ و فرهنگ خلیج فارس یادآور حضور موثر ایرانیان بر این دریای پارسی است.
بندر تاریخی سیراف در استان بوشهر واقع شده و یکی از مهمترین محوطه‌های باستانی این استان محسوب می‌شود. این بندر تاریخی پیش از انقلاب بارها توسط باستان شناسان سرشناس دنیا همچون وایت هوس مورد مطالعه قرار گرفته و تا کنون کتاب‌های زیادی درباره آن منتشر شده است. سیراف طی دو دهه گذشته دچار تخریب‌های گسترده‌ای شد و ساخت و سازها در این بندر تاریخی تا روی عرصه و لایه‌های باستانی محوطه پیش رفت و بخشی از تاریخ سیراف زیر این ساخت و سازها مدفون شد.
«عبدالکریم مشایخی»، مدیر بنیاد ایران‌شناسی استان بوشهر دراین‌باره به CHN می‌گوید: «غفلت و بی‌توجهی در بیش از دودهه باعث شد تا لطمات جبران ناپذیری به سیراف وارد شود. در این دوره 20 ساله مردم به دور از شناخت کافی نسبت به تاریخ سیراف، ساخت و سازهای متعددی کردند. جمعیت منطقه رو به افزایش بود و به همین علت این ساخت و سازها به سرعت وارد عرصه تاریخی سیراف شد و امروز می‌بینیم که روی آثار دوره اشکانی، ساسانی و اسلامی محوطه خانه‌هایی ساخته شده است که حتما باعث تخریب لایه‌های تاریخی شدند.»
بندر تاریخی سیراف به فراموشی سپرده شده بود و کم‌کم تحولات کرانه شمالی خلیج فارس از جمله ساخت و سازهای عسلویه این بندر اشکانی، ساسانی و اسلامی را به طور کامل تخریب می‌کرد. در چنین شرایطی همایش سیراف که در سال 1384 برگزار شد، نور امیدی به نجات این بندر تاریخی بود.
مشایخی که دبیر این همایش بود درباره اهمیت برگزاری آن می‌گوید: «این همایش سرآغاز توجه دوباره به سیراف بود و این توجه آنقدر اهمیت پیدا کرد که امروز شاهد آن هستیم که سیراف از اهمیت خاصی در استان برخوردار است. سازمان میراث فرهنگی امروز با مرمت قلعه شیخ نصوری و مطالعات باستان‌شناسی در دره لیر و مسجد جامع سیراف اهمیتی دو چندان به این بندر تاریخی داده است.»
وی در ادامه می‌گوید: «در همان‌زمان برگزاری کنگره تلاش کردیم تا جلوی نصب دکل‌های برق که در نزدیکی منطقه گوردخمه‌ها، قبرستان تاریخی، چاه‌های سیراف زده می‌شد را بگیریم اما موفق نشدیم و این کار انجام گرفت.»
به گفته وی قبرهایی از دوره اسلامی در منطقه وجود داشت که رو آن‌ها به خط کوفی نوشته شده بود. این قبرها در اطاق‌های کوچکی ساخته شده بودند و به لحاظ تاریخی ارزش خاصی داشتند. اما سودجویان و غارتگران اموال تاریخی به قصد آن‌که زیر این سنگ قبرها اشیاء تاریخی باشد، آن‌ها را خراب کرده و از بین بردند.
این کنگره که دستاوردهای زیادی از جمله انتشار بیش از 14 جلد کتاب را به همراه داشت، قرار بود هر دو سال یک‌بار برگزار شود اما شرایط خاصی به وجود آمد که مانع از تشکیل این کنگره شد. ما امیدواریم که استانداری و پارس جنوبی کمک‌های خودشان را برای برگزاری کنگره دوم سیراف داشته باشند.البته حالا دیگر نوبت سازمان میراث فرهنگی است که به میدان بیاید و این نقش را به عنوان برگزار کننده کنگره بر عهده گیرد. این بندر تاریخی بخشی از میراث فرهنگی کشور است و باید همواره به آن توجه ویژه‌ای بشود.
سیراف زمانی از بندرهای اصلی ایران و خاورمیانه و محل پهلوگیری کشتی‌های بزرگ بود. بازرگانان سیرافی به دوردست‌های آسیا و آفریقا سفر دریایی می‌کردند. آنچه از سیراف بازمانده، حفره‌های سنگی کنده شده بر شیب تبه‌های سنگی است که گویا بعد از اسلام به‌عنوان قبر نیز استفاده شده‌اند. همینطور سنگچین‌ها، چاه‌ها، سنگ‌فرش‌ها و غارهایی شبیه آتشگاه در دل کوه‌ها بجا مانده‌است.
مشایخی می‌گوید: «آنچه ما می‌دانیم این است که سیراف در دوره اشکانیان شکل گرفته و در دوره ساسانی به یک بندر مهم منطقه تبدیل می‌شود. سیراف پس از ورود اسلام به ایران اهمیت خود را از دست نمی‌دهد و به خصوص در دوران آل بویه به یکی از مهمترین بنادر خاورمیانه تبدیل می‌شود. در آن زمان سیراف با بنادر مهمی چون بندر چین و هند رقابت می‌کرد و حتی گفته می‌شود که در این کشورها محله‌ها و قبرستان‌هایی به نام سیرافی‌ها وجود دارد.»
مدیر بنیاد ایران‌شناسی از پایان فراموشی در این بندر تاریخی خبر می‌دهد و معقتد است طی 6 ماه گذشته حرکت‌های خوبی در این محدوده باستانی صورت گرفته است. وی همچنین از مرمت قلعه نصوری توسط پایگاه میراث فرهنگی خبر می‌دهد و می‌گوید که با موافقت فرمانداری کنگان قرار است به زودی این قلعه تاریخی به کتابخانه سیراف تبدیل شود.
«بهروز مرباغی»، مدیر پایگاه میراث فرهنگی سیراف دراین‌باره به CHN می‌گوید: «قلعه نصوری یکی از آثار زیبای بندر تاریخی سیراف است که 199 سال قدمت دارد و مرمت آن آغاز شده است. تبدیل شدن این قلعه به فضای کتابخانه‌ای ایده خوبی است اما مرمت این قلعه نیاز به زمان دارد و به همین علت در حال حاضر کتابخانه‌ای در گوشه‌ای از پایگاه میراث فرهنگی سیراف آماده شده در حال شکل‌گیری است. این کتابخانه اکنون با حدود 400 جلد کتاب شکل گرفته و پیش‌بینی می‌کنیم که شمار کتاب‌های آن به زودی به بیش از 5 هزار جلد برسد.»
به گفته وی بیشتر کتاب‌ها در زمینه تاریخ باستان‌شناسی، معماری و شهرسازی سیراف است و این موضوع می‌تواند به تدام پژوهش‌های علمی در منطقه کمک کند.
پایگاه میراث فرهنگی سیراف حدود 6 ماه قبل تاسیس شد. مرباغی درباره دستاوردهای 6 ماه گذشته پایگاه در سیراف می‌گوید: «ما در این مدت کوتاه گام‌های بلندی برداشتیم و موفقیت‌های خوبی بدست آوردیم. برخی از کارهای انجام گرفته در این 6 ماه باید 40 سال قبل انجام می‌گرفت.»
وی در ادامه می‌گوید: « یکی از مهمترین فعالیت‌های پایگاه میراث فرهنگی سیراف طی 6 ماه گذشته انجام عملیات ژئوفیزیک بوده است. ژئوفیزیک از آن جهت اهمیت دارد که بدون کاوش‌های باستان‌شناسی متوجه محل لایه‌ها و معماری مدفون بندر تاریخی سیراف می‌شویم. این مطالعات به ما نشان داد که کدام یک از بخش‌های بندر سیراف دارای لایه‌های باستان‌شناسی است. بر همین اساس امروز بهتر می‌توانیم درباره سیراف برنامه‌ریزی داشته باشیم و هم‌اکنون نیز کارگروهی توسط استانداری، سازمان میراث فرهنگی استان بوشهر و فرمانداری کنگان در حال تشکیل شدن است تا طرح توسعه سیراف تهیه شود.»
مرباقی از فرهنگ‌سازی به عنوان یکی از مهمترین کارهای انجام گرفته در سیراف می‌گوید و معتقد است که آشتی میان مردم و میراث فرهنگی طی 6 ماه گذشته مفید بوده است.
وی دراین‌باره می‌گوید: «کار دیگری که در این مدت انجام گرفته و به نظر من بسیار مهم بوده به فرهنگ‌سازی منطقه مربوط می‌شود. پایگاه میراث فرهنگی سیراف در حال حاضر اقداماتی را انجام داده تا به این وسیله میان مردم و میراث فرهنگی آشتی شود. بر همین اساس هفته‌نامه‌ای در دو تا چهار صفحه به نام سیراف‌نامه منتشر می‌کنیم که طی 23 هفته‌ای که از انتشار آن می‌گذرد جای خود را در میان مردم باز کرده و آن را مطالعه می‌کنند.»
در این هفته‌نامه سعی شده تا از زبان خود مردم صحبت شود. موضوعاتی از قبیل مسائل و مشکلات مردم سیراف، نگاه جهانی به این بندر تاریخی و ارزش‌های باستانی و معماری آن از جمله مباحثی است که در این هفته‌نامه منتشر می‌شود.
ایجاد یک محور فرهنگی تاریخی، یکی دیگر از کارهایی است که هم‌اکنون در سیراف انجام می‌شود. مجموعه‌ای از گوردخمه‌های ساسانی یا زرتشتی، مسجد جامع و اطراف آن به نحوی در یک محور فرهنگی تاریخی به هم متصل شده‌اند. در حال حاضر مسیری برای بازدید از این آثار و دیگری آثار معماری بندر تاریخی سیراف طراحی شده و بخشی از آن نیز اجرا شده است. در این مسیر امکانات رفاهی و تفریحی نیز دیده شده است. از سوی دیگر برای طراحی این مسیر به بافت تاریخی سیراف نیز توجه شده و به جای آن‌که مسیر را آسفالت کنیم از سنگ‌های مخصوصی برای سنگ‌فرش کردن مسیر استفاده شده است.
مرباغی در ادامه می‌گوید: «در سال 1387 تفاهم‌نامه‌ای میان رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با استانداری و ریاست وقت منطقه ویژه اقتصادی پارس منعقد شد که به توسعه و تهیه طرح ویژه سیراف کمک می‌کند. طبق این تفاهم‌نامه وظایفی بر عهده طرفین آن گذاشته شده است که اکنون بخشی از آن که بر عهده سازمان میراث فرهنگی بوده در حال اجراست.»
مدیر پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری سیراف درباره ساخت و سازهای انجام گرفته در این بندر تاریخی می‌گوید: «سیراف امروز با مشکل ساخت و ساز مواجه نیست. بزرگترین مشکل سیراف نداشتن طرح جامع، تفصیلی و طرح حادی است. ما همواره اعلام کردیم که برای سیراف باید یک طرح ویژه دید. امروز شاید جلوی ساخت و سازها در سیراف گرفته شده و به سختی مجوز داده می‌شود اما باید به فکر مردم هم بود و به نحوی آن‌ها را کمک کرد. برخی از اهالی سیراف زمین‌هایی دارند که زیر آن آثار وجود دارد و نمی‌توانند بسازند. ارزش این زمین‌ها باید محاسبه شود و در عوض آن پول و یا زمین معوض داده شود. این کار نیاز به یک مشاور مسلط به برنامه‌ریزی شهری دارد تا شرایط تهیه یک طرح ویژه برای سیراف را آماده کند.»
وی در ادامه می‌گوید: «تا آن زمان با مردم مدارا می‌کنیم. مردم سیراف امروز به تاریخ خودشان باور دارند و حتی برای حفظ این شهر تاریخی دلسوزی و کمک می‌کنند. به همین علت مشکلاتی که در دیگر شهرهای تاریخی دیده می‌شود، در سیراف وجود ندارد.»
کاوش‌های باستان‌شناسی در بندر تاریخی سیراف یکی دیگر از فعالیت‌های اخیر سازمان میراث فرهنگی است. در آخرین کاوش‌ها که با هدف شناسایی حدود شکل‌گیری این بندر تاریخی از ابتدا تا قرن سوم و چهارم انجام گرفت منجر به کشف سفال‌ها و لایه‌های ساسانی در این محوطه باستانی شد.
