یادمان
مروری بر آتش‌سوزی بناهای تاریخی / آتشی که تاریخ را می‌سوزاند
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- سه شنبه, 27 فروردين 1398 19:37
- آخرین به روز رسانی در سه شنبه, 27 فروردين 1398 19:37
- نمایش از سه شنبه, 27 فروردين 1398 19:37
برگرفته از ایسنا
مترجم حسین شایسته
حالا که آتش به جانش افتاده، آن را با مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان مقایسه می‌کنند و نزدیک‌ترین همزادش را سازه ۷۰۰ ساله میدان امیرچخماق یزد می‌نامند، اما هیچ کدام از این مثال‌ها و حرف و حدیث‌ها درد «نوتردام» را تسکین نمی‌دهد.
به گزارش ایسنا، از برخوردهای حرفه‌ای با این اتفاق در کشور فرانسه که در حال انتشار در صفحه‌های بین‌المللی است و تمرکز رسانه‌های این کشور که حفاظت از این بنای ارزشمند است که بگذریم، حالا جست‌وجو در تاریخِ آتش‌سوزی‌های بزرگ دنیا، از اتفاقات هولناکی خبر می‌دهد که بخش عمده‌ای از آن‌ها امروز خودشان به تاریخ تبدیل شده‌اند.
آتش‌سوزی «بیگ‌برن» در ۱۹۱۰ در ایالات متحده آمریکا سه ایالت آیداهو، مونتانا و واشنگتن را درگیر کرد. در این آتش‌سوزی گسترده که باعث نابودی سه میلیون هکتار جنگل شد، بیش از ۸۷ نفر جان خود را از دست دادند که ۷۸ نفر از آن‌ها آتش‌نشانانی بودند که برای مقابله با آتش‌سوزی راهی مناطق شعله‌ور شده بودند.
آتش‌سوزی جنگلی سال ۱۸۲۵ در منطقه «میرامیچی»، در آمریکای شمالی و در نزدیکی کانادا را یکی از آتش‌سوزی‌های هولناک آن قرن می‌نامند. پس از شروع آتش‌سوزی، وزش شدید باد باعث شد که شعله‌های آتش به سرعت برق گسترش یابند و بیش از سه میلیون جریب از جنگل‌های بکر منطقه به خاکستر تبدیل شوند.
آتش‌سوزی هامبورگ در سال ۱۸۴۲ میلادی اتفاق افتاد و آتش‌سوزی در شیکاگو در سال ۱۸۷۱ یک هفته طول کشید؛ آن محدوده زمانی را هفته مرگبار آمریکا نامیدند و یک‌سوم شهرهای ایالت در محاصره آتش سوخت.
آتش‌سوزی توکیو در ۱۹۲۳، آتش‌سوزی در هالیفکس در ۱۹۱۷ در یکی از جزیره‌های کانادا که آن را بزرگترین حادثه اتفاق‌افتاده به دست بشر دانستند تا آتش‌سوزی پلاسکو در ایران که ۳۰ دی ۱۳۹۵ در عرض چند ساعت بخشِ برج آن به عنوان یکی از ساختمان‌های نسبتاً قدیمی بلندمرتبه تهران که فلزهایش را از بلژیک آورده بودند به تلی از خاک تبدیل شد، دیگر آتش‌سوزی‌های بزرگ هستند.
آتش در کاخ زمستانی اثر بوریس گرین
تاریخ آتش‌سوزی در بناهای تاریخی دنیا
مهیب‌ترین و قدیمی‌ترین آتش‌سوزی‌ها را از زمان کشف آتش تا ساخت ساختمان‌هایی که از یک زمان به بعد، «قدیمی» نامیده شدند می‌توان روی نموداری نشان داد، نموداری از بلایی خانمان‌سوز که از قرون وسطی تاریخ را هم با خود می‌سوزاند بدون هیچ علامت و نشانه‌ای.
اما تاریخچه یکی از نخستین آتش‌سوزی‌های بزرگِ تاریخی را می‌توان در «پرستشگاه اورشلیم» به دست آورد، وقتی در ۵۸۶ قبل از میلاد مسیح «بِت همیقداش» - خانه مقدس - یا همان - بیت‌المَقدِس - پرستشگاه اورشلیم که مجموعه‌ای از معابد مقدس و اماکن مذهبی مانند هیکل سلیمان در کوه معبد و در شهر باستانی اورشلیم در آن قرار دارد، در آتش سوخت، هر چند با انجام مرمت‌هایی هنوز «مسجدالاقصی» که بخش‌هایی از آن همزمان با آتش‌سوزی در نوتردام در آتش سوخت، همچنان در حیاط این معبد پابرجاست.
اما معبد دوم این مکان تاریخی نیز حدود ۵۷۰ سال بعد توسط سربازان امپراتوری روم با نام «کلیت تیتوس» در سال ۷۰ میلادی سوخت.
بعد از آن هر از چندگاهی بناهای تاریخی دیگری هم در آتش خشم پادشاهان و فرمانروایان دولت‌ها و کشورهای مختلف سوختند و بعضاً نشانی از آن‌ها باقی نماند یا در طول سال‌های بعد مرمت‌هایی روی آن‌ها انجام شد.
بیت‌المَقدِس
*۴۸۰ قبل از میلاد «آکروپلیس» که در شمال شرقی پارتنون در آتن به عنوان پایتخت یونان و در مرتفع‌ترین نقطه دشت قرار داشت در اتش سوخت. مردم یونان این مجموعه تاریخی را یک نماد ملی می‌دانند که براساس شواهد تاریخی این شهر باستانی در طول دومین حمله به یونان در آتش سوخت.
*معبد «آرتمیس» در افسس که آن را یکی از عجایب هفتگانه جهان می‌نامید ۵۵۰ قبل از میلاد در زمان امپراطوری یونان ساخته شد. معبد آرتمیس در شب ۲۱ ژوئیه سال ۳۵۶ پیش از میلاد، توسط مردی به نام هروستراتوس (Herostratus) برای جاودانه کردن نام خود در تاریخ، در آتش سوخت. اسکندر مقدونی هم در همین شب متولد شد. به گفته پلوتارک تاریخ‌نگار، در آن شب آرتمیس چنان درگیر مراقبت از زاده شدن اسکندر بود که نتوانست از معبد خود محافظت کند.
*جست‌وجوها نام «پارسه ، تخت جمشید یا پرسپولیس» را به عنوان یکی از مکان‌های تاریخی که در ۳۳۰ قبل از میلاد توسط الکساندر به آتش کشیده شده ثبت کرده‌اند.
*در ۴۸ قبل از میلاد هم کتابخانه اسکندریه به طور تصادفی در زمان محاصره توسط جولیوس سزار سوخته شد.
* در ۱۵۶۸ میلادی در قرن ۱۶، آتش بزرگی به جان «فریول» یکی از دهستان‌های اسپانیا در استان لاکرونیا افتاد که با پایان این آتش‌سوزی این شهر به شهر قدیمی قرون وسطایی تبدیل شد.
*آتش‌سوزی قصر «دان» در ونیز در ۱۵۷۷ هم آثار هنرمندانی مانند «بلینی، تیتان و تینتورتو» را از بین برد.
*در ۱۶۵۲ میلادی با آتش گرفتن تالار شهرداری آمستردام، گنجینه‌ها و مدارک تاریخی مهمی سوختند.
*قصر سلطنتی «Tre Kronor» در استکهلم سوئد متعلق به قرون وسطی در آتش سوخت. گفته می‌شود این قلعه در اواسط قرن ۱۳ میلادی با نام قلعه سلطنتی ساخته شد، زمانی که این قصر در ۱۶۹۷ سقوط کرد، بیشتر کتابخانه ملی سوئد و آرشیوهای سلطنتی نابود شدند، به همین دلیل به دست آوردن اطلاعات دقیق از تاریخ اولیه این کشور در دسترس نیست.
*کاخ سلطنتی «کوئدنبورگ» هم در ۱۷۳۱ میلادی در بروکسل در آتش سوخت و هیچ‌گاه بازسازی نشد، اطلاعات دیگری درباره این کاخ تاریخی و نحوه آتش‌سوزی آن در دسترس نیست.
*کاخ سلطنتی «الکزار» در مادرید اسپانیا هم در شب کریسمس در ۱۷۳۴ در آتش سوخت و امروز جای آن کاخ سلطنتی جدید قرار گرفته است.
بیمارستان هیت-دیو پاریس در حاشیه نقاشی اُسقف قرار گرفته
*"هیت-دیو پاریس" اولین و قدیمی‌ترین بیمارستان شهر پاریس و قدیمی‌ترین بیمارستان فعالِ دنیاست که در سال ۶۵۱ میلادی توسط سن لاندری تأسیس شد و در ۱۷۷۲ آتش گرفت و حالا با وجود همه حوادث مخربی که از سرگذرانده همچنان فعال است.
*سومین ساختمان از مجموعه کاخ‌های «کریستین اسبرگ» در دانمارک در ۱۷۹۴ در آتش سوخت. برپایی اولین قلعه از این مجموعه بنا در سال ۱۱۶۷ انجام شد. این ساختمان از اوایل سده پانزدهم میلادی، در نقش ساختمان مرکزی حکومت پابرجا بود، تا ۱۷۹۴ به عنوان محل اقامت اصلی شاه استفاده می‌شد و اکنون از ۱۸۴۹ به عنوان محل برگزاری پارلمان استفاده می‌شود.
*در ۱۸۰۹ میلادی بخش عمده‌ای از بخش جنوبی و شرقی کاخ سنت جیمز در لندن در آتش سوخت و هیچ‌گاه بازسازی نشد. هنری هشتم در ۱۵۳۲ کاخ سنت جیمز را جای درمانگاه جذامیان که وقف «سنت جیمز قدیس» بود، ساخت که از ۱۶۹۷ تا ۱۸۳۷ محل اقامتگاه پادشاهان بریتانیا بود.
*در آتش‌سوزی ۱۸۳۷ سنت‌پترزبورگ روسیه، کاخ زمستانی این منطقه تاریخی به جز "هرمیتاژ" در آتش سوخت. این کاخ در فاصله سال‌های ۱۷۵۴ تا ۱۷۶۲ میلادی و به دستور ملکه الیزابت، دختر پتر کبیر ساخته شده بود. این کاخ از قرن هجدهم میلادی تا زمان بروز انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ که حکومت تزارها در روسیه به پایان رسید، محل اقامت تزارها بود.
*آتش بزرگ Toronto (1849) در هفتم آوریل ۱۸۴۹ اتفاق افتاد، این آتش‌سوزی که با نام «آتش کلیسای جامع» نیز در ذهن مردم شناخته شده است، نخستین آتش بزرگ در تاریخ تورنتو، انتاریو و کانادا نامیده می‌شود. بخش عمده‌ای از بازار بلوک، هسته تجاری شهر، از جمله سقف کلیسای سنت جیمز فعلی در آن آتش‌سوزی از بین رفت، همچنین ساختمان ۱۸۳۱ سالن شهر تورنتو و بازار سنت لارنس در جنوب پادشاه آسیب دید و از بین رفت.
*آتش‌سوزی‌های عمدی در ماه می ۱۸۷۱ میلادی در دوره «کمون پاریس» کاخ سلطنتی تایلیرها، کتابخانه لوور، کاخ عدالت، هتل دیل، گار دی لیون و کاخ اورسی را از بین برد.
*موزه مشهور مادام تیسو در لندن هم این فاجعه را به خود دیده است، در ۱۹۲۵ بخش‌هایی از این موزه نیز در آتش سوخت که بازسازی شد.
کریستال پالاس در شعله‌های آتش
*۳۰ نوامبر ۱۹۳۶ میلادی کاخ کریستال، که ۱۸۵۱ در لندن ساخته شده بود، آتش گرفت و ۸۶ ماشین آتش‌نشانی و ۴۰۰ آتش‌نشان نتوانستند آن را از یکسان شدن با خاک نجات دهند. بیش از صد هزار نفر برای تماشای کریستال پَلس در شعله‌های آتش به سیدنهام هیل رفتند و وینستون چرچیل درباره این آتش‌سوزی گفت: «این پایان یک دوران است.»
*کتابخانه ملی پرو که آن را قدیمی‌ترین و مهمترین کتابخانه کشور می‌دانند، در ماه مه ۱۹۴۳ به طور کامل در آتش سوخت، در ان اتفاق ۱۰۰ هزار جلد و ۴۰ هزار نسخه خطی از دست رفت.
*آتش‌سوزی ۲۳ مه ۱۹۶۴ در کلیسای مقدس کلیسای مقدس در سانفرانسیسکو کالیفرنیا ۱۷ نفر را کشت. اطلاعات دیگری از این آتش‌سوزی در دست نیست.
*کلیسای «نتردام د لوردز» در کنار رودخانه فال در ماساچوست، در ۱۱ ماه مه ۱۹۸۲ در جریان بازسازی‌اش دچار آتش سوزی شد، به واسطه مصالح بنا که عمدتاً از چوب بودند، آتش به سرعت گسترش پیدا کرد و آن‌قدر گسترده شد تا دو بلوک از خانه‌های کناری را نیز در آتش سوزاند و خود کلیسا هم با خاک یکسان شد.
کاخ همپتون
*کاخ «همپتون کورت» لندن در ۱۵۱۵ میلادی توسط تامس وولسی ساخته شد. این کاخ که در کنار کاخ سنت جیمز از تنها کاخ‌های به جا مانده از دوران حکومت هنری هشتم است، در ۱۹۸۶ در آتش سوخت.
* هشتم ژوئن ۱۹۹۷ معبد « Brihadiswara » توسط یک حشره‌گیر که بازدیدکننده بود آتش گرفت و ۶۰ نفر در آن کشته شدند. این معبد در شهر تامیل نادو در هند قرار دارد. این شهر در طول حکومت مولانا، زمانی که به عنوان پایتخت امپراتوری خدمت می‌کرد، نخستین بار به برجسته شدن رسید.
اپراخانه مشهور شهر ونیز «لافینچه»
*اپراخانه مشهور شهر ونیز که سه بار در آتش سوخت، آخرین بار در ۱۹۹۶ و به‌صورت عمدی آتش گرفت، اما بنای جدید آن در دسامبر ۲۰۰۳ گشایش یافت. در بازسازی آن تلاش شد که طراحی نخستینش حفظ شود. نام آن نیز بعد از نخستین آتش‌سوزی «لافنیچه» شد.
*ساختمان ۱۵۰ ساله «استفن کورت» در کلکته و متعلق به یک کمپانی در سال ۲۰۱۰ در آتش سوخت و همراه خود ۴۳ نفر را در آتش سوزاند.
*در ۲۸ اگوست ۲۰۱۸، ساختمانی ۳۰۰ ساله در بلفاست در ایرلند شمالی متعلق به بانکی در این کشور آتش گرفت و اکنون وضعیت بنای آن در معرض سقوط است.
آتش‌سوزی در موزه ملی برزیل
*دوم سپتامبرسال گذشته نیز یکی از دردناک‌ترین آتش‌سوزی‌های قرن اخیر رخ داد و ۲۰ میلیون اثر تاریخی موزه ملی برزیل در ریودوژانیرو در آتش سوختند. این بنا قدیمی‌ترین موزه کشور در ۲۰۰ سال اخیر در برزیل نامیده می‌شد که در دوران امپراطوری خانگی، خانه سلطنتی بود، همچنین آن را بزرگترین مجموعه مردم‌شناسی و انسان‌شناسی در آمریکای لاتین می‌دانستند.
*داغی آتش بعد از گذشت هفت ماه از آتش‌سوزی این‌بار به تن کلیسای جامع «نوتردام» پاریس نشست. روز گذشته (۱۵ آوریل – ۲۶ فروردین) بخش عمده‌ای از کلیسای جامع نوتردام پاریس از محل کارگاه مرمت آتش گرفت. بعد از چند ساعت ۴۰۰ آتش‌نشان موفق به خاموش کردن آتش کلیسا شدند و تعدادی از آن‌ها در این میان موظف به خارج کردن آثار تاریخی این کلیسا بودند. براساس اعلامِ رسانه‌های فرانسوی دو برج نمادین کلیسا و چارچوب اصلی ؛ حفظ شده است و تلاش‌ها برای جلوگیری از فرو ریختن کامل بنا موفقیت آمیز بوده است.
در طول سال‌های گذشته مرمت این کلیسای تاریخی آغاز شده و قرار بوده در دوره‌ای ۲۰ ساله آن را مرمت کنند، اما تا کنون علت آتش‌سوزی آن را بر اثر یک حادثه در خلال پروژه مرمت عنوان کرده‌اند.
*از سوی دیگر به دنبال وقوع این آتش‌سوزی از ۲۶ فروردین، خبرهایی نیز درباره بیرون زدن شعله‌های آتش از سمت اتاق نماز در مسجد «القرضا» در بیت‌المقدس به عنوان سومین مکان مقدس در اسلام منتشر شده، اما تا کنون آتش‌سوزی «نتردام» خبرهای این آتش‌سوزی را زیر سایه برده است.
مسجد جامع ساری در زمان آتش‌سوزی
هر آتش، هشداری برای تاریخ
اتفاقات مطرح‌شده فقط بخش کوچکی از آتش‌سوزی‌های خیلی مطرح تاریخ است که در این گزارش با تمرکز بر برخی آتش‌سوزی‌های بناهای تاریخی آن‌ها را مرور کردیم.
حال اگر بخواهیم به این فهرست اتفاقات رخ‌داده در ایران را هم اضافه کنیم، بعد از پلاسکو که به آن اشاره‌ای کوتاه شد، مسجد جامع ساری نیز به واسطه سوختن بیش از ۷۰ درصدی‌اش در این فهرست قرار می‌گیرد که تقریباً به جز چهارچوب اصلی‌اش، چیزی از بنای تاریخی آن باقی نماند.
بخش‌های زیادی از کلیسای «نوتردام» در آتش سوخت و از مهمترین دلایل احتمالی این آتش‌سوزی را به بخش کارگاه مرمت این مکان ۸۵۰ ساله مربوط می‌دانند، اقدامی که همیشه آن را به معنای توجه و رسیدگی به بناهای تاریخی می‌دانیم اما در طول سال‌های گذشته نمونه‌های مشابه زیادی در سراسر کشور به طور دائم مشخص و اعلام شده‌اند که به بدترین روش‌ها در دست مرمت‌اند.
از سوی دیگر درباره برخی بافت‌های تاریخی مانند بافت تاریخی یزد که از قضا شهرش مانند بنای نوتردام در فهرست میراث جهانی ثبت شده یا بافت تاریخی بازار تهران که در آتش‌سوزی دوست و دشمن نمی‌شناسد و خشک و تر را با هم می‌سوزاند، همواره هشدار داده می‌شود.
