ایران‌بوم

در طول سال گذشته دست‌کم در هر ماه رسانه‌ها یک خبر از دست‌اندازی برخی دستگاه‌های دولتی نسبت به حفاظت از محوطه‌های تاریخی چه در سطح شهرها و چه در مناطق خارج شهری که حالا به بیابان تبدیل شده‌اند، منتشر کرده‌اند؛ خبرهایی از آبگیری سد در محوطه‌های تاریخی، کشت و زرع روی آن‌ها یا در آخرین مورد نیز صاف کردن یک محوطه پیش از اسلام و ایجاد اتوبان روی آن!

خبرهایی که معمولا نتیجه‌ی پیگیری رسانه‌ها از آن فقط یک جواب دارد و آن تخریب محوطه است و دیگر هیچ.

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، محوطه‌ی تاریخی «قلی‌درویش» قم نیز به عنوان یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی عصر مفرغ و آغاز عصر آهن که از قضا در نزدیکی بافت تاریخی قم و جایی که مدیریت شهری برای عبور منوریل و دیگر وسایل حمل و نقل شهری برایش برنامه‌ریزی دارد، درگیر این توسعه بی‌رحم است.

محوطه‌ای که حداقل از 10 سال پیش هشدارهای زیادی نسبت به احتمال نابودی کامل آن مطرح شد، اما هنوز تصمیم درستی نسبت به حفاظت از آن گرفته نشده است.

در حالیکه کمتر از سه ماه از برگزاری همایش «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» گذشته و دستگاه‌های دولتی با حضورشان در این همایش قول‌های متعددی برای حفاظت از این میراث کهن دادند، اما به نظر می‌رسد باز هم نتیجه‌ای به دنبال نداشته است.

این‌بار خبر می‌رسد «توسعه واحدهای تجاری، صنعتی و اجرای پروژه‌های عمرانی وخدمات شهری خسارت شدید و جبران ناپذیری به محوطه تاریخی "قلی درویش" وارد کرده است.»

و این اتفاق در حالی روی داده است که از همان 10 سال پیش باستان‌شناسان و دوستداران میراث فرهنگی و رسانه‌ها به صورت مستمر از احتمال تخریب این محوطه‌ی تاریخی خبر داده‌اند.

سیامک سرلک، سرپرست هیات باستان شناسی محوطه «قلی درویش» بار دیگر این هشدار را در چهاردهمین گردهمایی باستان شناسان ایران تکرار کرد.

او اظهار کرد: قرارگیری محوطه درحریم شهر، گسترش و توسعه واحدهای تجاری وصنعتی و مسکونی درحریم جنوبی شهر قم از یک سو و از سوی دیگر اجرای پروژه‌های عمرانی و خدمات شهری خسارت بسیار شدید و جبران ناپذیری به لایه‌های فرهنگی محوطه وارد کرده است.

وی افزود: به رغم سطح وسیع تخریب‌ها با توجه به شواهد لایه‌نگاری، کاوش‌، گمانه‌زنی و مدارک پراکنده‌ای که در بررسی سطحی محوطه قلی درویش به دست آمده است، این محوطه حداقل از دوره فلات قدیم (هزاره پنجم پیش از میلاد) تا دوره سلجوقی مسکونی بوده است.

سرپرست گروه باستان شناسی «قلی‌درویش» ادامه داد: با توجه به اهداف پژوهشی میدانی در کاوش‌های فصل هشتم، راهبردی برای کاوش‌های گسترده در نظر گرفته شد تا پیش از آغاز فصل هشتم به دلیل وسعت محوطه و گسترش ناهمگون نهشته‌های فرهنگی و لایه‌های استقراری دوره‌های مختلف در محدوده عرصه فعلی، لزوم انجام لایه‌نگاری در بخش‌های مختلف محوطه انجام شود.

به گفته‌ وی، با هدف درک روند توالی ادوار فرهنگی و تبیین نسبی نحوه تکوین شکل‌گیری توسعه و گسترش لایه‌های استقراری ادوار مختلف و درک نسبی الگوهای استقراری این محوطه لایه‌نگاری در این محوطه اجتناب ناپذیر بود.

* چالش در مطالعه چگونگی تحولات فرهنگی در عصر مفرغ و آغاز آهن

این باستان‌شناس بیان کرد: شواهد باستان‌شناختی موید این نکته است که اکثر محوطه‌های عصر مفرغ این منطقه با پایان هزاره سوم با نوعی افول فرهنگی‌، گسست لایه‌شناختی و خلع استقراری مواجه شده و یا متروک می‌شوند، به همین دلیل تبیین روند شکل‌گیری محوطه‌های عصر آهن I و توجیه و تفسیر چگونگی تحولات فرهنگی در پایان عصر مفرغ و آغاز عصر آهن یکی از چالش های مطالعاتی این دوره محسوب می‌شود.

سرلک تاکید کرد: با توجه به شواهد کاوش و لایه‌نگاری‌، نیایشگاه قلی درویش در چندین مرحله متوالی معماری از اواخر دوره مفرغ جدید تا دوره آهن I، بدون تغییر در پلان اصلی و با مرمت‌ها و بازسازی‌های متوالی به حیات و کاربری مستمر خود ادامه داده است .

وی افزود: یک چنین استمراری بدون تغییر بنیادین مشهود می‌تواند پیام آور نوعی استمرار فرهنگی در طول دوره‌های مفرغ جدید ، گذار و آهن I باشد که مسلما کاوش‌های تکمیلی و مطالعات دقیق‌تر می‌تواند زوایای بیشتری از روندهای فرهنگی در طول هزاره دوم قبل از میلاد در محوطه قلی درویش تبیین کند.

او با بیان این‌که فصل هشتم کاوش‌های محوطه قلی درویش جمکران –قم با هدف تبیین روند تحولات فرهنگی پایان عصر مفرغ و آغاز عصر آهن انجام شد، افزود: دوره‌ی گذار از عصر مفرغ به عصر آهن یکی از دوره‌های کم شناخته و درعین حال مهم در باستان شناسی هزاره دوم پیش از میلاد به شمارمی رود.

به گزارش ایسنا، از نمونه‌ی این هشدارها؛ می‌توان به صحبت‌های سیامک سرلک، در یازدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسان در سال 91 اشاره کرد. هشدارهای بسیار جدی‌ که فقط خبرهای تلخ داشت.

او در آن زمان و در نشست پنجم، یازدهمین گردهمایی باستان‌شناسی درباره‌ی کاوش‌های سه فصل کاوش در آن زمان از محوطه‌ی «قلی‌درویش» در قم، توضیح داد: وقتی این محوطه کشف شد ارتفاع آن 20 متر، با وسعتی حدود 100 هکتار بود؛ اما اکنون ارتفاع محوطه‌ی قلی‌درویش صفر است. وضعیت این محوطه بعد از آغاز یکسری کارهای شهرسازی، بسیار وخیم شد. هرچند مرحوم دکتر مسعود آذرنوش نیز تأکید کرده بود قم از نظر باستان‌شناسی اهمیت فراوان دارد، ولی متأسفانه با چند طرحی که برای بزرگراه‌های اصلی قم پایه‌ریزی کردند بخش زیادی از محوطه‌ی «قلی‌درویش» نابود شد.

به گزارش ایسنا، محوطه قلی درویش درحاشیه جنوبی شهر قم ، کیلومتر نخست جاده قدیم قم – کاشان و در ضلع غربی این جاده ورودی بزرگراه تازه تاسیس جمکران – قم که درون عرصه مرکزی محوطه ساخته شده، قرار دارد.