ایران‌بوم

اسکیزوفرنی یکی از شدیدترین بیماری‌های روانی است که درصورت درمان به موقع، کنترل می‌شود. بررسی‌های سازمان‌بهداشت جهانی نشان می‌دهد که از هر 100 نفر جمعیت جهان 2 نفر مبتلا به اسکیزوفرنی می‌شوند و این درحالی است که حدود 75 درصد این افراد، از عود و ناتوانی‌های طولانی مدت ناشی از این بیماری رنج می‌برند. شروع علائم اسکیزوفرنی معمولا در سنین 25 سالگی و در مردان کمی زودتر از زنان رخ می‌دهد. ‏

کارشناسان معتقدند سابقه خانوادگی، عوارض مامایی، اختلالات تکاملی، عفونت دستگاه عصبی مرکزی در کودکی، مصرف موادمخدر توهم‌زا مانند حشیش و بروز اتفاقات حاد در زندگی، از مهم‌ترین عوامل به وجودآورنده بیماری اسکیزوفرنی است. ‏

‏ آنان می‌گویند علیرغم این‌که شمار بسیاری از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی بهبود می‌یابند، اما حدود سه‌چهارم افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، دچار پیامد‌های این بیماری می‌شوند که به مراتب از خود بیماری بدتر است. ‏

اسکیزو فرنی، شدید‌ترین بیماری روانی ‏

دکتر فائزه تاتاری ـ روانپزشک در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا اظهار داشته است: اسکیزوفرنی از شدیدترین بیماری‌های روانی است که شروع آن عمدتاً در اوایل نوجوانی و بلوغ فرد است، اما در سنین بالاتر نیز دیده می‌شود. ‏

وی باتأکید براین‌که اسکیزوفرنی متعلق به قشر خاصی نیست و در همه طبقات اجتماعی دیده می‌شود، می‌گوید:1 تا 5/1 درصد افراد در همه جوامع به این عارضه مبتلا هستند و شیوع این بیماری در زنان و مردان تفاوتی ندارد، اما در زنان در سنین پایین‌تر مثلا 15 تا 25 سالگی و در مردان در سنین بالاتر و از 25 تا 35 سالگی بیشتر بروز می‌کند.

این روانپزشک می‌افزاید: اکثر افرادی که مبتلا به اسکیزوفرنی می‌شوند از بیماری خودآگاه نیستند و به ندرت قبول می‌کنند که مشکل دارند، مگر این‌که خانواده و اطرافیان تغییر رفتار را در آنان تشخیص دهند.‏

دکتر تاتاری بابیان این مطلب که علائم اسکیزوفرنی آرام پیش می‌رود، یادآوری می‌کند: فرد ابتدا گوشه‌گیری می‌کند، دوستانش معدود می‌شوند به خیال پردازی می‌پر‌دازد و از هیجانات زندگی دور می‌شود. وی توهم را از دیگر علائم جدی اسکیزوفرنی می‌خواند و می‌گوید: در این حالت فرد احساس می‌کند مدام تحت تعقیب است و کسی قصد دارد به او صدمه بزند. با خودش حرف می‌زند، به نظافت شخصی‌اش توجه نمی‌کند، دچار حسادت‌های بیمارگونه می‌شود و در عملکرد روزانه وی اختلال پدید می‌آید.این متخصص بیماری‌های اعصاب و روان، توهمات دیداری، واکنش‌های خلقی متضاد و اقدام به خودکشی را از دیگر علائم اسکیزو فرنی می‌داند و می‌افزاید: متأسفانه به طور میانگین 50 درصد افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اقدام به خودکشی می‌کنند که 10 درصد آن‌ها موفق است و به مرگ بیمار می‌انجامد.وی یاد آوری می‌کند: چنانچه این علائم بیش از 6 ماه در فردی وجود داشته باشد، باید درمان او به سرعت آغاز شود چرا که، در غیر این صورت بیماری مزمن و وخیم‌تر و درمان آن، طولانی‌تر و سخت‌تر خواهد شد.‏

بیماری قابل کنترل و درمان

دکتر محمد تبریزی ـ روانپزشک در مورد بیماری اسکیزوفرنی به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: اسکیزوفرنی یا اسکیزوفرنیا شایع‌ترین نوع روان‌پریشی است که در صورت کم‌توجهی می‌تواند، به یک بیماری ناتوان‌کننده و صعب‌العلاج با عوارض ناخوشایند و خطرناک تبدیل شود. این بیماری در صورت درمان به موقع تبدیل به یک بیماری قابل کنترل می‌شود، به طوری که فرد مبتلا می‌تواند به زندگی عادی خود برگردد.‏

وی بابیان این مطلب که اسکیزوفرنی دارای 2 دسته علایم است،می افزاید: علایم موسوم به مثبت و علایم موسوم به منفی. علائم مثبت این بیماری عبارتند از توهمات شنوایی، هذیان‌ها و اختلالات فکری و علائم منفی شامل عدم لذت، کناره‌گیری از اجتماع، حالت بی‌روح و از دست دادن انگیزه‌ها و اختلالات شناختی، بخصوص در زمینه‌های توجه، حافظه عملیاتی و عملکرد اجرایی است. ‏

این روانپزشک یاد آوری می‌کند: اسکیزوفرنی بیماری تمام عمر است که با تشدید حاد علایم و درجات کاملاً متغیر مانند ناتوانی عملکردی، خودش را نشان می‌دهد. علائم و نشانه‌های اولیه اسکیزوفرنی عبارتند از ایجاد تغییرات پریشان‌کننده و حتی تکان‌دهنده در رفتارهای بیمار، شروع ناگهانی علائم دیوانگی و جنون (مراحل پیشرفته اسکیزوفرنی)، کناره‌گیری و انزوای اجتماعی و طردشدگی و رفتار، گفتار و تفکرات غیرعادی. ‏

وی با بیان این مطلب که بیمار اسکیزوفرنیک در آن واحد در دو جهان زندگی می‌کند، می‌گوید: یکی از آن‌ها، جهان تخیلی و تصّوری او است که بر مبنای توهم‌ها و هذیان‌ها و نیازهای روان‌شناختی او شکل گرفته است و دیگری جهان‌بیرونی است که برای رفع نیازهای فیزیولوژیک خویش به آن احتیاج دارد و ارتباط بین این دو جهان به وسیله سازوکارهای دفاعی روانی انکار، واکنش‌سازی و فرافکنی برقرار می‌شود.‏

شروع بیماری اسکیزوفرنی

این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در مورد بیماران اسکیزوفرنی می‌افزاید: گاهی بیمار خود را مورد تعقیب و آزار افراد یا سازمان‌های جاسوسی می‌پندارد و یا ممکن است خود را یک فرد بسیار مهم بداند.

گاهی هم صداهای توهمی به بیمار دستورهایی می‌دهد که خیلی اوقات خود را مجبور می‌داند از آن‌ها اطاعت کند و در نتیجه مشکلات زیادی برایش به وجود می‌آید. گاهی هم صداهای چند نفر را می‌شنود که در مورد او حرف می‌زنند در بسیاری از مواقع گفتار بیمار هم نامفهوم می‌شود. ‏

وی بابیان این مطلب که بیماری شروع موذیانه‌ای دارد و تاخیر اولیه درمان باعث کناره ‌گیری اجتماعی بیماران می‌شود، می‌افزاید: درمان‌های دارویی به طور کلی در درمان علایم بیماری موفق است، اما تا یک‌ سوم افراد از درمان دارویی فایده اندکی می‌برندو این در حالی است که درمان برخی از علایم منفی بسیار مشکل است و حدود نیمی از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در کوتاه ‌مدت به درمان پایبندی ندارند و این مشکل در طولانی‌مدت، شایع‌تر است.‏

درمان بیماری ‏

دکتر تبریزی در مورد درمان بیماری اسکیزوفرنی می‌گوید: درمان نگهدارنده اسکیزوفرنی با رژیم‌های دارویی آنتی‌سایکوتیک با هدف کاهش فراوانی و شدت عود بیماری‌، افزایش اثر درمان برروی علایم پایدار و افزایش پایبندی به درمان‌های توصیه‌شده انجام می‌شود. داروهای آنتی‌سایکوتیک به طور اولیه برروی علایم مثبت موثرند و بیشتر بیماران برای درمان ناتوانی حاصل از علایم منفی و اختلالات شناختی، نیاز به مداخلات روانی- اجتماعی دارند.

وی بابیان این مطلب که هنوز مشخص نیست که درمان شناخت، رفتاری یا آموزش مهارت‌های اجتماعی نیز بتوانند در درمان این بیماری مفید باشد می‌افزاید: نشست‌های متعدد مداخلات خانوادگی یا مداخلات آموزش روانی در صورت امکان، می‌تواند سبب کاهش عود بیماری اسکیزوفرنی شود ‏

اقدام به خودکشی بیماران

دکتر علی حسینی ـ روانپزشک هم در مورد خودکشی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: خودکشی از عوارض ناخوشایند اسکیزو فرنی است، به طوری که 50 درصد بیماران در صورت عدم درمان مناسب، اقدام به خودکشی می‌کنند و 10 درصد آنان سرانجام براثر خودکشی، از دنیا می‌روند. ‏

وی بابیان این مطلب که خودکشی یکی از خطرات جدی در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی است می‌افزاید: برای افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند، یا دیگران را به آن عمل تهدید می‌کنند، حتماً باید به دنبال مشاوره‌های تخصصی بود. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی نسبت به کل اجتماع به میزان بسیار بیشتری دست به خودکشی می‌زنند و متاسفانه، پیش‌بینی این عمل نیز در بیماران، دشوار است. ‏

انواع اسکیزو فرنی ‏

این روانپزشک سپس انواع اسکیزوفرنی را به این شرح معرفی می‌کند: اسکیزوفرنی پارانوئید وجود هذیان‌های نظام‌یافته و یا توهمات شنیداری وسیع، از مهم‌ترین علایم این نوع اسکیزوفرنی است. بیمار اسکیزوفرنی پارانوئید به هذیان‌های گزند و آسیب مبتلا است که بسیار نظام‌مند، پیچیده و شبیه به معماهای ناشناخته است

. ‏این بیماران بسیار خودبزرگ‌بین و به مکان‌ها و افراد مشهور، بسیار علاقه‌مند هستند و به عنوان مثال سعی بر این دارند که دولت را برای چگونگی اداره مملکت راهنمایی کنند. به این دسته از اختلالات، «هذیان عظمت» گفته می‌شود. علاوه‌بر آن ممکن است «هذیان حسادت» نیز در آنان دیده شود. یعنی فرد اعتقاد قوی نسبت به اینکه شریک‌جنسی آنان خیانتکار است، داشته باشد.

‏اسکیزوفرنی آشفته یا سازمان‌نیافته

بارزترین ویژگی رفتاری در این بیماران، حماقت و گسیختگی افکار است. این نوع اسکیزوفرنی قبلا «هبفرنیک» خوانده می‌شد. بیماران بدون هیچ محرکی، خنده‌های شدید سر می‌دهند و شکلک درمی‌آورند. رفتارهای شاد ولی مضحک و نامانوس وهمچنین پرحرفی‌های بی‌معنی از دیگر ویژگی‌ها آنان است. در این بیماران گاهی توهمات و هذیان‌های گذرا و نامنظم ایجاد می‌شود. این بیماران اغلب نسبت به حمام و تمیز کردن خود بی‌تفاوتند و گاهی ممکن است مواد دفعی بدن خود و کثافات دیگر را نیز بخورند.

اسکیزوفرنی کاتاتونیک

مهم‌ترین ویژگی این اختلال، رفتار حرکتی است که یا به شدت برانگیخته و یا کاملاً منجمد و بی‌حرکت است و گاهی هم بین این دو حالت در نوسان است. شروع این اختلال ناگهانی است و این اختلال را می‌توان به 2 نوع تقسیم کرد: «کاتاتونیک هیجانی» که معمولا همراه با فعالیت‌های شدید حرکتی و گاهی خشونت‌آمیز است و «کاتاتونیک انزواگرا» که معمولاً توأم با بازداری کلی، بهت‌زدگی، عدم تکلم، منفی‌گرایی، انعطاف‌پذیری مومی شکل و در برخی موارد، وضعیت نباتی است.

اسکیزوفرنی باقیمانده

ویژگی این نوع اسکیزوفرنی نبود نشانه‌های شاخص مانند هذیان، توهم، عدم انسجام و رفتارهای بسیار آشفته است. شواهد موجود برای این اختلال حاکی از وجود چند نشانه است که اگر چه نسبتاً جزیی هستند، ولی بسیار ناگوارند که عبارتند از انزوا یا کناره‌گیری مشهود اجتماعی، اختلال آشکار در انجام وظایف،رفتارهای عجیب ، اختلا ف شدید در بهداشت و نظافت شخصی ، ابراز هیجانی کُند، سطحی و یا نامناسب ،تفکرات عجیب، افسونی یا نامانوس، تجربیات ادراکی، غیرارادی و بی‌تفاوتی یا نبود ابتکار عمل در کارها.‏

اسکیزوفرنی نامتمایز یا نامشخص

این نوع اسکیزوفرنی با دیگر انواع آن متفاوت است و در طبقه‌بندی‌های دیگر جای نمی‌گیرد. این تشخیص برای افراد پریشانی است که شواهدی از اختلال تفکر و ناهنجاری‌های رفتاری و عاطفی نشان می‌دهند.دکتر حسینی در مورد سایر اسکیزوفرنی‌ها هم یاد آوری می‌کند: اسکیزوفرنی‌های کودکی، اختلالات اسکیزوفرنیکی است که قبل از سن بلوغ در کودکان اتفاق می‌افتد. این نوع از اسکیزوفرنی معمولاً در کودکانی رخ می‌دهد که در معرض خطر باشند. عواملی که این کودکان را در معرض آسیب قرار می‌دهند عبارتند از فقر، خانواده‌های از هم پاشیده یا بچه‌های طلاق یا خانواده‌هایی که وابستگی‌های مضاعف دارند و همچنین کودکانی که والدین آنها مبتلا به اسکیزوفرنی باشند.

«اسکیزوافکتیو» نیز این بیماری مخلوطی از اختلال اسکیزوفرنی و اختلالات عاطفی است و تحقیقات نشان می‌دهد که بیماری اسکیزوفرنی تحت تاثیر وضعیت ژنتیک فرد، به وجود می‌آید.

نقش وراثت در اسکیزو فرنی ‏

دکتر حسینی با اشاره به این مطلب که اگر پدر و مادری به بیماری اسکیزوفرنی مبتلا باشند، حدود 40 درصد احتمال دارد که فرزندان‌شان به این بیماری مبتلا شوند می‌گوید: اگر تنها یکی از والدین بیمار اسکیزوفرن باشد، به احتمال 12 درصد فرزند او نیز به این بیماری مبتلا می‌شود و حتی اگر خواهر یا برادر فرد مبتلا باشند، باز هم به نسبت 12 درصد احتمال ابتلای او به اسکیزوفرنی وجود دارد.

البته تنها عامل ژنتیک نمی‌تواند در بروز اسکیزوفرنی تاثیرگذار باشد، بلکه عوامل مهیاسازی نیز وجود دارد که در بروز اسکیزوفرنی نقش دارد و می‌تواند بیماری را شعله ور یا خاموش کند.

این روانپزشک می‌افزاید: متاسفانه تبلیغات غیرموجهی در مورد عدم مصرف داروهای اعصاب در کشور ما صورت گرفته است که باعث محروم ماندن صدها هزار بیمار از درمان‌های مناسب و پیشگیری از عوارضی مانند زوال شخصیت، فقدان کارکردهای تحصیلی، خانوادگی، اجتماعی و شغلی،اعتیاد (به صورت خود‌درمانی)،خودکشی و دیگرکشی می‌شود و این در حالی است که گاهی هم ناآگاهی خانواده بیمار اسکیزوفرنیک از ضرورت و فایده درمان‌های دارویی با تخطی از قوانین از سوی برخی افراد همراه می‌شود و فاجعه به بار می‌آورد که نمونه آن «شش ماه مشاوره و روان‌درمانی» برای بیمار اسکیزوفرنیک حاد توسط «فرد غیرپزشک» بوده است که سرانجام به علت وخامت حال بیمار، این درمانگر محترم رضایت داده بود که بیمار بخت برگشته را نزد روان‌پزشک ببرند! اینکه چه فرصت طلایی از دست رفت و چه عوارض و عواقبی برای بیمار و خانواده او به بار آمد، بماند!‏

‏ توهم و هذیان‌‌گویی بیماران‏

دکتر محمد یعقوبی ـ روان‌شناس بالینی در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا اظهار داشته است: بی‌حرکتی به صورت بهت‌زده و خیره کننده، از علائم بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی از نوع کاتاتونیک است.

وی بابیان این مطلب که اختلال‌ روانی کاتاتونیک یکی از انواع بیماری‌های اسکیزوفرنی است، می‌گوید: به این اختلال روانی، اسکیزوفرنی کاتاتونیک گفته می‌شود.

یعقوبی می‌افزاید: افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کاتاتونیک علاوه براین‌که ملاک‌های تشخیصی کلی برای اسکیزوفرنی را برآورده می‌کنند، به اختلالی دچار هستند که ویژگی آن، آشفتگی روانی - حرکتی است.وی با اشاره به این مطلب که مهم‌ترین علامت اسکیزوفرنی‌ها توهم و هذیان است، یاد آوری می‌کند: تکلم آشفته که از این شاخه به آن شاخه می‌پرد و به مقصد خاصی نمی‌رسد، از دیگر مشخصه‌های بیماران اسکیزوفرنی و بی حرکتی به صورت بهت زده و خیره کننده، از علایم بیماران مبتلا به «کاتاتونیک» است.

این روانشناس بالینی با بیان اینکه افکار و رفتارهای آشفته از دیگر علایم بیماران اسکیزوفرنی است، ادامه می‌دهد: اسکیزوفرنی 4 نوع بیماری پارانویید، آشفته، نامتمایز و کاتاتونیک را شامل می‌شود.

وی به علت اختلال روانی «کاتاتونیک» اسکیزوفرنی اشاره می‌کند و می‌گوید: مشکلات روحی اغلب به 4 دسته تقسیم می‌شود که شامل عوامل «زیستی، محیطی و ارثی»، عوامل «روانی که به دوران کودکی و نحوه رابطه والدین و فرزند مربوط می‌شود»، «مسایل اجتماعی مانند فقر، بیکاری و اعتیاد» و «فاکتور معنویات» است و البته عوامل ارثی بیشترین تاثیر را در بروز مشکلات روحی دارد.

دکتر یعقوبی درباره شیوع بیماری «کاتاتونیک» می‌افزاید: در گذشته بیماری کاتاتونیک نسبتا شایع‌تر بود، اما در حال حاضر با روی کار آمدن داروها و تشخیص به موقع بیماری، از پیشرفت آن پیشگیری شده است و بیماران کمتری از نوع کاتاتونیک وجود دارند.

وی با بیان اینکه درصد ابتلا به بیماری «کاتاتونیک» تقریباً در هر 2 جنس به یک صورت است و تفاوتی زیاد ندارد، یادآوری می‌کند: البته خانم‌ها بیشتر از افسردگی رنج می‌برند، اما در بیماری‌های اسکیزوفرنی و به ویژه نوع کاتاتونیک آن، هر دو جنس به یک اندازه به این بیماری مبتلا می‌شوند.