ایران‌بوم

عصر روز بیستم آذر، محمد بی‎‎ریا، جانشین پیشه‎وری در اجتماعی که در جلو کمیته مرکزی تبریز برپا شده بود از بالکن ساختمان خبر ورود ارتش به آذربایجان را اعلام داشت و مدعی شد که قوای اعزامی به آذربایجان فقط برای نظارت بر حسن انجام انتخابات به آذربایجان می‎آیند. اما همه‎ی مردم دریافتند که کار از کار گذشته و حکومت دموکرات‎ها به آخر خط رسیده‎ است.

روز بیست‎ و یکم آذر 1325 قرار بود شماره مخصوص روزنامه آذربایجان به مناسبت سالگرد حاکمیت دموکرات‎ها بر آذربایجان منتشر شود. از سپیده‎دم در جلو چاپخانه روزنامه در انتظار تحویل روزنامه بودم ولی خبری نشد. با بالا آمدن آفتاب، اغتشاش در گوشه و کنار شهر ظاهر شد و دسته‎های مسلح به راه افتادند هر کجا از فرقه‎چی‎ و مهاجر سراغی می‎گرفتند دنبالش می‎رفتند...

رادیو تبریز مارش نظامی و سرود‎های‎ ای ایران و ای خاک تو مهد آزادگان را می‎نواخت، هر چند بار نطق‎های حاج میرزا‎علی شبستری و دکتر سلام‎الله جاوید که مردم را به خویشتن داری و حفظ امنیت فرا می‎خواندند از رادیو پخش می‎شد. این هر دو، از بنیانگذاران حکومت یک ساله دموکرات‎ها بودند و از بزرگان فرقه‎ شمرده می‎شدند. می‎گفتند وقتی برای مذاکره به تهران رفته بودند، مخفیانه با قوام‎السلطنه قرار و مداری گذاشته و امان‎نامه از ایشان گرفته بودند.

فراریان 24 ساعت روی پل چوبی ارس برای عبور از مرز به انتظار بودند. سرانجام دستور باز کردن مرز، از شوروی رسید و انبوهی از فراریان که تعدادشان از بیست هزار نفر تجاوز می‎کرد از مرز‎های سرتاسری در قلمرو رودخانه ارس گذشتند.

منبع: سیری در کوچه‎های خاطرات (تبریز از شهریور 1320 تا انقلاب اسلامی) حمید ملازاده ـ انتشارات اراک ـ تبریز 1373 صص 105 ـ 104