ادبیات
دانش آموزی
- ادبيات
- نمایش از چهارشنبه, 16 فروردين 1391 11:04
- بازدید: 9320
برگرفته از تارنمای شورای گسترش زبان و ادب فارسی به نقل از قابوسنامه* - عنصرالمعالی کیکاووس
اگر طالب علم باشی، پرهیزکار و قانع باش و علم دوست و بردبار و حنیف روح1 و دیر خواب و زودخیز و حریص به کتابت و متواضع و ناملول از کار و حافظ و مکرّر 2 کلام متفحّص سیر و متجسّس اسرار، عالم دوست و با حرمت و اندر آموختن حریص و حق شناس استاد خود. باید که کتاب ها و اجزاء قلم و و مجرّه3 و مانند این چیزها با تو بود. جز از این دیگر دل تو به چیزی نباشد و هرچه بشنوی یاد گرفتن و باز گفتن و کم سخن و دوراندیش باش و به تقلید راضی مشو. هر طالب علمی که بدین صفت بود، زورد یگانه‌ی روزگار گردد.
سخن
سخن ناپرسیده مگوی و از گفتار خیره4 پرهیز کن. و چون باز پرسند جز راست مگوی و تا نخواهند کس را نصیحت مگوی و پند مده؛ خاصه کسی را که پند نشنود که خود اوفتد. و بر سر ملاء 5 هیچ کس را پند مده که گفته‌اند: «النُصحُ عِندَ الملاءتفریع».6 و اگر کسی به کژی برآمده باشد، گرد راست کردن او مگرد7 که نتوانی چه، هر درختی که کژ برآمده باشد و شاخ زده به کژی بالا گرفته 8 جز به بریدن و تراشیدن راست نگردد. و چنان که به سخن خوب بخل9 نکنی اگر طاقتت بوَد به عطای10 مال هم بخل مکن. که مردم فریفته‌ی مال زودتر شود از آن که فریفته‌ی سخن 11 و از جای تهمت زده پرهیز کن و از یار بداندیش و بدآموز بگریز. و به خویشتن در غلط مشو.12 خود را جایی نه 13 که اگرت بجویند همان جا یابند تا شرمسار نگردی، و خود را از آن جا طلب که نهاده باشی تا بازیابی. و به غم مردمان شادی مکن تا مردمان نیز به غم تو شادی نکنند. داد ده تا داد یابی. خوب گوی تا خوب شنوی. و اندر شورستان تخم مکار که بر ندهد و رنج بیهوده بوَد یعنی با مردمان ناسپاس مردمی کردن14 چون تخم بود به که شورستان افکنی. اما نیکی از سزاوار نیکی دریغ مدار و نیکی آموز باش که گفته‌اند: «اَلدّالُ عَلی الخَیرِِِِی کَفاعِلِه»15
* * *
پا نوشت‌ها :
1- حنیف روح: سبک روح. شاد و مسرور
2- مکرّر: تکرار کننده
3- مجره : دوات
4- خیره: بیهوده
5- بر سر ملاء: آشکارا، علناً
6- معنی جمله: اندرز گفتن در حضور جمع چون سرزنش است
7- گرد راست کردن او مگرد: در پی اصلاح او مباش.
8- بالا گرفته: رشد کرده، قد کشیده
9- بخل: تنگ چشمی، امساک
10- عطا: بخشیدن
11- معنی عبارت: دل مردم را با بخشش مال بهتر می توان به دست آورد و آن ها را فریفت تا با سخن
12- به خویشتن در غلط مشو: درباره‌ی ارزش خودت اشتباه مکن
13- خود را جایی نه: خود را در جایگاهی قرار بده
14- مردمی کردن: انسان بودن، مروت داشتن
15- مهنی جمله: کسی که مردم ذا به کار نیک راهنمایی کند مانند کسی است کخه کار نیم انجام می دهد.
قابوسنامه کتابی است در آداب معاشرت و رسوم دوستی و تربیت زندگانی و کسب فضایل و تهذیب اخلاق که آن را امیر عنصرالمعالی کیکاووس« حکمران زیاری در اواخر عمر برای پند و تهذیب پسرش گیلانشاه در چهل و چهار فصل تألیف کرده است. این کتاب در حدود سال 475 هـ.ق تألیف شده است.
