ایران‌بوم

دیده بان یادگارهای فرهنگی ایران به نمایندگی شماری از سازمان های غیر دولتی مدافع میراث فرهنگی و طبیعی سراسر کشور ، از شورای فرهنگ عمومی که کار درج مناسبت ها را در تقویم رسمی کشور برعهده دارد خواستار ثبت جشن شب چله در تقویم رسمی کشور به نشانه حرمت نهادن به ارزش های فرهنگی و تاریخی مشترک بین همه ایرانیان شد.
در بخشی از نامه سازمان های مردم نهاد خطاب به علی ملانوری مدیرکل شورای فرهنگ عمومی آمده است : جشن یلدا میراث فرهنگی و طبیعی مشترک همه ایرانیان است که در خانواده های ایرانی از هر قشر و با هر دین و مذهب برگزار می شود. شناسایی بهتر و ثبت این جشن کهنسال که پس از نوروز یکی از فراگیرترین جشن های همه ایرانیان است و برپایی همه ساله آن زمینه نزدیکی و همدلی همه اقوام و تیره های ایرانی را فراهم آورده است ، امکان پاسداشت ارزش های فرهنگی این جشن و انتقال بهتر آن به نسل های آینده را فراهم خواهد ساخت. لذا امضا کنندگان ذیل این درخواست که همگی از سازمان های مردم نهاد فعال در زمینه حفظ میراث فرهنگی و طبیعی از سراسرکشور هستند ، خواهشمندند تا شورای فرهنگ عمومی به نشانه حرمت نهادن به ارزش های فرهنگی و تاریخی مشترک بین همه ایرانیان با نظر مساعد نسبت به ثبت شب یلدا در تقویم رسمی کشور اقدامات لازم را اعمال نماید.
اتحادیه انجمنهای علمی، دانشجویی باستان شناسی دانشگاههای کشور، انجمن اقاقیا، انجمن اندیشه جوان، انجمن ایلام شناسی ایران، انجمن بیستون، انجمن پژواک نو، انجمن حامیان حقوق بشر، انجمن دانشجویان باستان شناس شهر کرد، انجمن دوستداران میراث فرهنگی افراز، انجمن دوستداران میراث فرهنگی شوش،
انجمن دوستداران میراث فرهنگی و گردشگری امرتاد، انجمن دوستداران یادمان‌های باستانی آریابوم، انجمن ژیار،
انجمن کهن دژ، انجمن مهر آیین، انجمن نگاه تازه، انجمن وحدت جوانان ایران زمین، جمعیت آریایی ها، جمعیت جوانان عصر سبز، جمعیت سپندارمدان، جمعیت طبیعت یاران، جمعیت طلایه داران اندیشه های نو، جمعیت یادگار یزد (جمعیت دوستداران میراث فرهنگی یادگار)، خانه دوستی ایرانیان، خانه ی ماورای جوان، دیده بان یادگارهای فرهنگی ایران، طنین آرتا، کانون آینده نگری ایران، کانون بارگاه مهر، کانون پاسارگاد، کانون جوانان پارس، کانون دانشگران فردا، کانون فرهنگی آریا، کانون گسترش فرهنگ ایران بزرگ، کانون گلستان نوین، کانون مهر، کانون میراث سپیدان، کانون نفس به نفس، موسسه سیروان، موسسه علمی فرهنگی آینده نگر، موسسه فرهنگی امروز گلستان، موسسه فرهنگی توفا، موسسه فرهنگی دانادلان جنوب، موسسه کندوکاو، موسسه میزان برخی از امضاء کنندگان نامه به شورای فرهنگ عمومی هستند.
گفتنی است ، جشن « یلدا » یا جشن « شب چله » دیرزمانی است که در ایران در آخرین شب پاییز ( 30 آذر ماه ) که بلندترین شب سال نیز هست ، گرامی داشته می شود. شادمانی ، گردهمایی خانوادگی و خوردن میوه هایی همچون هندوانه و انار و خشکبار از آیین های ویژه جشن یلدا است.

متن نامه بالا در پی می آید:

به نام خدا

تاریخ : 28/ 9 / 86
شماره : الف / 86928

حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای حاج آقا علی ملا نوری
مدیر کل محترم دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی

موضوع : درخواست ثبت جشن شب چله(یلدا) در تقویم رسمی کشور
با سلام و احترام ، همانگونه که آگاهید : جشن « یلدا » یا جشن « شب چله » در آخرین شب پاییز ( 30 آذر ماه ) که بلندترین شب سال نیز هست دیرزمانی است که در ایران و بسیاری از کشورها به شکل های گوناگون گرامی داشته می شود. شادمانی ، گردهمایی خانوادگی و خوردن میوه هایی همچون هندوانه و انار و خشکبار از آیین های ویژه جشن یلدا است.
در هزاره های دور ، مردمانی که در طبیعت زندگی می کردند بر اثر مشاهده خورشید و ماه و ستارگان و تجربه تغییرات طبیعی فصول و کوتاهی و بلندی روز و شب ، فعالیت های روزانه خود را بر بنیان این پدیده های طبیعی و دگرگونی های آن ها تنظیم می کردند و از آن ها بهره های فراوان می بردند.
ایرانیان دریافته بودند که از آغاز دی ماه روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاه تر می شود و خورشید هر روز بیش تر در آسمان می ماند و نور و گرمی می پراکند. از این روی در پایان آخرین شب پاییز ( درازترین شب سال ) و سپیده دم نخستین روز زمستان ، برآمدن « نخستین پرتوهای خورشید تابان » را که « مهر » می نامیدند ، به عنوان لحظه « زایش مهر » جشن می گرفتند که بعد ها جشن « یلدا » به معنی زاده شدن و یا جشن « شب چله » نامیده شد و تا امروز باقی مانده است.
ایرانیان از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه را که 40 روز است « چله بزرگ » می نامند و از دهم بهمن ماه تا بیستم اسفند ماه را نیز « چله کوچک » می نامند. چون در این 40 روز دوم یا چله کوچک از شدت سرما نسبت به چله بزرگ کاسته شده است.
می دانیم که زمین در اول دی ماه هر سال به نقطه انقلاب زمستانی خود می رسد. نقطه ای که در آن، ناظران نیمکره شمالی دارای کوتاه ترین روز و بلندترین شب سال بوده و بر عکس در نیمکره جنوبی بلندترین روز سال اتفاق می افتد. اما باید توجه داشت که در این شب همه ناظران نیم کره شمالی دارای طول شب یکسان نیستند و هرچه به طرف قطب می رویم طول شب یلدا افزایش می یابد. برای مثال درازای شب یلدا در برخی از شهرهای ایران (1385 ) به شرح زیر است :

شهر درازای شب یلدا
چابهار 13 ساعت و 36 دقیقه
یزد 14 ساعت و 5 دقیقه
اصفهان 14 ساعت و 9 دقیقه
تهران 14 ساعت و 26 دقیقه
مشهد 14 ساعت و 29 دقیقه
تبریز 14 ساعت و 39 دقیقه

جشن یلدا همانند دیگر جشن های ایرانی یک جشن خانوادگی است . در این جشن اکثر خانواده های ایرانی با هر دین و مذهب سفره ای گسترده می کنند و خوراکی های ویژه ای را بر آن می نهند. این خوراکی ها را در بیشتر نواحی « شب چَره » می نامند و معمولا شامل هفت نوع میوه و آجیل هفت مغز می باشد. البته گاهی شمار آن ها از هفت نوع بیشتر می شود و افزون بر آن انواع شیرینی سنتی و غیر سنتی نیز تهیه می شود.
شور و شوق مردم برای خرید خوراکی های ویژه شب یلدا را از چند روز زودتر به ویژه در روزهای 29 و 30 آذرماه ، در بازارها و فروشگاه های میوه و آجیل می توان دید. معمولا این خریدها تا پاسی از شب نیز ادامه دارد و در آخرین لحظه ها نیز کسانی را می بینیم که از سر کار برگشته و میوه های شب یلدا را خریداری نموده و به خانه می برند. از میوهایی ویژه شب یلدا هندوانه ، انار و انگور است و در کنار آن ها از میوه های تابستانی دیگر همچون سیب ، خربزه ، خیار و گاهی « بِه » استفاده می کنند. در بین میوه های شب یلدا ، هندوانه اهمیت بیشتری دارد و اگر وضعیت اقتصادی خانواده ها اجازه دهد حتما آن را برای این شب تهیه خواهند کرد زیرا بسیاری باور دارند که اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورند در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی در سراسر زمستان سرما بر آن ها چیره نخواهد شد و بیمار نمی شوند. پژوهشگران بر این باورند که خوردن هندوانه و انار در این شب معنایی رمزگونه در خود نهفته دارد و هندوانه و انار سرخ و گرد نمادی از گرمای مهر در شب سرد زمستان هستند.
شب چَره یلدا همچنین شامل دانه هایی چون گندم و شاه دانه و برنجک و نخود بوداده یا برشته ( نخودچی )، و آجیل شامل تخمه هندوانه و کدو و گاهی تخمه آفتابگردان ، بادام، پسته، فندق و گردو است که در کنار آن از میوه های خشک یا خشکبار همچون سنجد سرخ ، کشمش، انجیر خشکه ، برگه زردآلو و توت خشکه استفاده می شود. معمولا برای شب یلدا شام ویژه ای تهیه نمی شود و تهیه شام بستگی به وضع اقتصادی و نوع تغذیه خانواده دارد. در بیشتر خاندان ها در شب یلدا، کوچک تر ها پس از خوردن شام، برای " شب نشینی" یا " شب زنده داری " به خانه بزرگ خاندان می روند.
یکی دیگر از رسوم شب یلدا که در بیشتر خانواده های ایرانی متداول است ، بُردن « شب چله ای » یا هدایای ویژه شب چله ( یلدا ) برای نوعروسان و تازه دامادان است. معمولا در خانواده هایی که به تازگی بین یک زوج جوان خطبه عقد خوانده شده اما هنوز زندگی مشترک را به صورت رسمی آغاز نکرده اند ، در شب چله ( یلدا ) مادر داماد به همراه مجموعه ای از خوراکی های ویژه شب یلدا که با ذوق و سلیقه خاصی آراسته شده اند ، هدایای دیگری همچون لباس یا پارچه و طلا تهیه نموده و برای عروس می فرستد. این عمل به صورت متقابل از سوی مادر عروس نیز صورت می گیرد که البته زمان آن در برخی مناطق یک شب بعد از شب چله و در بیشتر مناطق نخستین شب چله پس از آغاز زندگی مشترک زوج جوان در خانه بَخت خواهد بود. در سده های اخیر فال گرفتن از دیوان حافظ ( شاعر و عارف بزرگ ایرانی ) نیز در شب یلدا و در برخی از خانواده ها مرسوم شده است.
ضرورت ثبت یلدا در تقویم رسمی کشور :
جشن یلدا میراث فرهنگی و طبیعی مشترک همه ایرانیان است که در خانواده های ایرانی از هر قشر و با هر دین و مذهب برگزار می شود. یلدا جشنی است که در آن مردمان به انتظار سپیده دم و دریافت گرمای مهرتابان می نشینند و این گرمای زندگی بخش را که از طبیعت گرفته اند به همدیگر هدیه می دهند . شناسایی بهتر و ثبت این جشن کهنسال که پس از نوروز یکی از فراگیرترین جشن های همه ایرانیان است و برپایی همه ساله آن زمینه نزدیکی و همدلی همه اقوام و تیره های ایرانی را فراهم آورده است ، امکان پاسداشت ارزش های فرهنگی این جشن و انتقال بهتر آن به نسل های آینده را فراهم خواهد ساخت.
لذا امضا کنندگان ذیل این درخواست که همگی از سازمان های مردم نهاد فعال در زمینه حفظ میراث فرهنگی و طبیعی از سراسرکشور هستند ، خواهشمندند تا شورای فرهنگ عمومی به نشانه حرمت نهادن به ارزش های فرهنگی و تاریخی مشترک بین همه ایرانیان با نظر مساعد نسبت به ثبت جشن شب چله(یلدا) در تقویم رسمی کشور اقدامات لازم را اعمال نماید.

رضا نیک پور
دبیر دیده بان یادگارهای فرهنگی ایران

به نمایندگی از :
1. اتحادیه انجمنهای علمی، دانشجویی باستان شناسی دانشگاههای کشور
2. انجمن اقاقیا
3. انجمن اندیشه جوان
4. انجمن ایلام شناسی ایران
5. انجمن بیستون
6. انجمن پژواک نو
7. انجمن حامیان حقوق بشر
8. انجمن دانشجویان باستان شناس شهر کرد
9. انجمن دوستداران میراث فرهنگی افراز
10. انجمن دوستداران میراث فرهنگی شوش
11. انجمن دوستداران میراث فرهنگی و گردشگری امرتاد
12. انجمن دوستداران یادمان‌های باستانی آریابوم
13. انجمن ژیار
14. انجمن کهن دژ
15. انجمن مهر آیین
16. انجمن نگاه تازه
17. انجمن وحدت جوانان ایران زمین
18. جمعیت آریایی ها
19. جمعیت جوانان عصر سبز
20. جمعیت سپندارمدان
21. جمعیت طبیعت یاران
22. جمعیت طلایه داران اندیشه های نو
23. جمعیت یادگار یزد (جمعیت دوستداران میراث فرهنگی یادگار)
24. خانه دوستی ایرانیان
25. خانه ی ماورای جوان
26. دیده بان یادگارهای فرهنگی ایران
27. طنین آرتا
28. کانون آینده نگری ایران
29. کانون بارگاه مهر
30. کانون پاسارگاد
31. کانون جوانان پارس
32. کانون دانشگران فردا
33. کانون فرهنگی آریا
34. کانون گسترش فرهنگ ایران بزرگ
35. کانون گلستان نوین
36. کانون مهر
37. کانون میراث سپیدان
38. کانون نفس به نفس
39. موسسه سیروان
40. موسسه علمی فرهنگی آینده نگر
41. موسسه فرهنگی امروز گلستان
42. موسسه فرهنگی توفا
43. موسسه فرهنگی دانادلان جنوب
44. موسسه کندوکاو
45. موسسه میزان