زیست بوم
وارونگی هوا پای به کلانشهرها می‌گذارد - تهدیدی به نام وارونگی هوا
- زيست بوم
- نمایش از شنبه, 20 آبان 1391 06:26
- بازدید: 4991
تهران از ابتدای امسال تاکنون حتی یک روز هوای پاک نداشته است، چرا که بر اساس گزارش وضعیت هوای این شهر در 4 ماه نخست سال که از سوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران منتشر شده، از ابتدای سال1391، هوای تهران از هر 5 روز 2 روز ناسالم و 3 روز سالم بوده است.
nike foamposite 2000 black women shoes heels - Blanco - 991 - DJ3180 - Nike Air Max 97 By You Zapatillas personalizables | Giftofvision, ALWAYS LIKE A SALE
به طور معمول با سرد شدن زمین و کاهش دما، شرایط وارونگی هوا و پدیده «اینورژن» پدید می‌آید و امسال نیز از اواسط آبان تا اواسط دی ماه با احتمال بروز این پدیده مواجهیم که روزهای خاکستری پایتخت را آلوده‌تر می‌کند.
کارشناسان معتقدند این موضوع مختص ایران یا تهران نیست، اما با توجه به اینکه ما با مشکلاتی مانند مناسب نبودن کیفیت خودروها و سوخت مواجهیم، بیشتر شاهد وقوع اینورژن هستیم.
از سوی دیگر، طبق گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعداد مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوای تهران، سالانه به 4 تا 5 هزار نفر می‌رسد و این در حالی است که به گفته دکتر یوسف رشیدی، مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، روح کارشناسی در قوانین آلودگی هوا وجود ندارد و باید به جای نگاه سطحی و ساده انگارانه‌ای که در این حوزه هست، با اتفاق نظر ملی، خسارات آلودگی هوا بر سلامت انسان‌ها را متوقف کرد.
از آنجا که مبارزه با آلودگی هوا در کشورهای پیشرفته اولویت اول و در کشورما اولویت آخر است، ضرورت ورود رسانه‌ها به این موضوع مهم احساس می‌شود تا مانع فراموشی این مبحث شوند و بر پیگیری مطالبات مردم از مسؤولین و نهادهای مجری این بخش، پافشاری کنند.
رشیدی، فشار افکار عمومی را یک اهرم اجرایی قوی در موضوع مبارزه با آلودگی هوا می‌داند و از رسانه‌ها می‌خواهد با ایجاد بخش‌های ویژه و با استفاده از خبرنگارانی که علاوه بر قلم و نگارش‌های مناسب، شناخت و تخصص مناسبی نیز در این موضوع دارند، در تحلیل و تفسیر اخبار و اطلاعات مربوطه و انتقال واقعیات موجود به مردم در موضوعی که به صورت مستقیم با زندگی روزانه و سلامت تک تک شهروندان سروکار دارد، قوی‌تر عمل کنند.
تعریف آلودگی هوا
«آلودگی هوا» تغییر در ویژگی‌های طبیعی جو بر اثر مواد شیمیایی، غباری یا عامل‌های زیست شناختی است. جو یا اتمسفر، سامانه گازیِ طبیعیِ پویا و پیچیده‌ای است که زندگانی در سیاره زمین به آن بازبسته‌است. این آلودگی هوا ممکن است طبیعی (مانند فعالیت آتش‌فشان‌ها)، یا مصنوعی باشد.آلودگی‌های مصنوعی عمدتا ناشی از فعالیت وسایل نقلیه،کارخانه‌ها، صنایع و ساختمان‌سازى است.
حتی در خارج از شهرها، غبار حاصل از شخم زدن زمین به وسیله تراکتورها، ماشین‌ها و کامیون‌هایى که در جاده‌هاى شنى یا خاکى مى‌رانند، ریزش کوه و دود حاصل از آتش سوزى بیشه‌ها و مزارع باعث آلودگی‌هوا می‌شود.
آلودگی هوا، دیرزمانی‌است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست‌بوم‌های زمین شناخته می‌شود. سالیانه 3 میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که 90درصد آنان در کشورهای توسعه یافته هستند. دربعضی کشورها تعداد افرادی که بر اثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ و میر به طور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس و حملات قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی است.
آلودگی هوا به طرق گوناگونی می‌تواندآثار زیانبار و متفاوت درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسان‌ها بگذارد و در این میان آسیب‌پذیری برخی افراد، کودکان کم سن و سال و سالمندان، در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از سایرین است.
وارونگی هوا (اینورژن)
چگونگی توزیع دمای هوا در لایه‌های مجاور سطح زمین را که خود تابعی از توزیع انرژی است، وارونگی دما یا «اینورژن» می‌گویند.
در حالت سکون یا اینورژن، لایه گرم‌تر بالای لایه سردتر در سطح زمین قرار می‌گیرد و به این دلیل در فصول سرد سال، آلودگی هوا بیشتر از فصول گرم است.
وزش باد با شکستن لایه اینورژن در سطح زمین، موجب خروج آلاینده‌ها از فضای بسته و پراکنده شدن آنها در سطح جو می‌شود و در نتیجه آلودگی هوا کاهش می‌یابد. کارشناسان هواشناسی می‌گویند وارونگی دما به خودی خود در لایه‌های سطحی زمین خطرزا نیست؛ مگر آنکه منبعی ازآلودگی همچون دود اگزوز خودروها، کارخانه‌ها و تأسیسات در منطقه وجود داشته باشد. در واقع با شروع روز و آغاز فعالیت‌های انسانی و مصرف سوخت، دمای هوای سطح زمین زیاد می‌شود. این هوای گرم هنگام صعود و حرکت به سمت بالا یا هنگام جا به جایی به وسیله باد با لایه‌ای هم دما از هوا که به وسیله تابش خورشید در طبقات فوقانی جو تشکیل شده برخورد می‌کند و مانع صعود و تبادل هوا می‌شود که نتیجه آن، تشکیل یک سطح پوششی بالای شهر است که با گذشت زمان و افزایش فعالیت‌های انسانی و به دلیل حبس هوا در زیر این لایه، مواد آلاینده تولیدشده، در سطح زمین باقی می‌مانند و بالا نمی‌روند.هنگامی که این پدیده اتفاق می‌افتد، هوای سرد و آلوده به دلیل سنگینی بیشتر در سطح پایین و هوای گرم در ارتفاع بالا قرارمی گیرد و جو حالت پایدار به خود می‌گیرد و امکان مخلوط شدن و تهویه هوا میسر نمی‌شود.
مردم بی تقصیرند
دکتر یوسف رشیدی ـ مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات می‌گوید: هر ساله با سرد شدن اتمسفر زمین و بالا رفتن غلظت آلاینده‌ها، احتمال رخداد «اینورژن» را داریم. دو سال پیش به شدت اینورژن داشتیم و سال قبل اوضاع بهتر بود، اما امسال بازهم منتظر پدیده وارونگی هستیم.
وی می‌افزاید: اگرچه که اصل آلودگی هوا به دلیل فعالیت‌های بشری است و همه جا نیز اتفاق افتاده است، اما در تهران به دلیل حجم بالای تولید آلاینده‌ها و غلظت بیشتر آلودگی هوا، دخالت افراد به ویژه از طریق خودروها بیشتر است، اما این به معنای مقصر بودن مردم در افزایش آلودگی هوا نیست. شهروندان حتی نمی‌توانند کار خاصی برای کاهش آلودگی انجام دهند، چرا که مسؤولان هم در بسترهای زیربنایی و اجرایی کار خاصی نکرده‌اند و اقداماتشان، کم و کند است. مسؤولین در بهار و تابستان غفلت می‌کنند و به فصل سرما که نزدیک می‌شوند، یاد آلودگی و وارونگی هوا می‌افتند!
این در حالی است که آلودگی هوا باید از مبداءکنترل شود و اقدامات اساسی و ریشه‌ای صورت گیرد؛ مثلا خودرو استاندارد تولیدکنیم، سوخت استاندارد و ناوگان حمل و نقل عمومی استاندارد و کافی داشته باشیم. در غیر این صورت مردم نمی‌توانند خیلی در کاهش آلودگی هوا نقش داشته باشند، چرا که در حد امکان از ظرفیت ناوگان حمل ونقل عمومی استفاده می‌کنند.
مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران تأکید دارد: جلوگیری از تردد هرنوع وسیله نقلیه دودزا براساس قانون و ترویج جایگزینی مبدل‌های کاتالیستی جدید در خودروهایی که مبدل آنها فاسد شده است، دو راهکاری است که در کوتاه مدت می‌تواند نقش بسیار مهم و تأثیر گذاری بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد و با توجه به نزدیک شدن شرایط اینورژن و وارونگی هوا اقدامی مؤثر در کاهش میزان آلایندگی‌های هوا باشد، اما به موازات این اقدامات که در کوتاه مدت می‌تواند بر کاهش آلودگی هوا تأثیر گذار باشد، باید نسبت به ارتقای کیفیت خودروها و سوخت و توسعه حمل و نقل عمومی توجه ویژه صورت گیرد. مسؤولین مدام از آلودگی بالای موتورسیکلت‌ها می‌گویند، اما مگر موتورسیکلت سالم هم در بازار وجود دارد که مردم قدرت انتخاب وسیله نقلیه سالم را داشته باشند؟
مردم همکاری کنند
علی اعظم سلگی ـ کارشناس ارشد بهداشت محیط، با تأیید این مطلب که تغییر شرایط آب و هوایی (به لحاظ بروز وارونگی دما) موضوعی است خارج از کنترل شهروندان، می‌گوید: این موضوع عمدتاً به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و توپوگرافی یک منطقه پدیدار می‌گردد؛ اما آنچه می‌تواند در سایه همکاری متقابل مردم و مسؤولین تحقق یابد، کاهش میزان ورود آلاینده‌ها در چنین روزهایی است.
این موضوع با اطلاع‌رسانی دقیق و مستمر وضعیت آلاینده‌ها و بیان خطرات ناشی از آن میسر است.
عدم اعلام شرایط به هر دلیل ممکن می‌تواند به بدتر شدن وضعیت موجود بیانجامد. شهروندان باید با کاهش مسافرت‌های شهری و استفاده کمتر از وسایل نقلیه شخصی به کاهش تولید آلاینده‌ها کمک کنند. موضوعی که نتیجه قطعی آن بهبود وضعیت سلامت عمومی جامعه خواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: بهبود کیفیت خودروهای تولیدی در کشور و رعایت استانداردهای زیست محیطی معتبر دنیا از طرف کارخانه‌های تولید‌کننده خودرو، انتظار متقابلی است که مردم از مسئولین شهری و کشوری دارند.
قطعاً بروز وضعیت بحرانی غلظت آلاینده‌ها صرفاً مرتبط با تعداد خودروهای تردد‌کننده در سطح شهر تهران نیست، بلکه کیفیت هوای خروجی از اگزوز اتومبیل‌ها نیز مسأله مهمی است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
تعیین و اعمال مجازات‌هایی جهت وسایل دودزا و ملزم نمودن سازندگان اتومبیل‌ها به رعایت استانداردها در تولیدات خود در کنار گسترش فرهنگ زیست‌محیطی در شهروندان و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی نیز می‌تواند بخش مهمی از معضل آلودگی هوای شهر تهران را مرتفع نماید.
آلودگی هوا، با مردم چه می‌کند؟
آلودگی هوا باعث تحریک چشم و گلو و ریه‌ها می‌شود و سوزش چشم، سرفه و احساس سنگینى در سینه به هنگام قرار گرفتن در معرض آلودگى شدید هوا شایع است.
با توجه به اینکه ورزش و فعالیت‌های جسمى نیاز به تنفس سریع‌تر و عمیق‌تر دارد، ورزش در هوای آلوده ممکن است باعث تشدید علائم فوق شود. همچنین بیمارانى که مبتلا به بیمارى قلبى مانندآنژین صدری، بیمارى‌هاى ریوى مانند آسم یا آمفیزم هستند، معمولاً حساسیت بیشترى به آلودگى هوا دارند و زودتر از دیگران متوجه آن مى‌شوند.
ریه‌هاى کودکان حتی با میزان کم آلودگى هوا نیز احساس ناراحتى می‌کند و کودکان ساکن در مناطق داراى هواى آلوده، بیشتر دچار برونشیت و گوش‌درد مى‌شوند.
مبتلایان به بیمارى قلبى یا ریوى با شدت بیشترى به هواى آلوده واکنش نشان مى‌دهند.این افراد در طول دوره آلودگى شدید هوا باید فعالیت‌هاى خود را در بیرون خانه محدود کنند و مراقبت‌هاى پزشکى بیشترى را خواستار شوند.
آلودگی‌ها، آلرژی زا هستند
دکتر محمد قراقوزلو ـ متخصص آلرژی، درخصوص ارتباط آلودگی هوا با سلامت شهروندان به ویژه ساکنین شهرهای آلوده می‌گوید: عفونت‌ها، استرس و اضطراب، خستگی از کار، آلودگی هوا و دود و بو موجب ایجاد و تحریک آلرژی در آدمی می‌شود که متأسفانه تهران، اهواز و کرج 3 شهر نخست آلوده جهان هستند و همین موجب شده است تا این بیماری‌ها در میان ساکنین این شهرها تشدید شود.
دکتر قراقوزلو، با اشاره به این که برای هر یک میلیون ایرانی فقط یک آلرژیست وجود دارد و داروهای پرمصرف آلرژِی نیز بیمه نیستند، در خصوص شرایط ناهموار درمان مبتلایان به آلرژی اظهار می‌دارد: این علم در دنیا جدید است و در کشور ما نیزکلینیک‌های تخصصی آلرژی نداریم و تعداد کل آلرژیست‌های ایرانی بیشتر از 60 نفر نیست و رشته فوق تخصصی آلرژی تنها در 3 دانشگاه علوم پزشکی تدریس می‌شود. از سوی دیگر متأسفانه بیماران برای دستیابی به داروهای خارجی سر و دست می‌شکنند، و اگرچه بسیاری از داروهای آلرژی تحت پوشش بیمه هستند، ولی داروهای آنتی هیستامینیک که بیشتر بیماران روزانه مصرف می‌کنند، تحت پوشش بیمه قرار ندارند!
دکتر حبیب سهیلی ـ فوق تخصص بیماری‌های آسم و آلرژی در استان مرکزی نیز درباره آلودگی هوا و تأثیر آن بر بیماری‌های آلرژیک، می‌گوید:آلاینده‌های هوا نظیر دی اکسید نیتروژن، اوزون و ریزگردها با تشدید علایم آسم ارتباط مستقیم دارد و افرادی که ریه‌های آسیب پذیر و ضعیف دارند، باید در شرایط آلودگی هوا از حضور در محیط‌های باز و آلوده خودداری کنند.
تصفیه کننده‌های طبیعی
اگرچه قرار نگرفتن در برابر هوای آلوده راهکار مناسبی برای حفظ سلامت است، اما در بسیاری موارد غیر عملی است. ساکنین شهرهای بزرگ و آلوده، به هر حال در معرض تنفس گازهای آلوده قرار دارند. بر همین اساس کارشناسان راهکارهایی را جهت کاهش صدمات ناشی از هوای آلوده پیشنهاد می‌کنند، از جمله استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا و تعویض به موقع فیلترهای آنها یا استفاده از پنجره‌های دو جداره برای جلوگیری از نفوذ ذرات آلاینده و گرد و غبارها. تغذیه در روزهای آلوده نیز مهم است و استفاده از برخی مواد غذایی سموم بدن را دفع می‌کند و موجب تقویت سیستم ایمنی می‌شود.
مرتضی صفوی ـ متخصص تغذیه در این باره می‌گوید: آلودگی هوا به صورت مستقیم سلامت بدن انسان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. بهتر است افراد سعی کنند خود را در معرض آلودگی هوا قرار ندهند چرا که بین هوای سالم و بدن سالم رابطه مستقیمی وجود دارد و سرب موجود در هوا بر سلامت انسان اثر می‌گذارد. به همین دلیل در هوای آلوده باید برخی مواد غذایی را که خاصیت خنثی‌کنندگی مواد سمی موجود در هوا را داشته باشند، بیشتر مصرف کرد.
وی می‌افزاید: مواد غذایی که سرشار از پکتین هستند، سرب موجود در هوا را می‌گیرند و مانع از نفوذ سرب به سلول‌های بدن می‌شوند.مصرف روزانه یک عدد سیب می‌تواند عوارض ناشی از آلودگی هوا را کاهش دهد و میوه‌هایی مانند پرتقال و توت‌فرنگی نیز سرشار از پکتین و برای کاهش عوارض آلودگی هوا مفید هستند.
پکتین ضد سموم موجود در هوا است و سرب هوا را جذب می‌کند و مانع از رسیدن آسیب به سلول‌های بدن می‌شود.اسفندیار افشون ـ عضو انجمن تغذیه ایران با اشاره به این که: در دو سال اخیر، افزایش آلودگی هوا، نگرانی‌های زیادی را برای سلامت فردی و عمومی به وجود آورده است، اظهار می‌دارد: ترکیبات موجود در آلاینده‌ها، از راه تنفس وارد بدن می‌شود و علاوه بر تأثیراتی که بر روی سیستم قلبی عروقی به همراه دارد، در طولانی مدت نیز امکان ابتلا به پوکی استخوان را تشدید می‌کند.
از نظر این کارشناس ارشد تغذیه، در شرایط هوای آلوده، تغذیه سالم راهکاری ارزشمند برای پیشگیری از صدمات ناشی از آلودگی هوا تلقی می‌شود که بر مبنای نوع آلاینده موجود در هر منطقه و اثر زیانباری که بر بافت‌های گوناگون بدن به همراه دارد، توصیه‌های تغذیه‌ای نیز متفاوت است.
اما به طور کلی، «روی» از جمله مواد مغذی است که به هنگام آلودگی هوا سبب کاهش جذب فلزات سنگین می‌شود و از طرفی سرعت دفع سرب را افزایش می‌دهد. انواع فرآورده‌های دریایی، نخودسبز، عدس، مغزها و جوانه گندم حاوی مقادیر بالایی از «روی» هستند که در روزهای آلودگی هوا توصیه می‌شود در برنامه غذایی افراد گنجانیده شود.
همچنین وجود منیزیم در سبزی‌هایی بارنگ تیره، خاصیت کاهنده جذب سرب و کادمیوم را دارد که سبب کاهش تأثیر آلودگی هوا بر بافت‌های بدن می‌شود.
در مجموع به هنگام بروز پدیده وارونگی هوا، از خوردن فست فودها (غذاهای آماده) ومواد غذایی حاوی مواد نگه دارنده مثل چیپس و انواع کنسرو باید خودداری شود و به جای آن آب سالم، شیر و ماست کم چرب، میوه‌ها و سبزیجات تازه برای دفع مسمومیت از بدن و به ویژه مسمومیت‌های ناشی از سرب، مورد توجه قرار گیرد.
توصیه‌های کارشناسان
کارشناسان راه کارهای ساده‌ای برای روزهای آلوده در فصل سرما پیشنهاد می‌کنند که در مقابله با هوای بد و کاهش خسارات فردی و جمعی مهم است:
* به هنگام بروز پدیده آلودگی هوا، فضای داخل خانه هم به اندازه هوای بیرون خانه دچار آلودگی می‌شود که برای جلوگیری از آن، بهتر است هر روز میزان حرارت وسیله گرما زا را در کمترین حد خود قرار دهیم تا هوای خانه عوض شود.
* استفاده از ماسک به هنگام آلودگی هوا توصیه می‌شود، اما این ماسک باید از جنس فیبر باشد، نه ماسک پارچه‌ای و نه ماسک دندان پزشکی، و بعد از هر بار مصرف تعویض شود.
* در آلودگی هوا، کودکان بیشتر از افراد دیگر آسیب می‌بینند. پس باید امکانات لازم برای حفظ سلامت آنها را مهیا کنیم.
* تغذیه مناسب برای کاهش مضرات آلودگی هوا فراموش نشود.
* ذرات ریز ناشی از آلودگی هوا روی سطح پوست می‌نشینند. بنابراین هنگام شستشوی دست و صورت از آب خالی استفاده نکنید، زیرا ترکیب این ذرات با آب، ماده اسیدی ضعیفی را ایجاد می‌کند که به مرور باعث پیری زودرس پوست می‌شود.
وجیهه تیموری
منبع: روزنامه اطلاعات
