یادمان
مکن رای ویرانی شهر خویش؛ توس را گاز نگیرید! - آرامگاه حکیم فردوسی در خطر
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- یکشنبه, 04 آبان 1393 06:37
- آخرین به روز رسانی در یکشنبه, 04 آبان 1393 06:37
- نمایش از یکشنبه, 04 آبان 1393 06:37
- بازدید: 3569
برگرفته از تارنمای هنر نیوز
توس همواره از فرهنگ‌شهرهای مهم ایران در طول تاریخ بوده است، این درحالی است که در روزگار ما این شهر مدفون شده در دل خاک مورد بی‌مهری قرار گرفته و به قول فردوسی:«سپهدار و گردان پرخاشجوی، به ویرانی دژ نهادند روی!»
مریم اطیابی- به گزارش هنرنیوز، «توس» را چرا باید پاس داشت؟ این پرسشی است که شاید برای مردمان ایران و یا حتا خراسان بارها پیش آمده باش.د این که چرا سازمان میراث فرهنگی با عبور دکل برق و گسترش ساخت وسازها و... در این منطقه بارها و بارها مخالفت کرده است.
علاوه بر آرامگاه حکیم فردوسی که در حقیقت ما زبان فارسی را مدیون او هستیم، «باره توس» مهمترین شهر دوران اسلامی ایران است. این همه در حالی است که سال ۷۵ رهبر معظم انقلاب اسلامی بر ارزش‌های والای منطقه، حفظ و زدودن آن از هر گونه تعدی و تجاوز تأکید داشتند. اصل این شهر زیر خاک است و برخی قسمت‌ها در مرکز آن شناسایی شده و بخش‌هایی از آن از دل خاک بیرون آمده است. هم اکنون بخش عمده‌ی « کهن‌دژ» و زندان تاریخی آن، بازار، مسجد و مدرسه اصلی شهر بیرون آمده است. عکس‌های هوایی شهر هم تا سال ۱۳۳۸ به عنوان یک سند نشان می‌دهد که تا این تاریخ هیچ‌گونه سکونتی در این شهر وجود نداشته و فقط مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی آنجا بوده که محل آن هم خیلی دقیق نیست و بیشتر جنبه نوستالژیک دارد. گفته می‌شود فردوسی را در دروازه « رَزَن» به خاک سپردند، و از این رو مقبره این بزرگ مرد شعر و ادب پارسی را حوالی همان مکان به سال ۱۳۱۳ خورشیدی به وسیله انجمن آثار ملی در ایران احداث کردند. همچنین ۴۵۰ تن از بزرگان علم و ادب قرون اولیه اسلامی تا قرن ششم و هفتم هجری از اهالی توس بودند و چهار شارع دین اسلام هم در دل این شهر نمو و نشر یافت. از این روی باید گفت این شهر زادگاه و پایگاه بسیاری از مفاخر ماست و ارزش بالایی دارد.
تنها باره سالم باقی مانده در شهرهای دوره اسلامی هم از آن توس است. اما چه شده که لباف خانیکی محرمانه با عبور لوله گاز از چنین شهر مهم تاریخی و باستان‌شناسی موافقت کرده است؟ و آیا این خبر از اساس صحت دارد؟
سعید سادات نیا -مسئول طرح آمایش منطقه تاریخی – فرهنگی توس - که در شرکت «مهندسین مشاور آمود»عضو هیأت مدیره است، می‌گوید:« این شرکت حدود ده سال مشاور این طرح بوده و آن را به گوش بالاترین مقامات کشور رسانده است. همچنین طرح تفضیلی آن را نیز حدود یکسال و نیم پیش به اتمام رسانده اما تصویب آن به یکسری مشکلات اداری – دولتی – مدیرتی – استانی برخورد کرده و در عین حال کارهایی نیز انجام شده است. »
سال ۸۹ زمانی که حمید بقایی به ریاست سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رسید یک توافق‌نامه‌ای را با استانداری، فرمانداری و باقی مقامات شهر به دلیل پاره‌ای از شورش‌های شهری به امضا رساند. اما به اعتقاد سادات‌نیا مسأله اصلی این است که عده‌ای زمین‌دار و زمین‌خوار می‌خواهند با زمین‌بازی قیمت‌ها را بالا ببرند.
او ادامه می‌دهد: مشتی آزمند کاسبکار و زمین خوار از زمانی که متوجه اهمیت منطقه برای مسئولان، گردشگران و محققان شده‌اند، عده‌ای را در این منطقه ساکن کردند. زمین‌ها را در ابعاد صد متری به فروش رساندند و یکسری آلونک هم ایجاد کردند و پس از آن بود که شکل سکونت در توس صورت جدی به خود گرفت و به مرور جمعیت چند ده نفری به چند صد نفر و چند هزار نفر رسید.
عضو هیأت مدیره شرکت آمود توضیح می‌دهد:« وقتی اوائل دهه ۸۰ کار خودمان را آغاز کردیم اینجا حدود هزار نفر ساکن داشت. نخستین حرف ما این بود که این ساکنین را تثبیت کنید و اجازه ساخت و ساز بیشتر ندهید. همزمان برای این ساکنان بیرون از این منطقه و پشت « باره توس» یک شهرک آماده سازی کنید و به هرکس هم دوبرابر زمین خودش را بدهید و برایشان بازار و کارگاه صنایع دستی راه‌اندازی کنید تا این افراد رفته رفته به بیرون باره منتقل شوند.سپس درون باره را کاملاً برای فعالیت‌های گردشگری،تفریحی، فرهنگی چون شاهنامه‌خوانی، ورزش‌های باستانی و فعالیت‌های ادبی و هنری به کار گیریم.»
بر این اساس طرح آمایش مجموعه فرهنگی- تاریخی توس آماده می‌شود. و قرار بر این بوده ابتدا مسئولان امر اجازه افزایش جمعیت را ندهند سپس آهسته آهسته ساکنین را در طول زمان بر اساس دو برابر زمین معوض به علاوه وام به صورت داوطلبانه از منطقه خارج کنند تا بدین شکل شهر تاریخی که هم اکنون در دل زمین مدفون است، آزاد شود.
به گفته سادات‌نیا تندروی‌های دوران ریاست مرعشی بر سازمان میراث فرهنگی و همچنین تداوم آن در دوره‌های بعدی و عدم اجرای وعده و وعید‌های بسیار سبب شد نه تنها این ساکنین از منطقه خارج نشوند بلکه جمعیت به سرعت رو به فزونی گذارد و زمین‌خواران و دارندگان زمین با پشتیبانی برخی قدرت‌های محلی بر تشدد این وضعیت ادامه دهند و حتا نیروهای طرح آمایش را مورد ضرب و شتم قرار دهند.
پس از به دست گرفتن شوراها توسط همین مالکان بزرگ و ایجاد رابطه نزدیک با فرمانداری، دهیاری و... افزایش جمعیت تا بدانجا فزونی یافت که پشت دیوار کهن دژ نیز آرایشگاه زنانه ،دکان بقالی و قصابی و...ساخته شد و به زشت‌ترین شکل منظری این ساخت و سازها توسعه یافت.
این مهندس مشاور تصریح می‌کند: در دوره هشت ساله دولت نهم و دهم دادن امتیاز به چنین اقشاری جزو افتخارات دولت محسوب می‌شد و بقایی نیز به عنوان معاون رییس جمهور امتیازات فراوانی مانند کشیدن معابر، نصب دکل برق و در نهایت عبور لوله گاز را به این منطقه داد. این در حالی است که در دل وجب به وجب این خاک بخش‌های مختلف شهر تاریخی توس مدفون شده است. ما به شدت مخالفت کردیم، سازمان میراث فرهنگی هم به شدت مخالفت کرد اما جمعیت ظرف همین چند سال به چندین هزار نفر رسیده بود. شما ۱۰ الی ۱۲ میلیون تومان می‌دادید و شبانه یک خانه تحویل می‌گرفتید!
به گزارش هنرنیوز، در طول این جریانات عبور لوله گاز به شکل مسأله‌ای جدی درآمد. بر اثر فزون خواهی و سو مدیریت‌های متوالی، گروهی جاده را بستند و اغتشاشات شهری بوجود آوردند. کسانی که پروانه و جواز نداشتند و زمین‌های خرد شده را از مالکان بزرگ خریده بودند و نهادهای قدرت هم مدیرتی روی این مسأله نداشتند حالا دیگر به مشکلی حاد تبدیل شده بودند. همین امر حمید بقایی – معاون رییس جمهور – را برآن واداشت تا محدوده سال ۸۰ را ملاک قرار دهد.
به گفته سادات‌نیا علی رغم مخالفت‌ها و ایستادگی‌های میراث دوستان سرانجام قرار شد محدوده سال ۸۰ ملاک قرار بگیرد و در نهایت سال ۸۹ با موافقت جمعی مقامات و کارشناسان، نقشه این محدوده برای عبور لوله گاز به امضا رسید. بر اساس این توافق مقرر شد فقط به منطقه گسترش یافته تا سال ۸۰ گاز داده شود و عبور لوله نیز به شکل هوایی نه از دل زمین باشد و مسیر آن هم از پشت باره عبور کند و به داخل باره صدمه نرسد. تا اگر روزی اهالی از منطقه رفتند، بتوان به کاوش‌ها ادامه داد. اما بعدها بخشی از این لوله کشی به صورت زمینی انجام شد و بخشی نیز اجرایی نشد.
مشاور طرح آمایش توس با اشاره به عبور غیرقانونی لوله‌گاز در برخی خانه‌ها و گرفتن لوله مشاع از همسایه‌ها می‌افزاید:« آنچه من از اقای لباف و معاون ایشان در اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی و مدیر پایگاه توس شنیده‌ام آن است که تفاهم شده فعلاً بر اساس همان نقشه امضا شده‌ی سال ۸۹ به محدوده ساخته شده تا سال ۸۰ مجوز عبور گاز بدهند.»
از سویی در بیرون این منطقه هم شهری جدید تعریف شده است که شرکت آمود فقط پیشنهاد آماده‌سازی آن برای جمعیت چند هزار نفری باره توس را داده بود، این پیشنهاد برای سمت شمال منطقه بود اما به یکباره در سمت جنوب با پشتیبانی شهرداری یک شهر جدید ۵۰ هزار نفری به تصویب رسید! در گام بعدی درحالی که همین شهر بر تشدید زمین‌خواری و خرید و فروش غیر قانونی زمین افزود به حریم توس تجاوز شد چرا که در طرح آمایش، حریم توس تا ۹ کیلومترمربع اطراف آن را در برمی‌گرفت و حریم یک و دو و سه آن تعیین شده بود.
سپس در همین منطقه در مرحله بعدی ابتدا شهرداری ۲۰۰۰ هکتار و سپس ۳۲۰۰ هکتار به سمت جاده «سِنتو »توسعه شهری را گسترش داد و بعد منطقه منفصل شهری زیر نظر شهرداری بوجود آمد که تمام این پروسه‌ها به گفته سادات‌نیا مصداق رانت‌خواری و اعمال غیر قانونی بود که عملاً فقط خرید و فروش زمین را تشدید کرد.
به گفته سادات نیا مدیر کل اداره میراث فرهنگی خراسان از این شرکت نقشه‌های تا سال ۸۰ را درخواست کرده تا فعلا این محدوده تثبیت شود و به محدوده‌هایی که روی شهر تاریخی نیست و در جاهای خالی‌تر است و تجاوز به حریم های اصلی یک و دو سه را در برنگرفته، مجوز داده شود.
به گزارش هنرنیوز، طرح نهایی شرکت آمود هم که بخش عمده مراحل تصویب را گذرانده تأکید دارد قسمت‌هایی که جزو حریم بوده و مورد ساخت و ساز قرار گرفته باید خریداری و پاکسازی شود. محدودهایی که به حریم تجاوز نکرده و زیر آن آثار تاریخی نیست فعلاً باقی می‌ماند و شامل امکانات شهری می‌شود تا وقتی که بتوانند به ساکنان زمین معوض بدهند و با تفاهم آنها را به بیرون بفرستند و شهر را در دراز مدت خالی کنند. اما براساس این طرح در دوره کوتاه مدت و میان مدت محدوده‌های تجاوز به حریم باید پاکسازی شود و محدوده‌های سال ۸۰ باقی بماند.
