ایران‌بوم

دیروز، روز ملی خلیج فارس بود. روزی که گرامی داشتن آن برای همه ما ایرانیان، نوعی وظیفه تلقی می‌شود. اهتمام ما به زنده نگاه داشتن نام خلیج فارس، به ویژه زمانی جدی‌تر شد که نام «خلیج فارس» در معرض انواع تهاجم‌های بیگانه شده، بیگانگانی که هویت سازی برای خود را در جعل و قلب واقعیات تاریخی جستجو می‌کنند.

خلیج فارس بازمانده گودال بزرگی است که از دوران گذشته زمین شناختی - تحت تاثیر فشار ناشی از آتشفشان‌های فلات ایران بوده است و پایداری فلات عربستان در برابر این واکنش‌ها تکتونیکی سبب ایجاد و توسعه پهنا - ژرفای آن شده است.

دانشمندان زمین شناس معتقدند که در دوران اول زمین شناسی، حدود پانصد میلیون سال پیش، خشکی‌های نیم کره‌جنوبی به هم پیوسته و قاره واحدی به نام گندوانا را تشکیل داده بود. این قاره بزرگ از یک سو سراسر برزیل و آفریقای جنوبی و از سوی دیگر قسمتی از هندوستان و گوشه‌ای از ایران و عربستان و تمام استرالیا و قطب جنوب را در بر می‌گرفته است.

140 میلیون سال قبل در آغاز دوران دوم شکاف بین اروپا و آمریکا وسیع‌تر شده و شکاف بین هند و استرالیا - زمینه تشکیل اقیانوس هند را فراهم ساخت. 45 میلیون سال قبل و در آغاز دوره سوم، حوضه اقیانوس اطلس پیدا شد. آمریکای جنوبی از آفریقا جدا شد و استرالیا نیز از قطب جنوب دور افتاد و به طرف شرق حرکت کرد و سپس اقیانوس هند تشکیل شد. شکاف بین آسیا و آفریقا نیز مقدمه پیدایش دریای مکران(عمان) را فراهم ساخت. در 35 میلیون سال قبل در اواسط دوران سوم، شکاف مکران گسترش یافت و شبه جزیره هندوستان ابتدا به طرف شرق و سپس به شمال تغییر جهت داد و دنباله شکاف مکران به صورت خلیج باریکی درآمد که آغاز پیدایش دریای پارس را بود.‏

پس از گذشت هزاران سال (در دوران سوم) چین‌خوردگی‌های عظیمی در زمین به وجود آمده که بر اثر آن کوه‌های آلپ، البرز و هیمالیا پدیدار شده‌اند و آن دریای عظیم قطعه قطعه شد که حاصل آن دریای سیاه، دریاچه کاسپین دریاچه اورال و غیره از بقایای آن است. به دنبال این تحولات سی و پنج میلیون سال پیش از این زمان و در دوران سوم معرفه الارضی، شبه جزیره هندوستان اول به جانب خاور، سپس به سوی شمال بالا رفت و بر اثر جنبش‌ها در دنباله شکاف مکران (عمان) دریای پارس پیدا شد. دریای سرخ و خلیج عدن و کوه‌های فلات پهناور ایران حاصل شکستگی‌ها و جنبش‌های دیگر است.‏

خلیج فارس یا دریای پارس، در آغاز بسیار پهناور و وسیع بوده. به صورتی که قسمت بیشتر جلگه‌های برازجان، بهبهان و خوزستان ایران را تا به کوه‌های زاگرس تا اواخر دوره سوم زمین‌شناسی در زیر آب بوده‌اند و رودهای دجله و فرات جدا جدا به آن دریا می‌ریخته‌اند. جنوب آسیا پس از چین خوردگی‌های عهد سوم و متلاشی شدن قاره گندوانا بارها در معرض ورود آبهای اقیانوس هند واقع شد. سرزمین سراندیب بر اثر جزر و مدهای مهیب از هند جدا افتاد و مالایا، هندوستان و عربستان بر اثر جلو آمدن آب به شکل شبه جزیره در آمدند و دریای سرخ که در آغاز از متلاشی شدن دریای عظیم تتیس و پیدایی آن تنها با مدیترانه راه داشت از طریق باب المندب به اقیانوس هند مربوط شد. خلیج فارس امروزه با وسعتی در حدود 237473 کیلومتر مربع پس از خلیج مکزیکو و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ جهان محسوب می‌شود.‏

ریشه نام‌گذاری دریای پارس‏

خلیج فارس در طول تاریخ با نام سرزمین ایران توصیف شده است. آثار باستانی برجای مانده از شهرهای ساحلی خلیج فارس همانند بوشهر، خارک، سیراف و بند طاهری حکایت از وجود یک تمدن 6000 ساله در سواحل خلیج فارس می‌کند. آثار مکتوب و نوشتاری برجای مانده حدود 3000 سال قدمت دارند بنابراین از بسیاری از مسائل و حوادث دوره تمدن ایلامی‌ها، مادها، آشوری‌ها، دراویدیان و پیشدادیان و تا قبل از حکومت پارس‌ها اطلاع دقیق و روشنی وجود ندارد و این دوره از زندگی ساکنان منطقه هنوز در پرده‌ای از ابهام وجود دارد. تنها در دوره امپراتوری قدرتمند و پهناور پارس است که خلیج فارس شهرت بین‌المللی می‌یابد.

جزایر ایرانی خلیج فارس

جزیره ابوموسی، جزیره‌ ام الکرم، جزیره ام سیله، جزیره بونه، جزیره تنب بزرگ، جزیره تنب کوچک، جزیره جبرین، جزیره چراغی، جزیره خارک، جزیره خارکو، جزیره خرو، جزیره دارا، جزیره سیری، جزیره سه دندون، جزیره شیدور، جزیره شیف، جزیره عباسک، جزیره فارسی، جزیره فرور بزرگ، جزیره فرورگان، جزیره قبر ناخدا، جزیره قشم، جزیره کیش، جزیره گرم، جزیره لارک، جزیره لاوان، جزیره مطاف، جزیره مرغی، جزیره مولیات، جزیره میر مهنا، جزیره هرمز، جزیره هندرابی، جزیره هنگام، جزایر استان بوشهر، جزایر استان خوزستان، جزایر ایرانی خلیج‌فارس هستند.

برخی از جزایر خلیج فارس، به دلیل موقیعت‌های تجاری و گردشگری اشان، برای ما شناخته شده‌اند، اما بسیاری از این جزایر، به دلایل مختلف از جمله جمعیت کم، چندان مورد توجه نبوده‌اند. در این گزارش، به ویژگی‌های چند جزیره پرداخته شده است.

* جزیره شیدور یا جزیره ماران ‏

این جزیره در فاصله 5/1 کیلومتری جنوب شرقی جزیره لاوان واقع شده و مساحت آن 4/1 کیلومتر مربع است. پوشش گیاهی این منطقه از گیاهان شور و مقاوم در مقابل کم آبی است که به‌طور پراکنده رشد کرده‌اند. این جزیره، جزیره‌ای است غیرمسکونی که هیچگونه فعالیتی در آن دیده نمی‌شود. پرندگان موجود در آن شامل چهارگونه پرستوی دریایی است که در جزیره تولید مثل می‌کنند. در این جزیره تعداد زیادی مار سمی سیاهرنگ و کوچک که معمولا زیر شن مخفی می‌شوند مشاهده شده است به همین جهت به جزیره ماران نیز معروف است. همچنین لاک پشت‌های دریایی در سواحل آن تخم‌گذاری می‌کنند. صیادان و بومیان جزایر اطراف در هنگام طوفانی بودن دریا و همچنین برای جمع‌آوری لاک‌پشت‌ها و تخم پرندگان دریایی به این جزیره مسافرت می‌کنند. شیدور با این که مساحت بسیار کمی دارد از مهمترین و با ارزشترین زیستگاه‌های پرندگان و لاک پشت‌های دریایی در خلیج فارس و دریای عمان است. بازدید از این جزیره همراه با راهنمایان آشنای محیط زیست و مجوزهای لازم امکان‌پذیر است.‏

این منطقه یکی از جزایر ایرانی خلیج‌فارس است که از سال 1366 تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفته است. این جزیره در تقسیمات کشوری جز استان هرمزگان و از توابع شهرستان ابوموسی است و در فاصله 262 کیلومتری (از طریق دریا) شهر بندرعباس قراردارد. از نظر حیات وحش این جزیره در مسیر مهاجرت پرندگان قرار داشته و سواحل آن زیستگاه مناسبی برای پرندگانی چون پرستوی دریایی و عقاب ماهیگیر است. تنها پستاندار جزیره را جبیر تشکیل می‌دهد که از سالیان قبل در آن رها شده و امروزه جمعیت قابل توجهی را تشکیل داده است.‏

‏* قشم

این جزیره با مسـاحت تقریبـی 1491 کیلومتر مربــع بزرگتریـن جزیره واقــع در خلیج‌فارس محسوب می‌شود. جزیره قشم در دهانه تنگه هرمز و در مقابل بندرعباس واقع است. این جزیره از شمال به شهر بندرعباس، مرکز بخش خمیر و قسمتى از شهرستان بندر لنگه، از شمال‌شــرقى به جزیره هرمز، از شرق به جزیره لارک، از جنوب بــه جزیره هنگام و از جنوب غربى به جزایر تنب بزرگ و کوچک و ابوموسى محدود می‌شود. فاصله جزیره قشــم (از بندر قشــم) تا بندرعباس مرکز اسـتان هرمزگان 20 کیلومتر است. وضعیت تقســیماتی شهرستان قشم از این قرار است: شهرستان قشم دارای 3 بخش و 7 دهستان و 4 شهر است. همچنین ایــن شهرستان دارای 127 روستا و مزرعه و مکان جغرافیایی است. از مهمتریــن بنادر این جزیـره می‌توان به بندر قشم، بندر لافت در شمال جزیره و بندر باسعیدو در منتهی‌الیه غرب جزیره اشــاره کرد. در این جزیره فرودگاه بین‌المللى احداث شده است. ‏

آثار باسـتانی و مکان‌های دیدنی جزیره قشم

‏1- کوه نمکى (کوه نمکدان) در قسـمت جنوب غربى جـزیره، یکی از مکان‌های دیدنی جزیره قشم است. این کوه که به شکل مخروط است تا ارتفاع 397 متر (قله کوه نمکدان) می‌رسد.

2- دره ستارگان: دره ستاره‌ها در واقـع یک ناحیه فرسایش یافته توسط آبهاى سطحى، رگبارهاى فصلى و تندبادها است. فلات اولیه که هنوز در بخش شمالى به صورت کم و بیش دست نخورده باقى مانده، در ارتفاع بین 7 تا 15 مترى از کف دره قرار دارد و جنس آن ماسه سنگ با سیمان آهکى سست و پر از پوسته‌هاى فسیلى است. مخروط‌هاى نوک‌تیز، ستون‌ها و ستونک‌هاى فرسایشى، آرک‌ها و تیغه‌ها و دیواره‌هاى نوارى از جمله بخش‌هایى هستند که در این دره مشاهده می‌شوند.‏

‏3- جنگل‌هاى حرا: اولین و مهمترین جامعه گیاهی جزیره در جنگل‌هاى حرا مشاهده می‌شود که گونه‌اى از مانگروها است و گستره‌اى بیش از 2000 کیلومتر مربع از مساحت جزیره را به خود اختصاص داده اند.

جغرافیای انسانی قشم: سابقه سکونت در این جزیره به روزگار قبل از اسلام و شاید به‌دلیل موقعیت خاص جغرافیایى آن به دوره پادشاهان ماد برسد. به‌طور کلى قشم و تمدن باستانى آن همواره به اقوام آریایى و حکومت مرکزى ایران وابسته بوده و عضوى از کالبد ایران به شمار مى‌آمد. با پیدایش اسلام و در همان آغاز استقرار و گسترش حکومت اسلامى، خلیج فارس و جزیره قشم، توسط مسلمانان فتح شد و آمیزه‌اى از تمدن و فرهنگ اسلامى- آریایى در آن پدید آمد. خلفاى عرب و حاکمان منصوب از جانب آنها تا چند قرن بر سرزمین ایران و جزیره قشم و خلیج‌فارس مسلط بودند تا اینکه با تشکیل حکومت آل بویه، حکمرانان ایرانى دوباره به منطقه مسلط شدند. حمله مغولان به ایران و حکومت ایلخانان، دریاهاى جنوبى ایران و خلیج فارس را نیز فرا گرفت و امیران مغول چندى در این منطقه حکومت کرده‌اند. در این زمان بود که جزیره قشم در مسیر رفت و آمد از غرب به شرق مورد توجه دریانوردان و بازرگانان اروپایى قرار گرفت. نخستین اروپایی‌هایى که جزیره قشم و جزایر اطراف آن را به تصرف در آوردند و بیش از یک قرن بر آن تســلط یافتند، پرتغالی‌ها بودند. سپس جاى آنها را هلندی‌ها و سرانجام انگلیسی‌ها گرفتند. با تشکیل حکومت مرکزى صفوى در ایران، پرتغالی‌ها به همت امام قلی‌خان سـردار بلند آوازه عصر صفوى از جزیره بیرون رانده شدند و حاکمیت دولت مقتدر مرکزى به منطقه اعمال شد. با سست شــدن حکومت صفوى جزایر جنوب ایران بار دیگر در معرض طمع و یورش بیگانگان غربى قرار گرفت، تا اینکه از اواسط حکومت قاجار، حضور انگلیسی‌ها در خلیج‌فارس شکلى آشکار و سلطه‌آمیز گرفت. با پایان گرفتن حکومت قاجار و آغاز حکومت پهلوى و تشکیل نیروى دریایى جوان ایران، جزیره قشم دوباره به ایران بازگردانده شد. ‏

براساس سرشماری 1385 مرکز آمار شهرســتان قشم دارای 103 هزار و 881 نفر جمعیت است. که از این جمعیت 97 هزار و 241 نفر در جزیره قشم ساکن هستند. پرجمعیت‌ترین شهر جزیره قشــم شــهر قشم است با جمعیـت 24 هزار و 461 نفــر و بعد از آن شــهر درگهان با 7996 نفر دومین شهر پر جمعیت جزیره قشم است. شهر هرمز با 5699 نفر جمعیت و شهر سوزا با 4480 نفر جمعیت از دیگر شهرهای شهرستان قشم هستند. ‏

‏* بوموسى (ابوموسی)‏

فاصله این جزیره تا بندرعباس 283 کیلومتر اســت. جزیره ابوموسی از شمال به جزیره تنب‌کوچک و از شمال‌شرقی به جزیره تنب‌بزرگ و از شمال‌غربی به جزایر فارور کوچک و فارور بزرگ و از غرب به جزیره سیری محدود است. بندر شارجه در فاصله 65 کیلومتری این جزیره قرار دارد. مساحت جزیره بوموسی 12/8 کیلومتر مربع است. نام رسمی جزیره ابوموسی اســت اما در قدیم به نام «گپ سبزو» نیز معروف بوده است. که به معناى جایى بزرگ و سرسبز است، چرا که جزیره دارای آب شـیرین و کشتزار و مراتع مرغوب اســت. مردم بندر لنگه تا 80 ســال قبل این جزیره را گپ سـبزو یعنی سبزه‌زار بزرگ می‌خواندند البته این جزیره نام‌هــای دیگری نیــز دارد از جمله ابوموســی، بوموف و باباموسی که در محاورات کمتر از این نام‌ها استفاده می‌شود. واژه بوموسی از دو واژه «بو» و «موسی» ترکیب شده است که بو مخفف بوم به معنای ماوا و سرزمین است و موسی نام حاکم جزیره در گذشته‌های دور بوده و در مجموع به معنای سرزمین موسی است. بر اساس آخرین سرشماری جزیره ابوموسی دارای 1705 نفر جمعیت، در قالب 456 خانوار است. ‏

‏* تنب بزرگ‏

جزیره تنب بزرگ در فاصله 180 کیلومتری جنوب غربی بندرعباس قرار دارد. جزیره تنب بزرگ از سمت شمال با ساحل جنوب غربی جزیره قشم و از شمال غربی به بندرلنگه و از غرب به جزیره تنب کوچک و از جنوب غربی به جزیره ابوموسی محدود است. مساحت این جزیره 10/5کیلومتر مربع است. این جزیره مرکز بخش و دهستان تنب است. در جزیره یک فرودگاه نیز احداث شده است. نام رسمی جزیره تنب بزرگ است ولی در گذشته بــه نام‌های تنب مار و تُمب بزرگ و َتل مار نیز معروف بوده اســت. کلمه تنب، فارسی و به معنای تپه و پشته است و دلیل نامگذاری تنب مار یا تل مار وجود مارهای زیاد در آبهای اطراف جزیره است. بر اساس سرشماری 1385 مرکز آمار ایران جزیره تنب بزرگ 155 نفر جمعیت دارد.‏

‏* تنب کوچک‏

جزیره تنب کوچک در فاصلــه 180 کیلومتری جنوب غربی بندرعباس قــرار دارد. جزیره تنب کوچک از سمت شمال غربی به بندر لنگه و از شرق به جزیره تنب بزرگ و از غرب به جزیره فارور بزرگ و از جنوب غربی به جزیره ابوموسی و از شمال شرقی به جزیره قشم محدود است. مساحت این جزیره 1/2کیلومتر مربع است. در قسمت شمالی جزیره یک فرودگاه برای فرود هواپیماهای کوچک وجود دارد. نام رسمی جزیره تنب کوچک است ولی در گذشــته به نام‌های تمبو و نابیــو تنب و بنی‌تمب نیــز معروف بوده است. تنب کوچک از گذشته خالی از سکنه بوده و فقــط محل اســتقرار ماموران است. ‏

‏* سِیرى

جزیره سیری در فاصله 240 کیلومتری جنوب غربی بندرعباس قرار دارد. جزیره سیری از غرب به جزیره ابوموسی و از شمال شرقی به بندرلنگه و از شمال به جزیره فارور بزرگ محدود است. مساحت جزیره سیری 16/5کیلومتر مربع است. این جزیره مرکز دهستان سیری از توابع بخش مرکزی ابوموسی است. این جزیره از لحاظ اقتصادی یکی از جزایر مهم محسوب می‌شود. با کشف ذخایر نفت از 45 سال قبل در اطراف جزیره سیری چندین حلقه چاه نفت حفر و از طریق اسکله‌های بارگیری نفت، کار استخراج انجام می‌شود. جزیره سیری به سِرسوری یا سُــرّی یا نام‌های دیگر مانند سِر نیز معروف بوده است که هم اکنون در محاوره محلی نیز رایج است. نام اولیه جزیره بیشتر به نام سِر سوری بوده کهبه معنی گل قرمز است و این نام نیز به دلیل وجود خاک قرمز رنگی است که در سطح جزیره پراکنده است. نام سوری به تدریج به سیری تغییر نام یافته است. جزیره سیری فاقد سکنه دائمی بوده و فقط کارکنان شرکت نفت و دستگاه‌های دولتی در آن به صورت دوره‌ای مستقر هستند.‏

‏* کیش‏

این جزیره با مساحت تقریبی 90 کیلومتر مربع از شمال به روستای گرزه و از شرق با جزایر فارور بزرگ و فارور کوچک و سیری و از جنوب شرقی به بندر ابوظبی و از غــرب با جزایر هندورابی و لاوان محدود می‌شود. کیش در 12 کیلومترى ساحل شیبکوه واقع شده است. این جزیره سالانه یک میلیون نفر گردشگر را به خود جذب می‌کند. شکل این جزیره بیضی است. جزیره کیش مرکز بخش کیش از توابع شهرســتان بندرلنگه استان هرمزگان است. بخش کیش شامل جزایر کیش، هندورابی و لاوان است. جزیره کیش از هزاران سال پیش مسکونی بوده است. این جزیره از زمان حکومت هخامنشیان و بعد از آنها سلوکیان دارای سکنه بوده و تحت تسـلط ایران قرار داشته و از دیرباز در بهترین شرایط داد و ستد در محل بازرگانی به شمار می‌رفته است. نئارک فرمانده نیــروی دریایی اسکندر مقدونی پس از دیدن جزیره کیش به آن لقب ونوش (اله رویش و عشــق و زیبایی) را داده بود. این جزیره در ســال 1368 به عنوان نخستین منطقه آزاد تجاری - صنعتی و سیاحتی شناخته شد. ‏

جزیره کیش داراى دانشگاه‌هایى است که اکثراً به دانشگاه صنعتى شــریف و دانشگاه تهران وابسته‌اند. این دانشگاه‌ها اکنون دوره‌هاى بین‌المللى کارشناسى و کارشناسى ارشد را در رشـته‌هایى مانند ‏MBA،IT‏ و مهندسى برق و الکترونیک را با همکارى دانشــگاه‌هایى مانند دانشگاه ‏MMU‏ مالزى و دانشگاه موناش (‏Monash‏) استرالیا برگزار می‌کند. ‏

در گذشته ایــن جزیـره را بــه نام قیـس نیز می‌خواندند. ایــن نام از قرن‌ها قبل تاکنون بدون تغییر بوده است. مورخان زیادى راجع به آن اظهار نظر کرده‌اند. ابن‌خرداد، ابن‌بطوطه و یاقوت‌حموى یا به کیش سفر کرده و یا در باب بزرگى آن سـخنورى کرده‌اند. سـعدى، در آثار خود دو جا از جزیره کیش و ســفر به آن در این دوران یاد می‌کند. زکریا بن‌محمد بن‌محمود قزوینى در آثار البلاد و اخبار العباد می‌نویسد: «قیس جزیره‌اى است در دریاى فارس و دورش چهار فرسخ است و آبادانى دارد. شــهرى در کمال حسن و لطافت در آنجا بنا شده است و کشتی‌هاى هندیان به آن جزیره درآیند و تجارتـگاه اهل هند و عجم و عرب است. آب چاه آشامند و حوض‌ها و آب‌انبارها ساخته‌اند.» ‏

آثار باسـتانی و مکان‌های دیدنی جزیره کیش

شهر باستانى حریره، حریره نام شهر ویرانه‌اى است خالى از سکنه و مربوط به دوران قیاصره که نام آن از نام بانویى که ملکه شهر بوده برگرفته شده است. هم‌اکنون بخشى از شهر که عمارت کاخ بانوى حریره بوده مرمت شده است. مهم‌ترین ابنیه کشف شده در این مجموعه عمارت اعیانى، حمام، آبانبار، قنات و بقایاى مسجد جامع حریره است. بر اساس سرشماری 1385 مرکز آمار ایران بخش کیش دارای 21 هزار و 637 نفر جمعیت است که از این تعــداد 20 هزار و 667 نفر در جزیره کیش و 79 نفر در جزیره هندورابی و 891 نفر در جزیــره لاوان زندگی می‌کنند. جزیره شتوار نیز که در نزدیکی جزیره لاوان قرار دارد خالی از سکنه است. ‏

‏* هرمز ‏

جزیره هرمز در دهانه تنگه هرمز قرار دارد. جزیره هرمز از شمال غرب بــه بندرعباس و از جنوب شرق به جزایر قشم و لارک محدود است. فاصله جزیره هرمز از محل بندر تا بندرعباس 18 کیلومتر اســت. مساحت جزیره هرمز 45 کیلومتر مربع اســت. این جزیره بیشتر کوهستانی است و ارتفاع بلندترین تپه جزیره 228 متر است. کمترین فاصله جزیره تا ساحل 5/5 کیلومتر است. این جزیره را به علت موقعیت جغرافیایی آن که در مجاورت با تنگه هرمز قرار داشته، کلید خلیج‌فارس می‌دانند و همین موقعیت است که آن را از نظر سوق‌الجیشی و بازرگانی از اهمیت خاصی برخوردار کرده اســت. این جزیره و همچنین بخش هرمز تنها دارای یک نقطه شهر به نام هرمز است. جزیره هرمز به شکل بیضی است. نام هرمز یکی از قدیمی‌ترین نام‌های موجود در خلیج‌فارس است. بر اساس اسناد و مدارک موجود اردشیر بابکان شهرقدیمی هرمزرا در این جزیره بنا نهاده است. املاى صحیح آن هرمــوز یا هرمزد برگرفته از کلمات خورموز یا خورموغ به معنى لنگرگاه و بندر ایالت موغستان (میناب) بوده است که به دلیل کثرت استفاده امروزه هرمز خوانده می‌شود. شهر هرمز از گذشته‌های بسیار دور دارای سکنه و محل داد و ستد بوده و اهمیت آن بیشتر از سایر مراکز بازرگانی در خلیج‌فارس بوده است. یاقوت حموی در معجم البلدان درباره هرمز چنین نوشته است: هرمز بضم اول و ســکون ثانی و ضم میم و زای آخر، از اسامی فارسی است. هرمز شهری است در دریای پارس و از آنجا امتعه هند به کرمان و سیستان و خراسان حمل می‌شود. همچنین سیاحان و تاجران اروپایی نیز در کتاب‌های خود از هرمز یاد کرده‌اند. از جمله باربوسا سیاح پرتغالی که در سال 1518 از هرمز بازدید کرده است از هرمز و رواج داد و ستد و تعداد بسیار زیاد کشتی‌هایی که به آنجا رفت و آمد می‌کنند سخن گفته است. ‏

آثار باستانی جزیره هرمز

قلعه پرتغالی‌ها: پرتغالی‌ها در هنگام تسلط بر جزیره در سال 1507 م ( 886 ش) اقدام به ساختن قلعه بزرگی کردند که از آنجا بر کشتی‌های عبوری تسلط داشته باشند. در حال حاضر خرابه‌هایی از ایــن قلعه بر جای مانده است. از دیگر آثار قدیمی جزیره هرمز می‌توان به برج گلَک، قصر بی‌بی‌گل، قصر صورت، مکتب خانه، ترنَبک، خانه زعفرانی، برج تیرانداز، شــهر قدیم هرمز و برج ناقوس نیز اشاره کرد. براساس سرشماری 1385 مرکز آمار ایران جزیره هرمز و شهر و بخش هرمز دارای 5699 نفر جمعیت است.‏

‏* هنگام جدید ‏

جزیره هنگام جدید در دهانه تنگه هرمز قرار دارد. این جزیره از شمال به جزیره قشم و از شمال شرق به جزیره لارک و از جنوب شرق بــه رأس‌المسـندام و از جنوب غرب به جزیره تنب بزرگ محدود می‌شود. فاصله اسکله جزیره تا ساحل جنوبی جزیره قشم دو کیلومتر است. مساحت جزیره 50 کیلومتر مربع است. این جزیره دارای ارتفاعات پست آهکى است و بلندترین آنها کوه ناکس با 106 متر ارتفاع‏ است. واژه هنگام در پارسی باستان هنگاما، به معنی وقت و زمان و گاه است. اما همچنین گفته می‌شود این واژه از دو واژه هن و گام تشکیل شده است. هن در زبان فارسی به معنای هست بوده و گام به معنی روستا و دهکده آمده است، بنابراین واژه هنگام یادآور وجود روستایی در این جزیره است. همچنین این جزیره به نام‌های دیگری مانند هنجام و هنیام نیز خوانده شده. بر اساس سرشماری سال 1385 مرکز آمار ایران جزیره هنگام جدید دارای 475 نفر جمعیت است که این تعداد در سه نقطه جمعیتی هنگام جدید و هنگام قدیم و قیل زندگی می‌کنند. نام جزیره هنگام در سال 1378 به هنگام جدید تغییر نام یافته است. ‏

‏* لار

جزیره لارک در دهانه تنگه هرمز قرار دارد. این جزیره از شمال به بندرعباس و از غرب و شمال غرب به جزیره قشم و از شمال شرقی به جزیره هرمزو از جنوب غربى به جزیره‌ هنگام جدید و از جنوب به رأس‌المسندام محدود است. فاصله جزیــره لارک از محل بندر تا بندرعباس 34/75 کیلومتر اســت. بلندترین نقطه جزیره 151/5 متر ارتفاع دارد. این جزیره به شکل بیضی است و مساحت آن تقریبا 48/7 کیلومتر مربع است. نام این جزیره به علت مهاجرت بومیان روســتای خلیج لارستان، لارک نامیده شده است که به معنی لار کوچک است و این نامگذاری قبل از حکومت فتحعلی شاه قاجار بوده است. اکثر ساکنان ایــن جزیره در روستای لارک شهری زندگی می‌کنند و بر اساس سرشماری 1385 مرکز آمار ایران این جزیره دارای 466 نفر جمعیت است. ‏

‏* خارک

جزیره خارک در حال حاضر محلی برای صدور نفت است و نفت خام در اسکله‌های جزیره خارک بارگیری می‌شود. علاوه بر تأسیسات نفتی در جزیــره خارک مجتمع پتروشیمی خارک نیز جهت تولید گوگرد و سایر گازها مشغول فعالیت است. منابع تاریخی موجود قدمت سکونت در جزیره خارک را از سه هزار سال پیش از میلاد نشان می‌دهند. از جمله آثار تاریخی جزیره خارک می‌توان به این موارد اشاره کرد.‏

‏1- قبرهای سنگی: این قبرها قدیمی‌ترین آثار تاریخی هستند که در خارک کشف شده‌اند. این دو سنگ قبر متعلق به هزار سال قبل از میلاد هستند که متعلق به زرتشتیان بوده است. ‏

‏2- معبد پالمیری: این دخمه و معبدها که متعلق بــه دوره ساسانیان و پارتیان است به پالمیران تجارت پیشه در جزیره خارک نسبت داده شده است. ‏

‏3- معبد پوزیدون (معبدنپتون، خدای دریا): این معبد منسـوب به یونانیان است که از قدمت آن اطلاعی در دست نیست. این معبد بر اثر زلزله و گذر زمان تخریب شده است. ‏

‏4- کتیبه هخامنشی جزیره خارک که متن این کتیبه سنگی در پنج سطر و به زبان فارسی باستان نوشته شده است و در آن نام خلیج‌فارس هک شده است.‏

‏5- آتشکده زرتشتیان خارک: در کنار ویرانه‌های معبد پوزیدون در زمان آغاز قرن چهارم میلادى همزمان با سلطنت هرمز معبد زرتشــتیان در خارک ساخته شد.‏

‏6- کلیســا و دیر نسطوریان: در جزیره بقایای یکی کلیسا متعلق بــه زمان ساسانیان وجود دارد. ‏

بر اساس سرشماری 1385 مرکز آمار ایران جزیره و بخــش خارک دارای 6 نفر جمعیت است.‏

جاذبه‌های طبیعی خلیج فارس

جنگل‌های مانگرو (حرا) یکی از جاذبه‌های مهم طبیعی خلیج فارس است. این جنگل‌ها، اکوسیتم‌های کاملاً ویژه‌ای هستند که اجتماعات گیاهی و جانوری آنها در ارتباط با شرایط خاصی می‌تواند شکل گیرد. جنگل‌های حرا جنوب ایران در نوار ساحلی خلیج فارس و دریای عمان آخرین پراکنش جنگل‌های مانگرو در جنوب شرقی آسیا به شمار می‌روند. این جنگل‌ها از یک یا گاهی دوگونه مانگرو تشکیل شده و فراوان‌ترین گونه آن حرا است که در منطقه حفاظت شده حرا به تنهایی حضور دارد. جذر و مد آب دریا در سواحل که به طور موزون و مستمر هر روز انجام می‌شود در شکل‌گیری تنوع حیات این اکوسیستم نقش اساسی دارد. منطقه حفاظت شده حرا که در تنگ خوران بین جزیره قشم، سواحل حوزه بندر خمیر و در مصب و دلتای رودخانه مهران قرار گرفته از سال 1351 انتخاب و تحت حفاظت قرار گرفته است. بندر خمیر در شمال غرب منطقه حفاظت شده مهمترین شهر اطراف منطقه محسوب می‌شود. بنادر پل، لافت کهنه و لافت نو نیز آبادی‌های مهم حاشیه این منطقه محسوب می‌شوند که پل در نوار ساحلی شمالی و بنادر لافت در شرق منطقه واقع شده اند. جاده اصلی بندرعباس به بندر خمیر از شمال منطقه عبور می‌کند و تمامی قسمت‌های منطقه به ویژه از طریق دو بندر لافت و پل توسط قایق قابل دسترسی است. این جنگل‌ها نه تنها در سطح ملی حائز اهمیت هستند. بلکه دارای دو نوع ذخیرگاه زیستکره (‏MAB‏) و تالاب بین‌المللی نیز هستند. این جنگل‌ها با محیط زیست پویا، ساز و کارهای پیچیده، پرندگان نادر، آبزیان غیرمتعارف، کارکردهای مختلف، ارزش‌ها و زیبایی‌های سحرانگیز خود پدیده‌های شگفت انگیزی هستند. قابلیت‌های پژوهشی و آموزشی این نظام اکولوژیک استثنایی و منحصر به فرد همانقدر برای دانشجویان جذابیت دارد که دیدن غروب سحرانگیز جنگل‌های نیمه شناور آن برای مردم عادی. این جنگل‌ها کانون دیدنی‌های غیر متعارف و حیرت آور است. دیدن ماهی خزنده، پرندگان نادر همچون اگرت بزرگ، گیلان شاه و حواصیل هندی در کنار عقاب ماهیگیر، نوک قاشقی‌ها، پلیکان‌ها و فلامینگوها همیشه امکان پذیر نیست، اما جنگل‌های همیشه بهار دریایی حرا همه این دیدنی‌ها را یکجا به بازدیدکنندگان خود سخاوتمندانه عرضه می‌کنند. بی‌دلیل نیست که امروز مناطق حفاظت شده در کل نوار ساحلی جنوب کشور و بویژه در عرصه مانگروها این میراث‌های طبیعی بی‌همتا را برای نسل حاضر و آیندگان حفظ کنیم.‏

منابع:

ـ تارنمای کانون پژوهش‌های دریای پارس
ـ سـازمان جغرافیایی نیروهای مسـلح، جغرافیای جزایر ایرانی خلیج‌فـارس ‏
ـ خلیج‌فـارس و جزایر ایرانی، حسـین نوربخـش ‏
ـ ایرج افشـار (سیستانی)، جزیره ابوموسی و جزایـر تنب بـزرگ و تنب کوچک، ‏
ـ حسن مهربان رئیس گروه آرشیو و نامگذاری دفتر تقسیمات کشوری وزارت کشور